Siyâsî Bir Projenin İzinde Bânilik: Mihrişah Vâlide Sultan’ın Îmar Faaliyetlerini Yeniden Okumak

Yıl 2016, Cilt: 80 Sayı: 287, 85 - 102, 01.04.2016

A. Hilâl Uğurlu

https://doi.org/10.37879/belleten.2016.85

Öz

Mihrişah Vâlide Sultan’a, günümüz literatürü, diğer pek çok Valide Sultan için olduğu gibi, “dindar, hayırsever anne” rolünü biçmiştir. Bânisi olduğu, cami, mescit, imaret, mektep, bend, çeşme, sebil gibi çok farklı türlerde pek çok yapı tek tek ele alındığında, Mihrişah’ın bu rolü gayet başarılı biçimde üstlendiği söylenebilir. Ancak dönemin şartları, III.Selim’in siyâsî projesi ve buna yönelik imar faaliyetleri gözönünde bulundurularak, Mihrişah’ın imar faaliyetleri bütüncül biçimde ele alındığında, Mihrişah’ın Nizâm-ı Cedid projesi içerisinde oynadığı nispeten geri planda fakat oldukça aktif rol anlaşılabilir. III.Selim devrinde inşa edilen Üsküdar Kışlası dışındaki, Levend Çiftliği, Humbaracı ve Lağımcı Kışlası, Beyoğlu Topçu ve Toparabacı Kışlası gibi diğer kışlalarda bulunan dînî yapılar ve su câmi, mescit, hamam ve çeşme gibi yapıların bânisinin Mihrişah Vâlide Sultan oluşu, bu düşünceyi destekler niteliktedir. Bu çalışmanın esas amacı; Mihrişah Vâlide Sultan’ın îmar faaliyetlerine, literatürdeki yaklaşımdan farklı bir biçimde yaklaşarak, bâniliğini, III.Selim’in Nizâm-ı Cedid projesine verdiği destek bağlamında incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Mihrişah Valide Sultan, III.Selim, imar faaliyeti, Nizam-ı Cedid

Architectural Patronage on the Trail of a Political Project: a Rereading of the Queen Mother Mihrisah’s Building Activities

Öz

Queen Mother Mihrisah, who has always been in a close relationship with her son and endorsed his “modernization” project in every way, also supported his agenda with her building activities. Yet, contemporary scholarship depicts her as “a religious and charitable Queen Mother” and the relevant academic studies accordingly focus on her complex in Eyup and the various water structures she commissioned in Istanbul. However, Mihrisah’s architectural patronage should not be treated independently from the political agenda of Selim III, of which she was one of the foremost supporters. The fact that Queen Mother Mihrisah was the patron of the mosques, baths, and fountains built inside most of the military barracks in Istanbul, excluding the Uskudar Barrracks, supports this view. In this study, the architectural activities and the patronage of Queen Mother Mihrisah will be examined in the context of her endorsement of Selim III’s political project.

Anahtar Kelimeler

Queen Mother Mihrisah, Selim III, building activities, new order

Kaynakça

• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)
• K.48 numaralı vakfiye defteri
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) CZ 302
• D.BŞM.BNE.d 16132 HAT 1487-63 HAT 253-14409
• HAT 336-19271E HH 53975 Araştırma Eserleri
• Alpgüvenç, Can, Hayırda Yarışan Hanım Sultanlar, Kaynak Kültür Yayınları, Is- tanbul, 2000.
• Ateş, İbrahim, “Hayrî Ve Sosyal Hizmetler Açısından Vakıflar”, Vakıflar Der- gisi, S.25, s. 51-84.
• Câbi Ömer Efendi, Câbi Târihi -Târih-i Sultan Selim-i Sâlis ve Mahmud-ı Sâni;Tahlil ve Tenkitli Metin-, ed.Mehmet Ali Beyhan, c.I-II,TTK Yayınları, Ankara 2003.
• Fâzıl (Enderûnî), İbtidâ-yı Divân-ı Fazıl Bey Enderûnî, Daruttıbaa, Bulak [Kâhire] 1842.
• Galib, Şeyh Galib Divanı, ed.Muhsin Kalkışım, Akçağ Yayınları, Ankara 1994.
• Hovhannesyan, Sarkis, Payitaht İstanbul’un Târihçesi, Târih Vakfı Yurt Yayınları 34, İstanbul 1996.
• İnan, Ahmet, “Eyüp Sultan’da Mihrişah Vâlide Sultan İmareti”, Eyüp Sultan Târihi, c.2, İstanbul 2008.
• Kırlı, Cengiz, The Struggle over Space: Coffeehouses of Ottoman Istanbul, 1780-1845, Yayınlanmamış Doktora Tezi, New York: Binghamton University, 2000.
• Melling, I. A., Voyage pittoresque de Constantinople et des rives du Bosphore, Ertuğ & Kocabıyık, İstanbul 2003.
• Necipoğlu, Gülru, The Age of Sinan: Architectural Culture in the Ottoman Empire, Reaktion Books, London, and Princeton University Press, Princeton, NJ, 2005, s. 121-122.
• Özcan, Ali Rıza “Mihrişah Vâlide Sultan Türbesi Yazıları”, IX.Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler, İstanbul 2005.
• Sakaoğlu, Necdet, Bu Mülkün Kadın Sultanları, Oğlak Yayıncılık, İstanbul 2008.
• Sarıcaoğlu, Fikret, Sultan I. Abdülhamit : Kendi Kaleminden Bir Pâdişahin Portresi, TATAV, İstanbul 2002.
• Sırkâtibi Ahmed Efendi, III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi Tarafından Tutulan Ruznâme, ed.Sema Arıkan, TDK Yayınları, Ankara 1993.
• Thyss Şenocak, Lucienne, Osmanlı İmparatorluğunda Kadın Bâniler: Hadice Turhan Sultan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2009.
• Uğurlu, Ayşe Hilâl, III. Selim’in İstanbul’u: Siyâsî ve Askerî Dönüşümler Işığında İmar Faaliyetleri, Basılmamış Doktora Tezi, İTÜ, Temmuz 2012.
• Uslu, Ş., Surûrî-i Müverrih’in Manzum Târihleri (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin sf. 1-50), Basılmamış yüksek lisans tezi, Dumlupınar Üniversitesi, Kütahya 2008.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, “III. Sultan Selim Zamanında Yazılmış Dış Ruz- namesinden 1206/1791 ve 1207/1792 Senelerine Ait Vekayi, TSMA 4819”, Belleten, XXXVII, 1973, s. 607-662.
• Yeşil, Fatih, Nizâm-ı Cedîd’den Yeniçeriliğin Kaldırılışına Osmanlı Kara Odusunda De- ğişim, 1793-1826, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2009.
• Yıldız, Aysel, Vaka-yı Selimiyye Or The Selimiyye Incident: A Study Of The May 1807 Rebellion, Basılmamış Doktora Tezi, Sabancı Üniversitesi, İstanbul 2008.