Kanuni Sultan Süleyman’ın Nikris Hastalığına Atfedilen Farsça Bir Reçete

Yıl 2016, Cilt: 80 Sayı: 287, 41 - 58, 01.04.2016

Vural Genç

https://doi.org/10.37879/belleten.2016.41

Öz

Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi E. 3146 numarada kayıtlı bulunan Farsça bir belge/reçete, bir hekimin hastasının hastalığını tanımlama ve tavsiyelerini içermektedir. Fakat bu reçetenin kim tarafından kime hitaben kaleme alındığı açıkça belirtilmemesine rağmen “İranlı bir hekimin Kanuni Sultan Süleyman’a yazdığı Farsça reçete” adı altında kaydedilmiştir. Her ne kadar yazarı ve reçetenin muhatabının açık kimliği belli olmasa da bu metin etrafında yürüteceğimiz tartışmalarla, yazının muhatabı olan tarafın hastalığı tanımlaması ve bu konuda yardımlarına başvurması üzerine mahir bir tabip tarafından yazılan bu reçetenin Osmanlı sultanları içinde nikris hastalığından en fazla mustarip olan Kanuni Sultan Süleyman’a, hastalığı ile ilgili tüm tedavilerin yetersiz kaldığı ve sultanın çok şiddetli ağrılar çektiği bir zamanda İran gibi uzak bir coğrafyada yaşayan mahir bir tabip tarafından yazılmış olabileceği ileri sürülecektir.Belgenin Farsça olması onu yazan hekimin İranlı olmasına delalet etmemekle beraber hekimin tedavi için getirtilmemiş olması onun imparatorluğun dışındaki uzak bir coğrafyadan; İran coğrafyasından olabilme ihtimali ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kanuni Sultan Süleyman, Gut hastalığı, İranlı hekimler, Osmanlılar, Safeviler

A Persian Prescription Attributed to Kanuni Sultan Süleyman’s Padogra Disease

Öz

A Persian document, numbered TSMA. E. 3146 and held at Topkapı Palace Archives, contains a prescription in which a physician describes his patient’s disease. Although the preparer of it is not mentioned in the document clearly, it has been identified as a Persian prescription written for Kanuni Sultan Süleyman by an unknown Iranian physician. Based on the physician’s identification of the disease and some recommendations by him, in parallel with the Kanuni’s podagra disease, we will argue that the prescription might have been written for the sultan when he suffered from podagra disease, and at that time imperial physicians were not be able to cure him. Based on the fact that the physician did not possess the remedy himself, we will assert that the prescription might have been sent from Iran by the physician to contribute to the remedy of the sultan’s podagra disease.

Anahtar Kelimeler

Kanuni Sultan Süleyman, podagra disease, Iranian physicians, Ottomans, Safavids

Kaynakça

• Ebulfazl Mehmed Efendi, Zahîre-i Harezmşâhî Tercümesi, Süleymaniye Ktp. Hüs- rev Paşa, nr. 463.
• İdris-i Bidlîsî, Heşt Behişt, Süleymaniye Ktp. Nuruosmaniye, nr. 3209.
• TSMA. nr. E. 3146.
• Afyoncu, Erhan, “Osmanlı Hekimbaşıları ve Hassa Hekimleri”, Osmanlılarda Sağlık, ed. Coşkun Yılmaz-Necdet Yılmaz, Biofarma, İstanbul 2006.
• Bayat, Ali Haydar, Osmanlı Devleti’nde Hekimbaşılık Kurumu ve Hekimbaşılar, Ata- türk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 1999.
• Celâlüddin Hızır (Hacı Paşa), Müntehab-ı Şifâ, yay. haz. Zafer Önler, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1999.
• Elgood, Cyril, Safavid Medical Practice, çev. Mohsen Javidan (Teb dar Dovre-ye Safaviye), Tehran 1357.
• Emecen, Feridun M., İmparatorluk Çağının Osmanlı Sultanları-I: Bayezid [II], Yavuz, Kanuni, İsam Yayınları, İstanbul 2011.
• Feridun Ahmed Bey, Nüzhet-i Esrârü’l-Ahyâr der-Ahbâr-ı Sefer-i Sigetvar (Sultan Sü- leyman’ın Son Seferi), yay. haz. H. Ahmet Arslantürk-Günhan Börekçi, Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yay. İstanbul 2012.
• Fisher, Alan, “The Life and Family of Süleyman I”, Süleyman The Second and His Time, ed. Halil İnalcık-Cemal Kafadar, Isis Press, İstanbul 1993.
• Freely, John, Osmanlı Sarayı: Bir Hanedanlığın Öyküsü, çev. Ayşegül Çetin, Remzi Kitabevi, İstanbul 2000.
• Gelibolulu Mustafa Âlî, Künhü’l-Ahbâr (dördüncü rükn tıpkı basım), Türk Tarih Ku- rumu Yayınları, Ankara 2009.
• Genç, Vural, İdris-i Bitlisî Heşt Behişt Osman Gazi Dönemi (Tahlil ve Tercüme), Yayın- lanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.
• İbn-i Sînâ, El-Kânûn fi’t-Tıbb (Beşinci kitap), çev. Esin Kâhya, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2010.
• ________, El-Kânûn fi’t-Tıbb, (Üçüncü Kitap-İkinci Kısım), çev. Esin Kâhya, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara 2014.
• İshak bin Murad, Edviye-i Müfrede, yay. haz. Mustafa Canpolat-Zafer Önler, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2007.
• Koca Nişancı Celalzâde Mustafa, Tabakâtü’l-Memâlik ve Derecâtü’l-Mesâlik, yay. haz. Petra Kappert, Wiesbaden 1981.
• Kunt, Metin, “Sultan Süleyman ve Nikris”, Muhteşem Süleyman, ed. Özlem Kumrular, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007.
• ________, “Süleyman Dönemine Kadar Devlet ve Sultan: Uç Beyliğinden Dün- ya İmparatorluğuna”, Kanuni Çağı ve Yeni Çağda Osmanlı Dünyası, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ed. Metin Kunt-Christine Woodhead, çev. Sermet Yalçın, İstanbul 2002.
• Luigi Bassano, Kanuni Döneminde Osmanlı İmparatorluğunda Gündelik Hayat, çev. Selma Cangi, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2011.
• Lütfi Paşa, Tevârih-i Âl-i-Osman, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1341.
• Mir Jamal al-Din Husayn Inju Shirazi, Farhang-e Jahangiri, yay. haz. Rahim Afifi, Mashhad 1980.
• Muhammad Momen Husayni Tabib, Tohfe-ye Hakim Momen, yay. haz. Mahmud Najmabadi, Tehran 1378.
• Najmabadi, Mahmud, Tarikh-e Teb dar Iran, Entesharat-e Danishgah-e Tehran, c. 2, Tehran 1366.
• Ogier Ghiselin de Busbecq, Türk Mektupları, çev. H. Cahit Yalçın, Remzi Kita- bevi, İstanbul 1939.
• Peçuylu İbrahim, Tarih-i Peçuylu, Matbaa-i Âmire, c. I, İstanbul 1866.
• Selâniki Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî, Türk Tarih Kurumu Yayınları, yay. haz. Mehmet İpşirli, Ankara 1999.
• Shefer-Mossensohn, Miri, Ottoman Medicine: Healing and Medical Institutions 1500– 1700, Suny Press, New York 2009.
• Solakzâde Mehmed Hemdemî Çelebi, Solakzâde Tarihi, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul 1297.
• Tajbahş, Hasan, Tarikh-e Bimarestanha-ye İran az Aghaz ta Asr-e Hazer, Pazhuheshs- gah-e Ulum-e Insani va Mutalaat-e Farhangi, Tehran 2000.
• The Cambridge Historical Dictionary of Disease, ed. Kenneth F. Kiple, Cambridge University Press, New York, 2003.
• Ünver, Süheyl, “Kanuni Sultan Süleyman’ın Son Avusturya Seferinde Hastalığı, Ölümü Cenazesi ve Defni”, Kanuni Armağanı, Türk Tarih Kurumu Yayını- ları, Ankara 2001.
• Winter, H. J. J., “Persian Science in Safavid Times”, The Cambridge History of Iran: The Timurid and Safavid Periods, ed. Peter Jackson-Laurence Lockhard, vol. 6, Cambridge University Press, 1986. Makaleler
• Doğruyol, Hasan, “İsmail b. Hasan Cürcânî”, DİA, 8, İstanbul 1993, s. 133–34.
• Heidarizadeh, Tofiq, “Muhajerat-e Ulama-ye Iran be Empraturi-ye Osmani ve Enteqal-e Sonnatha-ye Madaris-e Irani be an Sarzamin”, Farhang, 20-21, Tehran 1375, s. 49–94.
• Heyd, Uriel, “Moses Hamon, Chief Jewish Physician to Sultan Süleyman the Magnificent”, Oriens, c.16, Jerusalem 1963, s.152–170.
• Mir Jafari, Husayn, “Nuskhe-ye az Yek Pezeshk-e İrani be Sultan Süleyman Qanuni “, Honar va Mardom, 159–160, Tehran 1354, s. 35–37.
• Tekindağ, Şehabeddin, “Fatih’in Ölümü Meselesi”, Tarih Dergisi, c.16, sy. 21, İstanbul 1966, s. 95–108.