Tanzimât Döneminde Osmanlı Devleti’nin Bosna Hersek Ormanlarını Korumaya Yönelik Çabaları

Yıl 2016, Cilt: 80 Sayı: 288, 547 - 572, 01.08.2016

Zafer Gölen

https://doi.org/10.37879/belleten.2016.547

Öz

Osmanlı Devleti Tanzimat Dönemi’nde ülkenin zenginliklerini değerlendirmeye yönelik bir dizi faaliyete girişti. Bu çalışmalar birkaça aşamadan oluşmaktaydı. Evvela yer altı ve yer üstü kaynaklar tespit ediliyor, ardından ne şekilde değerlendirileceği tespit edilmekteydi. Osmanlı Devleti’ni dönemin diğer devletlerinden ayıran en önemli fark bu aşamadan sonra ortaya çıkar. Osmanlı Hükümeti yer altı ve yer üstü kaynaklarını sadece değerlendirmekle kalmaz, bu kaynakları korumak için de tedbirler alır. Avrupa’nın Afrika ve Güney Amerika’da yaptığı yağmaya varan tahribat düşünüldüğünde koruma faaliyetinin önemi kendiliğinden ortaya çıkar. Osmanlı idaresinin tespit, değerlendirme ve koruma çalışmalarının tespit edilebildiği yerlerden biri de Bosna Hersek’tir. Bosna Hersek’te Tanzimat’a kadar sadece kâr maksadıyla Avusturya tarafından yağma edilen ormanlar, devlet kontrolü altına alınarak derhal bölgenin orman potansiyeli tespit edilmiştir. Ardından Bosna ormanlarından yararlanma kesin kurallara bağlanmış ve orman yağmasının önüne geçilmiştir. Özellikle Orman Memuru Artin Efendi Bosna Hersek’in orman varlığını tespitte oldukça önemli hizmetlerde bulunmuştur. Bugün zengin orman kaynaklarına sahip Bosna Hersek’in bu zenginliğinin kaynağının Osmanlı idaresi döneminde yapılan koruma faaliyetleri olduğunu iddia etmek kesinlikle abartı olmayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, Bosna Hersek, Orman, Avusturya, Artin Efendi, Orman Nizamnamesi

The Efforts of Ottoman Government Regarding the Protection of Bosnia-Herzegovina Forests During Reforms

Öz

During the Reforms period, The Ottoman State engaged in various activities in order to utilize the resources of the country. These activities consisted several phases. First of all, underground and surface resources were identified, and then how these resources would be utilized was determined. The main difference distinguishing the Ottoman state from others arises after this phase. Ottoman State not only utilizes these resources but also takes precautions to protect them. Considering the degree of destruction done by Europe in Africa and South America, which sometimes extends to plunder, the importance of protection activities is self-explanatory. One of the places where efforts of the Ottoman State regarding identification, utilization and protection of resources can be identified is Bosnia Herzegovina. The forests which were being plundered by Austria until Reforms with the sole intention of profit were taken under government’s control and the forest potential of the region was immediately identified. Then, the means of utilizing Bosnian forests were tied to strict rules which prevented forest plunder. Especially Forest Officer Master Artin made quite an important service in identifying the forest assets of Bosnia Herzegovina. Arguing that the present-day prosperity of forests of Bosnia Herzegovina results from the protection activities during Ottoman ruling will certainly not be an exaggeration.

Anahtar Kelimeler

Reforms, Bosnia Herzegovina, Forest, Austria, Master Artin, Forest Regulations

Kaynakça

• Bosna Ayniyât Defteri, no:853, 854
• Dosya no:123, Gömlek no:37; Dosya no:262, Gömlek no:29; Dosya no:269, Gömlek no:100; Dosya no:322, Gömlek no:21; Dosya no:328, Gömlek no:57
• Dosya no:547, Gömlek no:38057
• Dosya no:72, Gömlek no:3473; Dosya no:94, Gömlek no:4613
• Dosya no:247, Gömlek no:8978, Dosya no:508, Gömlek no:22956
• Dosya no:35, Gömlek no:1421
• Dosya no:13, Gömlek no:613
• Dosya no:251, Gömlek no:4; Dosya no:360, Gömlek no:86; Dosya no:845, Gömlek no:14; Dosya no:897, Gömlek no:5; Dosya no:899, Gömlek no:55; Dosya no:917, Gömlek no:7; Dosya no:975, Gömlek no:79; Dosya no:982, Gömlek no:7; Dosya no:990, Gömlek no:43; Dosya no:991, Gömlek no:72; Dosya no:999, Gömlek no:108, Dosya no:1042, Gömlek no:22.
• Dosya no:37, Gömlek no:54
• Dosya no:352, Gömlek no:10
• Ahmed Cevdet Paşa, Tezâkir 21-39, Yayınlayan Cavid Baysun, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1991.
• _____, Ma‘rûzât, Hazırlayan Yusuf Halaçoğlu, Çağrı Yayınları, İstanbul 1980. Bosnia and Herzegovina Forestry and Wood Industry, Foreign Investment Promotion Agency, Sarajevo 2011.
• Collas, Bernard Camille; 1864’te Türkiye. Tanzimat sonrası düzenlemeler ve Kapitülasyonların tam metni, Çeviren: Teoman Tunçdoğan, Bileşim Yayınevi, İstanbul 2005.
• Düstûr, I. Tertip, Cild-i Sânî, Matbaa-i Amire, 1290.
• Düstûr, I. Tertip, Cild-i Sâlis, Matbaa-i Amire, 1293.
• Düstûr, I. Tertip, Cild-i Râbi‘, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul 1299.
• Gölen, Zafer, Tanzîmât Döneminde Bosna Hersek, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2010.
• _____, “1852-53 Karadağ Askerî Harekâtı ve Sonuçları”, History Studies, Volume:1, Issue:1, Samsun 2009, ss.212-296.
• _____, “Meclis-i Umûmî’nin Bosna Hersek’teki İlk Çalışmaları”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sa.114, İstanbul 1998, s.135-142.
• Keskin, Özkan, Orman ve Ma’âdin Nezâreti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2005.
• Koç, Bekir, “1870 Orman Nizamnâmesi’nin Osmanlı Ormancılığına Katkısı Üzerine Bazı Notlar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, c.XXIV, Sa.37, Ankara 2005, ss.231-257.
• Osmanlı Ormancılığı İle İlgili Belgeler –II-III-, TC. Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara 2003.
• Pintarić, Konrad, “Forestry and Forest Reserves in Bosnia and Herzegovina”, Virgin Forests and Forest Reserves in Central and East European Countries, Edited by Jurij Diaci, Department of Forestry and Renewable Forest Resources - Biotechnical Faculty, Ljubljana 1999, s.1-15.
• Sugar, Peter F., Industrialization of Bosnia-Hercegovina 1878-1918, University of Washington Press, Seattle 1963.
• Temperley, Harold, England and The Near East The Crimea, Longsmans, Green and Co., London-New York Toronto 1936