Balkanlarda Uluslararası Bir Organizasyon: İslimye Panayırı

Yıl 2016, Cilt: 80 Sayı: 287, 123 - 156, 01.04.2016

Meryem Kaçan Erdoğan

https://doi.org/10.37879/belleten.2016.123

Öz

İslimye panayırı, Osmanlı Devleti’nin Balkan topraklarında kurulmuş olup çok sayıda yerli ve yabancı tüccarın katıldığı uluslararası bir organizasyona dönüşmüştür. XVIII. yüzyılın başlarından itibaren faaliyetleri takip edilen panayır, genellikle bahar ve yaz aylarında kurulmuş, 4 ila 31gün süreyle açık kalmıştır. Panayırda imparatorluğun yakın ve uzak coğrafyasından getirilen mamul ve hammaddeler satışa sunulduğu gibi yabancı menşeli mallar da pazarlanmıştır.Ayrıca panayırda darphanenin hammaddelerinden olan sikke ve külçe alımı gerçekleştirilmiş, köle ticaretide yapılmıştır. Panayırda el değiştiren emtia dolayısıyla tahsil edilen vergiler, merkezi ve yerel ekonomi için önemli bir gelir kaynağı oluşturmuştur. Savaş, ihtilal ve isyanlar dolayısıyla zaman zaman faaliyetlerine ara vermek zorunda kalan panayırda en önemli sorunların başında güvenlik gelmekteydi. Zira yüksek bir ticaret hacmine sahip olan ve binlerce tüccarı buluşturan panayırda eşkıyalık olaylarıyla sık sık karşılaşılmaktaydı. Bu durumda merkezi idare, hem panayıra ulaşan yollar üzerinde hem de panayırın açık kaldığı süre zarfında asayişi sağlamaya yönelik bir dizi tedbir almıştır. Bu kapsamda bölgeye gönderilen askeri birlikler ile yerel idarecilerin katkılarıyla tüccarın can ve mal güvenliği sağlanmaya çalışılmıştır. Güvenliğin yanı sıra tüccarın şikâyet ettiği bir başka konu da görevlilerin kanunsuz ve haksız vergi talepleri idi. Yerli ve yabancı tüccarın dile getirdiği bu sorun, kanunlar ve ahidnâme maddeleri çerçevesinde çözüme kavuşturulmuştur. Diğer uluslararası panayırlarda olduğu gibi İslimye panayırı da binlerce kişiyi aynı mekânda buluşturarak ticari işlevinin yanında sosyo-kültürel bir işleve de sahip olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, İslimye, panayır, ticaret, güvenlik, vergi

An International Organization in the Balkans: İslimye Fair

Öz

İslimye Fair was established in the Balkan lands of the Ottoman State and turned into an international organization in which many local and foreign merchants participated. The fair of which the activities can be traced as of the beginning of the 18th century was organized generally in summer or spring months and stayed open for a period between 4 to 31 days. Goods of foreign origin as well as products and raw materials brought from four corners of the empire, close and distant, were marketed. Moreover, purchase of sikke and bullion which were among raw materials of the mint were transacted in the fair and also slaves were traded. Taxes collected due to goods exchanged in the fair became a major source of income for the central and local economy. Security was the main problem in the fair which had to cease its activities at intervals because of war, coups and riots. Banditry was seen frequently in the fair, which had a huge volume of trade and brought thousands of merchants together. In this situation, the central administration took a range of measures so as to maintain the order and safety on the roads to the fair during the period when the fair was open. In this respect, effort was given to ensure merchants’ security of life and property by means of military troops sent to the region and with the contributions of local governors. Besides security, another matter merchants complained about was illegal and unjust tax demands of the officers. This problem expressed by local and foreign merchants was solved within the framework of laws and contractual articles. As in other international fairs, İslimye Fair too had a socio-cultural function also beside its commercial function of gathering thousands of people together in the same place.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, İslimye, fair, commerce, security, tax

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Bâb-ı Asafî Mektûbî Kalemi (A.MKT): 207/44.
• Bâb-ı Defterî Baş Muhasebe Kalemi Defterleri (D.BŞM.d): 4202, 8121, 9368.
• Bâb-ı Defterî Baş Muhasebe İstanbul Gümrük Emini Defterleri (D.BŞM.İGE.d): 17190.
• Bâb-ı Defterî Cizye Muhasebesi Kalemi Defterleri (D.CMH.d): 26768.
• Bâb-ı Defterî Maden Mukataası Kalemi Defterleri (D.MMK.d): 22832.
• Cevdet Adliye (C.ADL): 26/1538, 58/3492.
• Cevdet Belediye (C.BLD): 36/1767.
• Cevdet Darphane (C.DRB): 39/1950, 63/3113.
• Cevdet Hariciye (C.HR): 36/1754, 92/4561, 105/5217, 106/5253, 124/6192, 127/6301, 127/6330, 137/6846, 146/7274, 149/7416, 156/7754, 177/8805.
• Cevdet İktisat (C.İKTS): 8/358, 8/362, 8/365, 13/615, 13/617, 13/643, 17/829, 24/1190, 25/1225, 26/1291, 29/1447, 34/1677, 35/1711, 41/2039, 44/2180.
• Cevdet Maliye (C.ML): 78/3565, 209/8605, 223/9299, 239/9989, 263/10797, 499/20283, 734/29965.
• Cevdet Zabtiye (C.ZB): 12/551, 31/1538.
• Hatt-ı Hümâyûnlar (HAT): 2930.C, 3112, 12571, 16409, 32656, 58975.
• Kamil Kepeci Defterleri (KK.d.): 3824.
• Bulgaristan Milli Kütüphanesi Oryantal Bölümü (NBKM)
• Rusçuk Şer’iyye Sicili (R): 18, 19.
• Ali Cevad, Memalik-i Osmaniyenin Tarih ve Coğrafya Lugatı, I, Dersaadet 1313.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, (haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı), 3. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, (haz. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman-İbrahim Sez- gin), 5. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, (haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı), 6. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2002.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, (haz. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman-Robert Dan- koff), 7. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003.
• Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, (haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı-Robert Dan- koff), 8. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2003.
• Salnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1263/1847 (Def’a 1), 1264/1848 (Def’a 2), 1265/1849 (Def’a 3), 1270/1854 (Def’a 8), 1271/1855 (Def’a 9), 1272/1856 (Def’a 10), 1273/1857 (Def’a 11), 1274/1858 (Def’a 12), 1275/1859 (Def’a 13), 1276/1860 (Def’a 14), 1277/1861 (Def’a 15), 1278/1862 (Def’a 16), 1280/1863 (Def’a 18), 1290/1873 (Def’a 28), 1291/1874 (Def’a 29), 1292/1875 (Def’a 30), 1293/1876 (Def’a 31), 1294/1877 (Def’a 32), 1295/1878 (Def’a 33), 1301/1884 (Def’a 39), 1302/1885 (Def’a 40), 1303/1886 (Def’a 41), 1304/1887 (Def’a 42), 1305/1888 (Def’a 43).
• Salnâme-i Vilâyet-i Edirne, 1290/1873 (Def’a 4), 1291/1874 (Def’a 5), 1292/1875 (Def’a 6), 1293/1877 (Def’a 8).
• Şemseddin, Sami, Kamusü’l-alâm, II, İstanbul 1306.
• Acaroğlu, M. Türker, Bulgaristan’da Türkçe Yer Adları Kılavuzu, Ankara 2006.
• Bayrak, Meral, 1821 Mora İsyanı ve Yunanistan’ın Bağımsızlığı, Anadolu Üniversi- tesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), Eskişehir 1999.
• Çakır, Çoşkun, “Fuarların Doğuşu ve Türk Fuarcılık Tarihine Genel Bir Bakış Panayırlardan Dünya Ticaret Merkezlerine”, İktisat, Tarih ve Zihniyet Dünyamız, İstan- bul 2006, s.9-23.
• Doğan, Mehmet, İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e Panayırlar, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2011.
• Doğru, Halime, Bir Kadı Defterinin Işığında Rumeli’de Yaşam, Kitap Yayınevi 2007, (Ek Rumeli’de Bir Kaza: Hacı-oğlu Pazarı Kadı Defteri (Şer’iye Sicili).
• Erdoğru, M. Akif, Ondokuzuncu Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunda Hafta Pazarları ve Panayırlar, İzmir 1999.
• Faroqhi, Suraiya, “16. Yüzyılda Batı ve Güney Sancaklarında Belirli Ara- lıklarla Kurulan Pazarlar (İçel, Hamid, Karahisar-ı Sahib, Kütahya, Aydın ve Menteşe),” (çev. Melek Eğilmez), ODTÜ Gelişme Dergisi, özel sayı, , Ankara 1978, s. 39-85.
• ________, “Balkan Panayırlarının Eski Tarihi”, Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı, (çev. Emine Sonnur Özcan), Ankara 2006, s. 157-186.
• Girgeç, Nurhan, Zile Panayırı Üzerine Halkbilimsel Bir İnceleme, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2008.
• Güçer, Lütfi, İktisat Tarihi Ders Notları, İstanbul 1983.
• Hacısalihoğlu, Mehmet, Doğu Rumeli’de Kayıp Köyler: İslimye Sancağı’nda 1878’den Günümüze Göçler, İsim Değişiklikleri ve Harabeler, İstanbul 2008.
• Karaca, Filiz, “Kürk”, TDVİA, 26, Ankara 2002, s. 568-570.
• Kiel, Machiel, “İslimye”, TDVİA, 23, İstanbul 2001, s. 73-75.
• Küçükkalay, Mesut-Numan Elibol, “Osmanlı İmparatorluğu’na Avrupa’dan Karayolu İle Yapılan İhracatın Değerlendirilmesi: 1795-1804”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3/2, 2003, s. 151-176.
• Küpeli, Özer, “Osmanlı Devleti’de Panayır Organizasyonları ve Gönen Hacı İsa Panayırı’nın Tarihine Dair”, Osmanlı, 3, Ankara 1999, s. 490-497.
• Kütükoğlu, Mübahat S., Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, İstanbul 1983.
• Özcan, Koray, “Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yerleşme Tipolojileri-I- Pazar ya da Panayır Yerleşmeleri”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2006/1, s. 205- 223.
• Özcan, Tahsin, “Pazar (Osmanlı Dönemi)”, TDVİA, 34, İstanbul 2007, s. 206- 208.
• Paskaleva, Virginia, “Osman Balkan Eyâletleri’nin Avrupalı Devletlerle Tica- retleri Tarihine Katkı (1700-1850)”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Dergisi (İÜİFD), XXVII/1-2 (1967-1968), s. 37-74.
• Sahillioğlu, Halil, “XVIII. Yüzyılda Edirne’nin Ticari İmkanları”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, XIII, İstanbul 1968, s. 60-68.
• Sezgin, İbrahim, “XVIII. Asırda Edirne’nin İktisadî ve Ticarî Durumu”, Trak- ya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 8/1, Haziran 2006, s. 27-35.
• Şahin, Reyhan, Edirne Gümrüklerine Göre XVIII. Yüzyılın İkinci Yarısında Edirne’de Ticari Hayat, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Li- sans Tezi), Edirne 2006.
• Şen, Ömer, “Bulgaristan’da Kurulan Uluslararası Bir Panayır (Fuar): Uzu- caâbad-ı Hasköy (1771-1871), Toplumsal Tarih, 1/5 (Mayıs 1994, s. 47-52.
• ________, Osmanlı Panayırları (18.-19. Yüzyıl), İstanbul 1996.
• Todorov, Nikolay, “19.cu Yüzyılın İlk Yarısında Bulgaristan Esnaf Teşkilatında Bazı Karakter Değişmeleri”, İÜİFD, XXVII/1-2 (1967-1968), s. 1-36.
• Tomar, Cengiz, “Pazar (Selçuklu Dönemi)”, TDVİA, 34, İstanbul 2007, s. 203- 204.
• Uzun, Ahmet, “İslimye Çuka Fabrikası”, İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakül- tesi Dergisi, Yayın No: 21-22 (Ekim 1999, Mart 2000), s. 77-84.
• Yılmaz, Fehmi, Osmanlı İmparatorluğu’nda Tütün: Sosyal, Siyasî ve Ekonomik Tahlili (1600-1883), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul 2005.