Bosna-Hersek’teki Osmanlı Mirasını Anlarken: Saraybosna Şer’iyye Sicillerinde İslam Dininin Kabulüne Dair Kayıtlar, 1800-1851

Yıl 2016, Cilt: 80 Sayı: 288, 507 - 530, 01.08.2016

Fahd Kasumovıć

https://doi.org/10.37879/belleten.2016.507

Öz

Bosna-Hersek’te 15. ve 17. yüzyıllar arasında cereyan eden kitlesel islamlaşma süreci bir çok bilim adamlarının çabaları sayesinde iyice araştırılıp incelenmiştir. Öte taraftan, bu dönemin ardından vuku bulan din değiştirme olayları hakkında akademik topluluğunun az enformasyonu mevcuttur. 19. yüzyılın birinci yarısında Saraybosna şer’iyye meclisinin önünde meydana gelen ve ara sıra “ihtidâ“ diye anılan olaylarının tanıtılması ve değerlendirilmesi bu makalenin amacıdır. Konu incelendiğinde, İslam dininin kabulünde uygulanan mahkeme muamelesi, şer’ȋ temelleri, din değiştirmelerinin yoğunluğu ve “mühtedilerin” kimliği gibi meseleler üzerine durulup bunlara özel dikkat gösterildi. Saraybosna sicillerinde bulunan belgeler gösteriyor ki bahsedilen bölgede 19. yüzyılda islamlaşma süreci çok daha küçük boyutlarda devam etti. 1800 ve 1851 yılları arasında Saraybosna şer’iyye meclisinde 123 kişi kendi isteğiyle İslam dinini kabul etti. Bunlara ek olarak, ebeveynin birisi İslamiyeti kabul etmekle birlikte buluğa ermeyen (şer’ȋ kurallara göre) 10 çocuğun Müslümanlığına hükmedildiği kaynaklarda kayd edildi. Beş seneden hariç, din değiştirmeleri hemen her senede vaki olup bir miladi senede en çok yedi ve en az bir “ihtidâ” hadisesi meydana geldi. Sözü edilen yeni Müslümanlar, bölgede rastlanabilen tüm tektanrıcı dinlerin (Katoliklik, Ortodoks kilisesi, Yahudilik) mensuplarından olup şehir ve köy ortamlarından geliyorlardı.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Bosna, Saraybosna, İslam, ihtida, 19. yüzyıl

Understanding Ottoman Heritage in Bosnia and Herzegovina: Conversions to Islam in the Records of the Sarajevo Sharia Court, 1800-1851

Öz

The trend of mass conversions to Islam took place in Bosnia and Herzegovina in the period between the 15th and 17th centuries, and has, thanks to the work of a couple of researchers of this period, been extensively studied and expounded on. On the other hand, the academic community has very little information on conversions to Islam in the period that followed. The goal of this study was to shed light on the conversions to Islam before the Sarajevo Sharia Court in the first half of the 19th century. In doing so, it devotes particular attention to the very act of conversion, its foundations in the Sharia law, the intensity of the conversions, and the identities of the converts themselves. Upon studying the Sarajevo court records, we see that the trend of the expansion of Islam did continue in the 19th century, albeit to a much more limited extent. Between 1800 and 1851, 123 people willingly converted to Islam before the Sharia Court in Sarajevo. In addition, there were also ten underage children (according to Sharia regulations), who were legally converted to Islam after one of their parents became a Muslim. There were conversions happening almost every year, with only five years in this period for which we have no registered conversions, while between one and seven people converted within one Gregorian calendar year. Previously, the new Muslims had been members of other monotheistic religions found in the region (Catholics, Orthodox Christians, Jews), and hailed from town and village surroundings.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Bosnia, Sarajevo, Islam, conversion, 19th century

Kaynakça

• Sijil no: 39, 40, 40, 41, 41, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 87.
• Al-Halabī, Ibrahīm, Multaqa al-abhur, commentary: Drameli Havāce-zāde Ismāʻīl Efendi, Mahmūd Beg Matbaʻası, Istanbul 1303 h.
• Düzdağ, Ertuğrul M., Ebussuûd Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, Enderun Kitabevi, Istanbul 1983.
• Molla Hüsrev, Dürerü’l-hükkām fī şerhi gureri’l-ahkām, Ottoman translation, Tabʻ-hāne-i ʻāmire, Istanbul 1258 h.
• Açıkel, Ali, “Şerʻiyye Sicillerine Göre Tokatʼta İhtida Hareketleri (1772-1897)”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 23 (Erzurum 2004), pp. 171-193.
• Aličić, Ahmed S., “Privredna i konfesionalna struktura stanovništva u Hercegovini krajem XVI stoljeća”, Prilozi za orijentalnu filologiju, 40/1990 (Sarajevo 1991), pp. 125-192.
• Aslan, Halide, “Osmanlı İmparatorluğunun Son Dönemlerinde Muhtedi Çocuk Manzaraları”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14:1 (Elazığ 2009), pp. 119-142.
• Aslan, Halide, Tanzimat Döneminde İhtidâ (1839-1876), Unpublished Ph. D. thesis, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2008, pp. 1-261.
• Bašagić-Redžepašić, Safvet Beg, Kratka uputa u prošlost Bosne i Hercegovine (Od g. 1463. –1850.), vlastita naklada, Sarajevo 1900, pp. 1-215.
• Çolak, Kamil, “XVI. Yüzyılda İstanbulʼda İhtida Hareketleri”, Osmanlı, IV (Ankara 1999), pp. 495-505.
• Čubrilović, Vasa, “Poreklo muslimanskog plemstva u Bosni i Hercegovini”, Jugoslovenski istorijski časopis, I/1-4 (Belgrade 1935), pp. 368-403.
• Deringil, Selim, Conversion and Apostasy in the Late Ottoman Empire, Cambridge University Press, Cambridge 2012, pp. 1-275.
• Filipović, Nedim, “Islamizacija vlaha u Bosni i Hercegovini u XV i XVI vijeku”, Radovi, LXXIII/22 (Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1983), pp. 139-148.
• Filipović, Nedim, “Napomene o islamizaciji u Bosni u XV vijeku”, Godišnjak, VII/5 (Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1970), pp. 141- 165.
• ————, “O jednom aspektu korelacije između islamizacije i čiflučenja”, Prilozi, XVII/18 (Institut za istoriju, Sarajevo 1981), pp. 25-43.
• ————, “Specifičnosti islamizacije u Bosni”, Pregled, special edition (Sarajevo 1968), pp. 27-34.
• Gelez, Philippe, “Vjerska preobraćenja u Bosni i Hercegovini c. 1800-1918” Historijska traganja, 2 (Sarajevo 2008), pp. 17-75.
• Handžić, Adem, “Islamizacija u sjeveroistočnoj Bosni u XV i XVI vijeku”, Prilozi za orijentalnu filologiju, XVI-XVII/1966-1967 (Sarajevo 1970), pp. 5-48.
• Handžić, Mehmed, Islamizacija Bosne i Hercegovine i porijeklo bosansko-hercegovačkih muslimana, Islamska dionička štamparija, Sarajevo 1940, pp. 1-34.
• Jennings, Ronald C., “Zimmis (Non-Muslims) in Early 17th Century Ottoman Judicial Records: The Sharia Court of Anatolian Kayseri”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 21/33 (Oct. 1978), pp. 225-293.
• Karadağ, Esra, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında (1800-1850) Anadoluda İhtida, Unpublished MA thesis, Cümhüriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas 2005, pp. 1-169.
• Kreševljaković, Hamdija, “Odakle su i šta su bili bosansko-hercegovački muslimani?”, in: Danica:Koledar društva svetojeronimskoga za prijestupnu godinu 1916., Zagreb 1915, pp. 326-334.
• Minkov, Anton, Conversion to Islam in the Balkans: Kisve Bahası Petitions and Ottoman Social Life, 1670-1730, Brill, Leiden-Boston 2004, pp. 1-277.
• Nametak, Fehim (ed.), Naučni skup “Širenje islama i islamska kultura u bosanskom ejaletu”, in: Prilozi za orijentalnu filologiju, 41/1991 (Sarajevo 1991), pp. 1-450.
• Selçuk, Hava, “Tapu Tahrir ve Maliyeden Müdevver Defterlerine göre Rumeli’de Ihtida Hareketleri (1432-1482)”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12 (2002), pp. 89-104.
• Skarić, Vladislav, “Širenje islama u Bosni i Hercegovini”, in: Gajret–Kalendar za god. 1940, Sarajevo 1939, pp. 29-33.
• Solovjev, Aleksandar, “Nestanak bogomilstva i islamizacija Bosne”, Godišnjak Istorijskog društva Bosne i Hercegovine, I (Sarajevo 1949), pp. 42-79.
• Yiğit, Ahmet, “İzmir Şerʼiyye Sicillerine Yansıyan İhtida Vakaları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/11 (spring 2010), pp. 633-648.