The Beginning of Turkish Dominance at Ankara and First Conqueror of the City

Yıl 2016, Cilt: 80 Sayı: 289, 757 - 772, 01.12.2016

Hasan Akyol

https://doi.org/10.37879/belleten.2016.757

Öz

It is known that Ankara entered to Turkish rule after Battle of Manzikert and stayed in the Turkish rule untill the 1101 dated Crusade. The city was captured by Crusaders and was given to the Byzantine in 1101 year. So the first Turkish rule in the city started after the Manzikert and continued until the 1101 year. It has been made an introduction by shortly explaining politic, physical and administrative process of city untill the Turkish rule, It has been analyzed that opininions in studies on Ankara about the first Turkish conqueror of city and starting time of Turkish rule. A dark mention in the history of Ankara has tried to be clarified by the lights at data in Byzantine sources and Danishmendname that Ankara entered to Turkish rule at the first quarter of 1073 and the first Turkish conqueror of the city either alone or with Danishment Ghazi is Artug Beg.

Anahtar Kelimeler

Ankyra, Alexios, İsaakios, Artug Beg, Danishment Ghazi, 1073

Ankara’nın Türk Hâkimiyetine Girişi ve Şehrin İlk Türk Fatihi

Öz

Ankara’nın Malazgirt Meydan Savaşı’ndan sonra Türk hakimiyetine girdiği ve 1101 tarihli Haçlı Seferine kadar Türk hakimiyetinde kaldığı bilinmektedir. 1101 yılında şehir Haçlılar tarafından ele geçirilmiş ve Bizans’a verilmiştir. Böylece şehirdeki ilk Türk hakimiyeti Malazgirt’ten sonra başlamış ve 1101 yılına kadar devam etmiştir. Bu makalede şehrin Türk hakimiyetine kadar geçirdiği siyasî, idarî ve fizikî süreç kısaca açıklanarak bir giriş yapılmış, Ankara şehri ile ilgili çalışmalarda şehrin ilk Türk fatihi ve Türk hakimiyetinin başlangıç zamanı hakkındaki görüşler değerlendirilmiştir. Bizans kaynakları ile Danişmendname’deki veriler ışığında Ankara’nın 1073 yılının ilk çeyreğinde Türk hakimiyetine girmiş olduğu ve şehrin ilk Türk fatihinin ya tek başına ya da Danişmend Gazi ile birlikte Artuk Bey olduğu ortaya konularak, Ankara tarihinin karanlık bir bahsi aydınlatılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Alexios, İsaakios, Artuk Bey, Danişmend Gazi, 1073

Kaynakça

• İl Yıllığı, Ankara Valiliği Yayınları, Ankara 1973.
• Âbidin Hayrettin, Tarihte Ankara İstiklâl Harbi ve Bursa Hatıratı, Semih Lütfi Mat- baası, 1934.
• Abu’l-Farac, Abu’l-Farac Tarihi, c. 2, Çev. Ömer Rıza Doğrul, TTK Yayınları, Ankara 1987.
• Agapius (Mahboub) De Menbidj, Kitab Al-Unvan, c. 2, haz. Alexandre Vasiliev, Paris 1909.
• Ahmed b. Mahmud, Selçuknâme, c. 2, Haz. Erdoğan Merçil, Tercüman Yayınları, İstanbul 1977.
• Akçura, Tuğrul, Ankara, Türkiye Cumhuriyeti’nin Başkenti Hakkında Monografik Bir Araştırma, ODTÜ Yayınları, Ankara 1971.
• Akşit, Oktay, Roma İmparatorluk Tarihi, İÜ Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1985.
• Aktüre, Sevgi, “16. Yüzyıl Öncesi Ankara’sı Hakkında Bilinenler”, Tarih İçinde Ankara, Eylül 1981 Seminer Bildirileri, derleyen: Ayşıl Tükel Yavuz, ODTÜ-Ankaralılar Vakfı Yayınları, Ankara 2000, ss. 3-48.
• Akyol, Hasan, “Kirman Selçukluları”, Selçuklu Tarihi El Kitabı, Ed. Refik Turan, Grafiker Yayınları, Ankara 2012, ss. 195-213.
• __________, Roma-Bizans Döneminde Ankara (Siyasî, Fizikî, İdarî, Sosyo-Ekonomik ve Dinî Yapı), Basılmamış Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü- sü, Manisa 2014.
• Amasyalı Abdizade Hüseyin Hüsameddin, Amasya Tarihi, c. 2, Hikmet Matbaası, Dersaadet, 1327.
• Angold, Michael, The Byzantine Empire, 1025-1204, Longman Press, London-New York 1997.
• Aydın, Süavi-Emiroğlu, Kudret-Türkoğlu, Ömer-Özsoy, Ergi D., Küçük Asya’nın Bin Yüzü: Ankara, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara 2005.
• Azimî, Azimî Tarihi-Selçuklularla İlgili Bölümler, Yay. Ali Sevim, TTK Yayınları, An- kara 1988.
• Bağlum, Kemal, Beş bin Yılda Nereden Nereye Ankara, Ankara, 1992.
• Baykurt, Burhanettin, Ankara Akıncı Ovası Tarihi ve Kültürü, Kazan Ofset, Ankara 2003.
• Bosworth, C. E.,“The Byzantine Defence System in Asia Minor and the First Arab Incursions”, The Arabs, Byzantium and Iran,Variorum Collected Studies Series: CS529 (1996) ss.116-124.
• __________, “Byzantium and the Syrian Frontier in the Early Abbasid Period”, The Arabs, Byzantium and Iran, Variorum Collected Studies Series: CS529 (1996), ss. 54-62.
• Börtücene, Demet, Bir Zamanlar Ankara, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları, t.y.
• Büyükyıldız, Feridun, Başka Kent Ankara, Phoenix Yayınevi, Ankara 2009.
• Cahen, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, Çev. Yıldız Moran, e yayın- ları, İstanbul 1944.
• Cassius, Dio, Roman History, İngilizceye Çev. Earnest Cary, The Loeb Classical Library, Harvard University Press, London 1970.
• Constantine Porphyrogenitus, De Administrando Imperio, CFHB, Vol. I, Ed. Gy. Moravcsik, İngilizceye Çev. R. J. H. Jenkins, Dumbarton Oaks, Washington 1967.
• Cramer, John Anthony, A Geographical and Historical Description of Asia Minor, c. II, Oxford University Press, Oxford 1832.
• Cross, Toni M., Leiser Gary, A Brief History of Ankara, İndian Ford Press, Vacavil- le, California 2000.
• Dânişmend-nâme, haz. Necati Demir, Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
• Darkot, Besim, “Ankara”, İslâm Ansiklopedisi, MEB Yayınları, İstanbul 1965, c. 1, ss.437-453.
• Demirkent, Işın, “1071 Malazgirt Savaşına Kadar Bizans’ın Askerî ve Siyasî Durumu”, Tarih Dergisi, sy. XXXIII (Mart 1980/81) (Fatih Sultan Mehmed’e Hatıra Sayısı’ndan Ayrı basım), Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1982, ss. 133-146.
• __________, Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan, TTK Yayınları, An- kara 1996.
• El-İdrisî Muhammed b. Muhammed b. Abdullah b. İdris el-Hüsnî et-Talebî, Nüzhetü’l-Müştâk fî İhtiraki’l-âfâk, c. 2,Âlemül’l-Kütüb, Beyrut 1989.
• Erdoğan, Abdülkerim, Unutulan Şehir Ankara, Akçağ Yayınları, Ankara 2004.
• Erdoğan, Abdülkerim - Günel Gökçe, Kılcı Ali, Tarih İçinde Ankara, c. 1, Ankara Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Ankara 2008.
• Erzen, Afif, İlkçağda Ankara, TTK Yayınları, Ankara 2010.
• Eutropius, Breviarium Historiae Romanae/Roma Tarihinin Özeti, Çev. Çiğdem Menzil- cioğlu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2007.
• Eyice, Semavi, “Bizans Döneminde Ankara”, Anadolu Araştırmaları, sy. XIV (Prof. Dr. Afif Erzen’e Armağan), İÜ Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1996, ss. 243- 264.
• Foss, Clive, “Late Antique and Byzantine Ankara”, DOP, c. 31(1977), ss. 27+29- 87.
• Galanti, Avram, Ankara Tarihi I-II, Çağlar Yayınları, Ankara 2005.
• Georgius, Cedrenus, Historiarum Compendium, Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, c. I, Bonnae 1838.
• Nurettin Can Gülekli, Ankara Tarih-Arkeoloji, Doğuş Matbaası, Ankara 1948.
• Ioannes, Malalas, The Chronicle, İngilizceye Çev. E. Jeffreys, M. Jeffreys, R. Scott, Melbourne 1986.
• Ioannes, Zonaras, Tarihlerin Özeti, Çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
• İbn Havkâl, Kitâb-ı Sûretu’l-Arz, Nşr. J. H. Kramers, Brill, Lübnan 1938.
• İbn Hurdazbih Ebu Kâsım Ubeydullah b. Abdullah, El-Mesâlik ve’l-Memâlik, Dâr Sâdır, Ofset Leiden, Beyrut 1889, c. I (Eserin Türkçe Çevirisi için bkz. İbn Hurdazbih, Yollar ve Ülkeler Kitabı, Çev. Murat Ağarı, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2008)
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-Tarih, c. 9, Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, Beyrut 1987.
• İdil, Vedat, Ankara The Ancient Sites And Museums, Net Turistik Yayınlar, İstanbul 2001.
• Jones, A. H. M., Cities of The Eastern Roman Provinces, Oxford University Press, Oxford 1998.
• Kafesoğlu, İbrahim, Sultan Melikşah, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Ya- yınları, İstanbul 1973.
• Kaya, M. Ali, Anadolu’daki Galatlar ve Galatya Tarihi, EÜ, Edebiyat Fakültesi Yayın- ları, İzmir 2000.
• Kaymaz, Nejat, Malazgirt Savaşı ile Anadolu’nun Fethi ve Türkleşmesine Dair, (Malaz- girt Armağanı’ndan Ayrıbasım), TTK Yayınları, Ankara 1972.
• Kırpık, Güray, Akyol Hasan, “I. Kılıç Arslan (1092-1107)”, Selçuklu Tarihi El Kita- bı, Ed. Refik Turan, Grafiker Yayınları, Ankara (2012), ss. 289-292.
• Krieyev, N. G., Ankara, Uzdatelstvo Nauka Glounoya Redaktsiya Vostoçnoy Lite- raturı, Moskvo 1972.
• Mikhael Attaleiates, Tarih, Çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstan- bul 2008.
• Müneccimbaşı, Câmiu’d-düvel, c. 2, Yay. Ali Öngül, Akademi Kitabevi, İzmir 2000.
• Nicephorus Bryennius, Commentarii, Recognovit: Augustus Meineke, Bonnae 1886. Eserin Türkçe çevirisi: Nikephoros Bryennios, Tarihin Özü, Çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
• Özaydın, Abdülkerim, “Ankara”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 3 (1991), ss. 203-204.
• Özdemir Rıfat, “Dünden Bugüne Ankara”, Türk Yurdu, c. 22, sy. 176 (Ankara Sayısı) (2002), ss. 40-49.
• Özmen, Fatih, Türkiye Selçuklu Devleti ve Beylikler Döneminde Ankara, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2004.
• Purton, Peter, A History of the Early Medieval Siege c.450-1200, The Boydell Press, Woodbridge 2009.
• Sargın, Haluk, Antik Ankara, Ankara 2004.
• Sevim, Ali, Ünlü Selçuklu Komutanları Afşin, Atsız, Artuk ve Aksungur, TTK Yayınları, Ankara 1990.
• __________, “Artuk b. Eksük”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. 3 (1991), ss. 414-415.
• Seyyah, Kandemir, Ankara Vilâyeti, Başvekâlet Müdevvenat Matbaası, Ankara 1932.
• Strabon, Geography, Bohn’s Classical Library, London 1854 (Eserin Anadolu ile ilgili kısmının çevirisi: Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII-XIII-XIV), Çev. Adnan Pekman, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2000).
• Sülüner, Hasan Sinan, “The Citadel of Ankara”: Aspects of Visual Documentation and Analysis Regarding Material Use, A Thesis Submitted toThe Graduate School of Natural and Applied Sciences of Middle East Tecnical University, Ankara 2005.
• Süryani Patrik Mihail’in Vekayinâmesi, Birinci Kısım (622-1042), Çev. Hrant D. And- reasyan, (TTK’da henüz yayınlanmamış tercüme), Ankara 1944.
• Theophanes, Confessor, The Chronicle, haz. Cyril Mango, Roger Scott, Clarendon Press, Oxford 1997.
• Treadgold, Warren, A History of the Byzantine State and Society, Stanford University Press, California 1997.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1998.
• Uçar, Şahin, Anadolu’da İslâm-Bizans Mücadelesi, İşaret Yayınları, İstanbul 1990.
• Wittek, Paul, “Orta Zamanlarda Ankara”, Çığır Gençlik ve Kültür Mecmuası, Çev. Nurettin Ardıç, c. IV, sy. 46 (1936), ss. 83-84.
• Yinanç, Mükrimin Halil, Türkiye Tarihi Selçuklular Devri, Burhaneddin Matbaası, İstanbul 1944.