Sultan Abdülaziz Döneminde Bosna Nizâmiye Alayları (1861-1876)

Yıl 2017, Cilt: 81 Sayı: 290, 227 - 242, 01.04.2017

Uğur Ünal

https://doi.org/10.37879/belleten.2017.227

Öz

Osmanlı Devleti’nin köklü reformlar yaptığı 19. yüzyılda askerî alanda da önemli gelişmeler yaşanmış; bu gelişmelere bağlı olarak Osmanlı Ordusu’nun yapısında değişiklikler vuku bulmuştur. Bu yüzyılın ikinci yarısında özellikle askere alma sisteminin yeniden ele alındığı görülmektedir. Ancak bu kapsamda başta Bosna olmak üzere birtakım sıkıntıların yaşandığı da vâkıâdır. Makalede Sultan Abdülaziz’in tahta çıktıktan sonra bu konuda yaptığı kararlı çözüm arayışları ile Bosna’da yerel halktan kurulu Nizamiye Alaylarının kuruluş süreci ve bilhassa Ahmed Cevdet Paşa’nın burada yaptığı çalışmalar, dönemin arşiv kaynakları ve gazeteleri ışığında ele alınmıştır. Çalışmada Sultan Abdülaziz’in emriyle teşkiline başlanan Nizamiye Alaylarının kuruluş aşamalarına dair öncelikle Osmanlı Arşivinde bulunan Taşra Evrakı Bosna Müfettişliği fonundan yararlanılmıştır. Ayrıca İrade, Mühimme Kalemi Evrakı ve Cevdet fonlarından da geniş ölçüde istifade edilmiştir. Bosna Nizamiye Alaylarına dair, Sultan Abdülaziz devri ile ilgili teferruatlı bilgiler içeren dönemin süreli yayınlarından Ceride-i Askeriye ve Takvim-i Vakayi gibi yayınlar da incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sultan Abdülaziz, Ahmed Cevdet Paşa, Bosna, Nizâmiye Alayı, Osmanlı Ordusu

Bosnia Nizamiye Regiments during the Period of Sultan Abdülaziz (1861-1876)

Öz

Ottoman State made radical reforms in the 19th century when important developments occurred in the military field as well. Depending upon these developments, some changes were resulted in the structure of the Ottoman Army. It is seen that particularly the system of recruitment was re-organized during the second half of the mentioned century. However, it is a fact that several difficulties were experienced in this field mainly in Bosnia. This article deals with, in the light of archival sources and newspapers of the period, the decisive solution seekings in this issue by the Sultan Abdülaziz after his succession to the throne; the establishment period of the Nizamiye Regiments which were consisted of local people in Bosnia; and especially Ahmed Cevdet Pasha’s works in this region. In this study, it was benefitted primarily from the fonds of the Bosnian Inspectorship among the Provincial Documents in the Ottoman Archives concerning the establishment stages of the Nizamiye Regiments which were founded by the order of Sultan Abdülaziz. Besides, the documents belonging to the Decrees, Important Affairs and Cevdet fonds were widely used. Periodicals of the time such as Ceride-i Askeriye and Takvim-i Vakayi which contained detailed information on the Nizamiye Regiments during the era of Sultan Abdülaziz were studied as well.

Anahtar Kelimeler

Sultan Abdülaziz, Ahmed Cevdet Pasha, Bosnia, Nizâmiye Regiment, Ottoman Army

Kaynakça

• Bâb-ı Âlî Evrak Odası Sadâret Evrâkı Âmedî Kalemi Umûr-ı Askeriyye İrâde Hülâsa Kayıt Defteri (A.M.D.U.A.): 52, 53, 56, 57.
• Bâb-ı Âsâfi Mühimme Kalemi (A.} DVN. MHM.): 8-A/58.
• Cevdet Askeriye (C. AS.): 932/40347, 938/40659, 45842, 47132.
• Hariciye Nezâreti Mektûbî Kalemi Evrakı (HR. MKT.): 333/29.
• İrâde Dahiliyye (İ. DH.): 79/3929, 90/4530, 528/36521, 530/36714, 530/36717, 541/37597, 560/38994, 577/40207, 711/49758, 723/50436, 36559, 37500, 42899, 45772, 46441, 49103, 49485.
• İrâde Mesâil-i Mühimme (İ. MSM.) :80/2295, 81/2322.
• Mektûbî Kalemi Nezâret ve Devâir Evrakı (A.} MKT. NZD.): 53/9.
• Mühimme Kalemi Evrakı (A.} MKT. MHM.): 46/50, 311/21, 314/22, 314/53, 314/67, 315/3, 316/93, 317/62, 318/84, 323/34, 330/89, 330/99, 331/74, 340/43, 342/89, 343/57, 345/97, 377/60, 404/78, 406/64, 467/100, 471/12, 475/25.
• Taşra Evrakı Bosna Müfettişliği (TŞR. BNM.): 21/92, 26/131, 27/7, 27/102, 27/146, 28/36, 28/58, 28/66, 28/132, 28/167, 29/19, 29/86, 29/115, 29/126, 30/2, 30/5, 30/27, 30/60, 31/62.
• Umum Vilayât Evrakı (A.} MKM. UM.): 459/40. ATASE Arşivi
• Osmanlı-Sırp-Karadağ Harbi Koleksiyonu Kataloğu, Kutu: 1, Gömlek: 4, Belge: 4-1.
• Gazete ve Süreli Yayınlar
• Ceride-i Askeriye (C. A.): 35, 85.
• Takvîm-i Vakâyi’ (T. V.): 766, 771, 774, 803, 814, 864, 877, 982, 1005.
• Ruznâme-i Cerîde-i Havâdis (R.C.H.) : 2169.
• Salnâme-i Vilâyet-i Bosna 1290 (1873) Def’a 8, 1291 (1874) Def’a 9.
• Ahmed Cevdet Paşa, Tezâkir 21-39, Yayınlayan: Cavid Baysun, Türk Tarih Ku- rumu, Ankara 1986.
• Djurdjev, Branislav, “Bosna-Hersek, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul 1992.
• Gölen, Zafer; “1849-1851 Bosna Hersek İsyanı”, Belleten, C. 56, S.247, ss. 905- 931, Aralık 2002.
• Halaçoğlu, Yusuf - Aydın M. Akif, “Cevdet Paşa”, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, C.7, İstanbul 1993.
• İlhan, Suat, “Osmanlı İmparatorluğunda Askerî Yapı İçerisinde Tanzimatın Yeri”, Belleten, C. LV, ss. 563-577.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, C.7, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.
• Küçük, Cevdet, “Abdülaziz”, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, C.1, İstanbul 1988.
• Ölmezoğlu, Ali, Ahmet Cevdet Paşa –Hayatı ve Eserleri-, Celal Bayar Üniversitesi Matbaası, Manisa 2002.
• Ünal, Uğur, Sultan Abdülaziz Devri Osmanlı Kara Ordusu (1861-1876), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2016.