Osmanlı İmparatorluğu, İngiltere ve Rusya Açısından Vámbéry’nin Orta Asya Gezisi Üzerine Düşünceler

Yıl 2016, Cilt: 80 Sayı: 289, 885 - 898, 01.12.2016

Melek Çolak

https://doi.org/10.37879/belleten.2016.885

Öz

Macar Türkolog Ármin Vámbéry,Macar dilinin Türk dili ile olan ilişkisini ortaya koymak ve İngiltere adına Orta Asya hakkında bilgi toplamak üzere, İstanbul’da bir hazırlık evresinden sonra,derviş kılığında Orta Asya gezisine çıkmıştır. Osmanlı siyasi çevrelerinin bilgisi ve yardımı ile de gerçekleşen bu gezide Vámbéry, bütün İslam dünyasında yaygın olan tekkeler ağından yararlanarak, yolculuğunu güvenlik içinde gerçekleştirmiştir. İngiltere ve Rusya’nın Orta Asya üzerindeki emellerini gerçekleştirmek üzere harekete geçtikleri bir dönemde Orta Asya’ya giden Vámbéry’nin bu gezisi, Rusya’nın da ilgisini çekmiştir. Gezinin sonuçlarından İngiltere kadar Rusya da yararlanmıştır. Orta Asya ile ilgili seyahatnamesi Vámbéry’ye ün kazandırmıştır.Fakat bu seyahatnamede, Orta Asya’da iken karşılaştığı olaylar ve insanlar ile ilgili birbirini tutmayan çelişkili ifadeler çokça yer almaktadır. Bu yönü ile Vámbéry’nin seyahatnamesi çok ilgi çekici niteliktedir. Bu çalışmada Osmanlı İmparatorluğu , İngiltere ve Rusya’nın Orta Asya siyaseti ve birbirleriyle olan ilişkileri çerçevesinde Vámbéry’nin Orta Asya gezisinin ve seyahatnamesinin düşündürdükleri ortaya konulmuş ve tahlil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, İngiltere, Rusya, Türk, Macar, Vámbéry, Seyahatname

Opinions about the Meanings of Vambery’ Middle Asia Journeys for Ottoman Empire, England and Russia

Öz

Hungarian Turcologist, Ármin Vámbéry, following a preparation period spent in Istanbul set out for Middle Asian journey to elicit the relationships between Turkish Language and Hungarian Language and to collect some information about Middle Asia for the English. Throughout this journey, which was realized with the help of Ottoman political circles, he travelled safely by making use of the web of Islamic monasteries. The journey of Vámbéry, who realized his journey in a period when England and Russia got into action to realize their wishes related to Middle Asia, drew the interest of Russia. At the end of this journey, England and Russia obtained some benefits. His travelogue about Middle Asia made him famous. However, in this travelogue there are many conflicting statements about the events and the people he met in Middle Asia. Hence, this work is quite interesting. In the current study, Vámbéry’s Middle Asia journey and his travelogue are investigated in relation to Ottoman Empire, Middle Asian policies of England and Russia and their relationships with each other.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, England, Russia, Turkish Hungarian, Vámbéry, Travelogue

Kaynakça

• MTA (Magyar Tudományos Akadémia: Macar Bilimler Akademisi), K, Ms 4453/80, Ms 4453/68, Ms 4453/70.
• Arminius Vámbéry Bir Sahte Dervişin Orta Asya Gezisi, çev. Abdurrahman Samipaşazâde Abdülhalim, haz. Ahmet N. Özalp, Kitabevi, İstanbul 2011.
• Batu Kán Pesti Rokonai, Vámbéry és Tatárja, Csagatai Izsák, Szerkesztette: Kovács Sándor Iván, Kalligram Könyvkiadó Pozsony, 2001.
• Belgelerle Osmanlı-Türkistan İlişkileri (XVI-XX. Yüzyıllar), Başbakanlık Devlet Arşiv- leri Genel Müdürlüğü, Ankara 2004.
• Çolak, Melek,“Macar Kaynaklarına Göre Gyula Andrássy ve Osmanlı –Macar İlişkileri (1875-1878)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, c.XXVI/sy.1, (Temmuz 2011), ss.51-65.
• Kutay, Cemal, Osmanlıda İngiliz Casus Árminius Vámbéry’nin (Reşid Efendi) Günlükleri (1862-), Acar Bilgi Merkezi Yayınları No:15, 1. Baskı, İstanbul 2013.
• __________, Sahte Derviş, Aksoy Yayıncılık, 1.Baskı, İstanbul 1998.
• Öke Mim Kemal, Saraydaki Casus, Gizli Belgelerle Abdülhamid Devri ve İngiliz Ajanı Yahudi Vámbéry, Hikmet Neşriyat, 1.Baskı, İstanbul 1991.
• “Török küldöttség Budapesten”, Vasárnapi Újság, XXIV. evfolyam,18.szám, (1877 Majus 6), s.281.
• Vámbéry, Ármin, Dervisruhában Közép-Ázsián Át, Lilium Aurum, Dunaszerdahely, 2000.
• “Vámbéry, tatárja”, Szabadság, XII-ik évfolyam, 62-ik szám, (1892. Május 24), s.1.
• Yalçınkaya, Alâeddin, Sömürgecilik Pan-İslamizm Işığında Türkistan 1856’dan Günümü- ze, Lalezar Kitabevi, 2.Baskı, Ankara 2006.
• Yılmaz, Salih, “Ármin Vámbéry’nin Türkistan Seyahatnamesi’nde Geçen Ah- met ile Yusuf Destanı”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, sy.16, (Yaz 2003), ss.127-143.
• Zarcone Thierry, Kudüs’teki Orta Asyalı ve Hintli Sufi Hacılar, çev. Berna Akkıyal, Kabalcı Yayıncılık, 1.Baskı, İstanbul 2012.
• __________, Yasak Kent Buhara 1830-1888, çev. Ali Berktay, İş Bankası Yayınları, I.Basım, İstanbul 2013.