II. Mahmut’un Mal-Mülk Sayımı: Evreşe Örneği

Yıl 2016, Cilt: 80 Sayı: 288, 483 - 506, 01.08.2016

Ayla Efe

https://doi.org/10.37879/belleten.2016.483

Öz

19. yüzyıl Osmanlı yöneticilerinin gerçekleştirmek istedikleri yönetim stratejilerinden birisi vergi yükünün ve dağılımının iyileştirilmesi olmuştur. II. Mahmut’un sayımı bu stratejik girişimlerin ilk pratiğidir. Fakat bu sayım Osmanlı tarihyazımında “ tamamlanamadı” diye bir algıya sahiptir. Elimizdeki Evreşe Sayım Defteri, bu sayıma dair ilk örnektir. Çalışmanın odağında da bu defter vardır. Çalışmanın iki amacı vardır. Bir, Temetuat sayımlarının öncüsü olan bu sayımın niteliğini ve sistematiğini ortaya koyabilmek. İki, sayım sonuçlarına göre getirilmek istenen yeni vergi düzeninin Evreşe Sayım Defteri üzerinden okuyabilmektir.Böylece, hem kolektif vergilendirmeden bireysel vergilendirmeye geçiş hakkında bu sayımın önemli bir fikir vereceği, hem de sayımın daha sonraki süreçlere olan etkisinin anlaşılabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

II. Mahmut Sayımı, Servet Vergisi, Evreşe, Vergi Dağıtımı

Mahmut II’s Census in Property: The Case of Evreşe

Öz

One of the administrative strategies that the 19th century Ottoman statesmen wanted to achieve was the optimization of tax burden and distribution. Mahmud II’s census was the first initiative of these strategic attempts. However, this census is known as “unfinished” in Ottoman historiography. The census book of Evreşe which we have, is the first sample of the census emerged. This study is focused on the Evreşe census book, and this study has two main aims. The first of this aim is Temettuat census which is clarify qualifications and systematics. Second, it attempts to evaluate the Evreşe Census book in the context of the new tax scheme that was desired to be implemented. Thus, it aims not only to provide a better understanding of the transition from collective taxation to individual taxation, but also the role and effect of this census on the financial processes of the period.

Anahtar Kelimeler

Mahmud II’s Census, Tax on Property, Evreşe, Tax Distribution

Kaynakça

• İrade Mesail-i Mühimme (İ.MSM), nr. 10, 12.
• Cevdet Adliye (C.ADLİYE) 40/2437
• Cevdet Maliye (C.ML) , nr. 1485, 361, 452/18284
• Hatt-ı hümayun (HAT), nr. 1251, 1246, 1617
• BOA, ADVN. NHM. 2/16
• BOA. ML. VRD. TMT. d.5945
• BOA. ML VRD. TMT. d.06230.
• Ahmet Lütfi Efendi, Vaka’nüvis Ahmet Lütfi Efendi Tarihi, C.8,İstanbul, YKY, 1999, Aksan, Vırgınıa H., Kuşatılmış Bir İmparatorluk Osmanlı Harpleri 1700-1870, Gül Çağalı Güven(Çev.), İş Bankası Yay., İstanbul, 2010.
• Aydın, Mahir, “Sultan Mahmud Döneminde Yapılan Nüfus Tahririleri” Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri, Bildiriler,28-30 Haziran 1989, İstanbul 1990.
• Cezar, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi, 18.yüzyıldan Tanzimat’ta Mali Tarih, İstanbul, 1986
• Efe, Ayla, Muhassıllık Teşkilatı, Yayınlanmamış Dok. Tezi, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bil. Ens. Eskişehir, 2002.
• Emecen, Feridun, “Sosyal Tarih Kaynağı Olarak Osmanlı Tahririleri” Tarih ve Sosyoloji Seminerleri Bildiriler,28-29 Mayıs 1990, İstanbul, 1991, s.143-157
• Güran, Tevfik, “19. Yüzyıl Temettuat Tahrirleri,” H. İnalcık ve Ş. Pamuk (der.), Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, DİE, Ankara, 2000.
• ————, Tanzimat Döneminde Osmanlı Maliyesi: Bütçeler ve Hazine Hesapları, Ankara, 1989.
• İnalcık, Halil ,“Tanzimat’ın Uygulanması ve Sosyal Tepkiler” Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (ed.) Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Ankara 2006.
• ————, “Sened-i İttifak ve Gülhane Hattı Hümayunu”, Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (ed.) Halil İnalcık, Mehmet Seyitdanlıoğlu, Ankara 2006.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831, Ankara,1943.
• Kaya, Alp Yücel, Yücel Terzibaşoğlu, “ Tahrirden Kadastroya:1874 İstanbul Emlak Tahriri ve Vergisi, Kadastro Tabir Olunur Tahrir-i Emlak” , Tarih Toplum Yeni Yaklaşımlar, S. 9, (2009), s. 9-58.
• Kaynar, Reşat, Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat, Ankara, 1991.
• Kazıcı, Ziya, Osmanlı Vergi Sistemi, İstanbul, 1977.
• Kırlı, Cengiz, Sultan ve Kamuoyu, Osmanlı Modernleşeme Sürecinde Havadis Jurnalleri, 1840- 44, İş Bankası Yay. İstanbul, 2009.
• Kütükoğlu, Mübahat S., “Osmanlı Sosyal ve İktisadi Tarihi Kaynaklarından Temettü Defterleri” Belleten, 59/225, (1995) s. 395-416.
• Mann, Michael, Devletler, Savaş ve Kapitalizm, Politik Sosyoloji İncelemeleri, Tarih Vakfı Yay. İstanbul, 2013.
• Öz, Mehmet, “Tahriri Defterlerindeki Sayısal Veriler” Osmanlı Devletinde Bilgi ve İstatistik, H. İnalcık, Ş. Pamuk(Der) DİE. Yay, Ankara, 2011.
• Özbek, Nadir, “ Osmanlı İmparatorluğunda Gelir Vergisi: 1903-1907 Tarihli Vergi-i Şahsi Uygulaması” Tarih Toplum Yeni Yaklaşımlar, S.10, (2010), s. 43-80.
• ————, “Anadolu Islahatı Ermeni Sorunu ve Vergi Tahsildarlığı 1895-1908 ” Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S. 9, (2009) , s.59-85.
• Özel, Oktay, “Avarız ve Cizye Defterleri” Osmanlı Devletinde Bilgi ve İstatistik, H. İnalcık, Ş. Pamuk(Der) DİE. Yay, Ankara, 2011, s. 33-51.
• Pamuk, Şevket, Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, İş Bankası yay. İstanbul, 2007. Sayın, Abdurrahman Vefik, Tekâlif Kavaidi, Ankara, 1999.
• Sudi, Süleyman, Defter-i Muktesid, Dersaadet, 1889-1890, (yay.haz). Mehmet Ali Ünal, Isparta,1996, s. 57-61.
• Şener, Abdüllatif, Tanzimat Dönemi Osmanlı Vergi Sistemi, İstanbul, 1990.
• Tekeli, İlhan, Selim İlkin, “28 Aralık 1860 Tarihli Tahrir-i Nüfus ve Emlâke Dair Talimatnamenin Osmanlı Modernite Projesi Açısından Okunması Üzerine” Cumhuriyetin Harcı Modernitenin Altyapısı Oluşurken, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay. İstanbul, 2010.
• Tuncer, Selahattin, “Servet Vergileri” Maliye Enstitüsü Konferansları, Yedinci Seri, İstanbul Üni. Yay. İstanbul, 1963, s. 157-178.
• ————, “İktisadi Servet Mefhumu” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, C.22, (1962), s. 91-108.