Timurlu Tarihine Dair Farsça Yeni Bir Kaynak: Zahîr-i mar’aşî’nin Müntahabü’t-Tevârîh’i

Yıl 2016, Cilt: 80 Sayı: 288, 371 - 394, 01.08.2016

M. İbrahim Yıldırım

https://doi.org/10.37879/belleten.2016.371

Öz

Ortaçağ tarihi için önem arzeden Târih-i Taberistân, Rûyân û Mâzenderân ile Târih-i Gîlân adlı eserleriyle bilinen Zahîrüddîn b. Nasîreddîn-i Mar’aşî’ye ait Farsça yeni bir kaynak tespit edilmiştir. Timur’un doğumundan ölümüne kadarki olayları ihtiva eden eser, daha önceleri Timurlularla ilgili yazılmış olan kaynaklara dayanılarak, Müntahab şeklinde hazırlanmıştır. Kaynaklarından birinin Yezdî’nin Zafernâme’si olduğu tespit edilmiştir. Zahîrüddîn, istifade ettiği önceki eserlerden aldığı bilgilere ilave olarak, olayların şahidi ve hadiselerin içerisinde yer alan sözlü kaynaklarından da önemli bilgiler aktarır. Onun kaynakları Anadolu ve Suriye seferlerine bizzat Timur’un yanında iştirak eden babası Nasîreddin, Amcası ve Amcazâdesi Gıyaseddin ve Abdulvahap adındaki zatlardır. Yıldırım Bayezid’in esir edilerek Timur’un otağına getirilmesi ve burada iki hükümdar arasında gerçekleşen konuşmaların Yezdî’nin ifade ettiği gibi olmadığını zikreden müellif, o sırada Timur’un otağında hazır bulunan amcası Gıyaseddin ve Ankara savaşına iştirakle gösterdiği yararlılık neticesinde Timur tarafından mükâfatlandırılan amca-zâdesi Abdulvahab’dan nakillerde bulunur. Bu çalışmada, müellifin hayatı, tarihçiliği ve üslûbu ile eserin muhtevası, kaynakları, Timurlu ve Osmanlı tarihi açısından değeri, çağdaş kaynaklarla olan farklılıkları ile tartışmalı konulara yazarın farklı bakışı ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Zahîrüddîn-i Mar’aşî, Zahîr-i Mar’aşî, Müntahabü’t tevârîh, Timurlu Tarihi

A New Persian Source on the History of Timurids: Müntahabü’t-Tevârîh of Zahîr-i Mar’aşî

Öz

A new source in Persian written by Zahîrüddîn b. Nasîreddîn-i Mar’aşî, has been recently detected. Zahîrüddîn is generally known with his works called Târih-i Taberistân, Rûyân û Mâzenderân and Târih-i Gîlân, which are important sources of the medieval history. This new work includes events of Timur’s lifetime and it is a müntehab work based on sources written about the Timurids until that time. It was discovered that one of the sources of the work is Zafername of Yezdî. In addition to his borrowings from the previous works, Zahîrüddîn also gives important details from narrations of the witnesses and participants of the period’s events. The sources he consulted were his father Nasîreddin, who had personally attended to Timur’s campaigns in Anatolia and Syria, and his uncle Gıyaseddin and his uncle’s son Abdulvahap. According to Zahîrüddîn, Yezdî’s narrations concerning Yıldırım Bayezid’s capture and conversations between Bayezid and Timur were not accurate. He narrates these events according to the accounts of his uncle Gıyaseddin, who had been present in the tent of Timur when Bayezid was brought there, and of his uncle’s son Abdulvahap, who had been rewarded by Timur for his services during the Ankara War. In this study, the life of the author, his historiography, his style will be explained. Also his work will be evaluated in terms of its content, sources, and significance for the Timurid and Ottoman histories and then its differences with contemporary works on disputed matters will be discussed.

Anahtar Kelimeler

Zahîrüddîn-i Mar’aşî, Zahîr-i Mar’aşî, Müntahabü’t-tevârîh, Timurid History

Kaynakça

• Âjend Ya’kûb, Mukaddime-i Târîh-nigârî der-İrân, (Mecmû’a-i Makâlât), Gostere yay., Tahran 1360.
• Ajend Yakub, Kıyâm-ı Mar’aşiyân, Emîr Kebîr yay., Tahran 1365.
• Aka, İsmail, Şahruh ve Zamanı, TTK yay., Anakara 1994.
• Âmulî Muhammed b. Hasan Evliyâullâh, Târîh-i Rûyân, (tashîh: Menûçehr-i Sütûde), Bonyâd-ı Farhang yay., Tahran 1348.
• Bedâûnî Abdülkadir b. Mülûkşâh, Müntahabü’t-tevârih, (tedkik: Ahmed Ali Sâhib), encümen-i âsâr ve mefâhir-i ferhengî, Tahran 1379.
• İdris Bitlisî, Heşt Behişt, VII. Ketîbe, Fatih Sultan Mehmed Devri (Tashih-Tahkik-Çeviri: Muhammed İbrahim Yıldırım), TTK. Yay., Ankara 2013.
• Alaaddin Ata Melik Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşa, Çeviren: Mürsel Öztürk, TTK yay., Ankara 2013.
• Atâmelik b. Muhammed Cüveynî, Târîh-i Cihân-güşâ, (tashîh: Muhammed Kazvinî), Destân yay., Tahran 1385.
• Doğlat Mirzâ Muhammed Haydar, Tarih-i Reşîdî, (Tashih: Abbas-kulî Gıfârî-ferd), Mirâs-ı Mektûb yay., Tahran 1383.
• Duğlat Mirza Haydar, Tarih-i Reşidî, çeviren: Osman Karatay, Selenge yay., İst. 2006.
• Enverî Muhammed b. Muhammed, Divân-ı Enverî, (Haz.: M. Takî Müderris Razavî), İlmî-farhangî yay., Tahran 1376..
• Hândmîr, Habîbü’s-siyer, (Hazırlayan: Debîr Siyâkî), Hayyam yay., Tahran 1380. Konukçu, Enver, “Bedâûnî, Abdülkâdir”, DİA, c. v., s. 295-296.
• Majd, Mustafa, Mar’aşiyân der-Târih-i İran, Neşr-i Resâniş yay., Tahran 1380.
• Mar’aşî, Zahîrüddîn, Müntahabü’t-tevârîh, Tahran, Kitabhâne-i Meclis-i Şurâ, nr. 35919.
• _____, Tarih-i Gîlân ve Deylemistân, (tashih: Menûçihr-i Sütûde), İttilâ’ât yay., Tahran 1364.
• Mar’aşî Zahîrüddîn, Târih-i Taberistan, Rûyân û Mâzenderân, (neşr.: M. Hüseyin Tesbîhî), Müessese-i Matbuâtî-yi Şark yay., Tahran 1361.
• Mîrhand, Ravzatü’s-safâ, (Tashîh: Cemşîd Keyânfer), Esâtîr yay., Tahran 1380.
• Muhammad Hakîm Khan, Muntakhab Al-Tawarîkh, (Edited by: Yayoi Kawahara & Koichi Haneda), ILCAA, Tokyo 2009.
• Natanzî Muîneddîn, Müntahabü’t-tevârîh-i Mu’înî(haz.: Parwin Istakhri), Asâtîr yay., Tahran 1383.
• Nevâyi Abdulhüseyin, Esnâd ve Mükâtibât-ı Târihî-yi İrân: ez-Timûr tâ Şâh İsmâil, Bungâh-ı Tercüme ve Neşr-i Kitab, Tahran 1356.
• Özgüdenli, Osman Gazi, “Mar’aşîler”, DİA, c. XXVIII., s. 37-38.
• Safa, Zabihullah, Tarih-i Edebiyat der İran, Firdevs yay., Tahran 1389.
• Sâsânpûr, Şehrzâd, “Güzerî ber Hükûmet-i Mahallî-yi Sâdât-ı Mar’aşî-yi Mâzenderân”, Kitâb-ı Mâh-ı Târih ve Coğrafya, say.: 46-47, Mordâd-Şehriver, Tahran 1380.
• Semerkandî Abdurrazzak, Matla’u’s-sa’deyn, (tashih ve tahkik: Abdulhüseyin Nevaî), pojuheşgâh-ı ulûm-ı insânî yay., Tahran 1372.
• Şâmî, Nizâmeddîn, Zafernâme, (tashih ve tahkik: Muhammed Ahmed-penâhî), Bâmdâd yay., Tahran 1363.
• Tacü’s-selmânî, Tarihnâme, çeviren: İsmail Aka, TTK, Ankara 1999.
• Utbî Ebû Nasr, Târîh-i Yemînî, Farsçası: Cürfâdıkânî, (tashîh: Cafer Şiâr), İlmî-Farhangî yay., Tahran 1374.
• Yazıcı, Tahsin, “Mar’aşî, Zahîrüddîn”, DİA, c. XXVIII., s. 36-37.
• Yezdî, Şerefeddin Ali, Zafernâme, (tashih ve tahkik: S. Sa’îd Mîr Muhammed Sâdık) kitabhâne, muze ve merkez-i esnâd-ı meclis-i şura-yı İslami yay., Tahran 1387.
• _____, Emîr Timur (Zafernâme), çeviren.: Ahsen Batur, Selenge yay., İst. 2013. Yüksel, M. Şamil, Timurlularda Din-Devlet İlişkisi, TTK yay., Ankara 2009.