Rusçuk’ta Kaybolmuş Osmanlı Mirası: Vakıflar

Yıl 2015, Cilt: 79 Sayı: 286, 931 - 978, 01.12.2015

Meral Bayrak Ferlibaş

https://doi.org/10.37879/belleten.2015.931

Öz

Bütün İslam dünyasında toplumsal bir ruh haline gelen hayrat sistemi vakıf eserlerin oluşmasını ve vakıfların kurulmasını sağlamış, Osmanlılarda büyük bir gelişme göstererek tüm toplumsal ihtiyaçlar vakıflar tarafından karşılanmıştır. “Vakfın en üstünü insanların en çok ihtiyaç duyduğu alanlarda yapılandır” düşüncesi bölgeye ve zamana göre değişen ihtiyaçları giderecek kurumların sayısının kısa sürede artmasına yol açmış, çeşitli köy ve şehirlerin kurulmasında ya da yeniden teşkilatlandırılmasında önemli rol oynamıştır. Bu tarz kurumlar bir kaza merkezi olan Rusçuk’ta da hayat bulmuş, dini, hayri, sosyo-kültürel merkezler durumunda olan çok sayıdaki cami ve mescidin yanında mektep, medrese, tekke, zaviye ile su ihtiyacını karşılayacak çeşme, şadırvan, fıskiye topluma hizmet sunmuştur. Osmanlı toplumsal yaşamının ayrılmaz bir parçası olan ancak günümüzde mevcut olmayan Rusçuk’taki vakıflardan bazılarının tanıtılması amacıyla bu makale yazılmış, arşiv kaynakları esas alınarak vakıf eserler, kurucuları, gelir kaynakları, muhasebe bilançoları, çalışanları vs. hakkında bilgi verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bulgaristan, Rusçuk, vakıf, cami, mektep, medrese, Tirsiniklizâde İsmail Ağa

Extinct Ottoman Heritage in Rusçuk: Waqfs

Öz

The philantropic institutions in the Ottoman Empire, which funtioned as a social unifying force in all the Islamic world, contributed to the formation of the works of charity and the establishment of waqfs. Further developed in the Ottoman Empire, these waqfs met all the needs of the society. The idea that “the better served the urgent needs, the superior were the waqfs” led to a rapid increase in the number of waqfs in line with the social needs varying according to region and time. But they were influential in the establishment or re-organizaton of certain villages and towns as well. Such charitable institutions did also revive in the town of Rusçuk, where numerous mosques and masjids, together with schools, dervish convents and lodges, fountains, spinkler and water tanks for ritual ablutions, all serving as religious, charitable and socio-cultural centers, worked for the society. This article intends to portray some of the waqfs in Rusçuk, which were an integral part of the Ottoman social life but failed to survive to the present. The research is based on archival sources and tries to outline the Works of waqf, their founders, sources of income, functionaries and balance sheets.

Anahtar Kelimeler

Bulgaria, Rusçuk, Ruse, Waqf, Mosque, School, Tirsiniklizade İsmail Aga

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Bâb-ı Defterî Baş Muhâsebe Kalemi (D. BŞM), 3744/16; 3744/37.
• BOA, Cevdet Evkaf (C.EV), 13907; 20600; 29862/1.
• BOA, Evkaf Defteri (EV), nr.10039, v.5a, 16a, 16b, 34a, 43b, 47b, 73a, 74a, 76b, 77a, 85a, 87a, 88b, 90a, 91a; nr.10267, v.1a; nr.11969, v.3a, 5a; nr.12709, v.2b; nr.12711, v.2b; nr.12999, v.2a; nr.13615, v.1b, 2a, 5a, 5b; nr.13905, v.2a, 3b, 5a, 5b; nr.14198, v.2b, 3a, 3b, 4b, 5a; nr.15176, v.3a, 4a, 4b.
• BOA, Özi ve Silistre Ahkam Defteri, nr.35, s.14.
• BOA, Sadâret Eyâlet-i Mümtâze Bulgaristan (A.MTZ.04), 22/9; 49/50.
• BOA, Tahrir Defteri (TD), nr.382, s.52-59; nr.625, s.40-41.
• BOA, Yıldız Mütenevvî Maruzât (Y.MTV), 274/45.
• BOA, Yıldız Perakende Evrâkı Arzuhal Jurnal (Y.PRK.AZJ), 53/118.
• BOA, Yıldız Perâkende Evrâkı Evkaf Nezâreti Maruzâtı (Y.PRK.EV), 2/39.
• Bulgaristan Milli Kütüphanesi, Oryantal Bölümü (NBKM), Rusçuk Şer’iyye Sicili (R), nr.4, v.14b, 27b, 30b-31a; nr.11, s.7-12, 34, 38-40, 50, 86-88, 116-118, 122-124, 159, 176, 188, 236, 240-241, 246, 248, 250; nr.24, v.76a; nr.37, v.14a.
• Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA), Hurufat Defteri (HD), nr.1177, s.219, 229, 230, 232, 235, 238, 239; nr.1181, s.328, 329, 330, 331, 333, 334, 335, 338; nr.1207, s.40, 41, 42, 45, 47.
• VGMA, Rumeli Ruznâmçe ve Tafsîlât ve Ahkâm Defteri, nr.996, s.70.
• VGMA, Vakfiye Defteri, nr.101, s.290-291; nr.629, s.373.
• Sâlnâme-i Tuna, Def’a 1, Sene 1285, s.106.
• Sâlnâme-i Vilâyet-i Tuna, Def’a 2, Sene 1286, s.108; Def’a 3, Sene 1287, s.110; Def’a 4, Sene 1288, s.110; Def’a 5, Sene 1289, s.108; Def’a 7, Sene 1291, s.124-125.
• Aydın, Mahir, “Ahmed Ârif Hikmet Beyefendi’nin Rumeli Tanzimat Müfettişliği ve Teftiş Defteri”, Belleten, LVI/215 (1992), s. 69-175.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı, Avrupa’da Osmanlı Mimârî Eserleri Bulgaristan, Yunanistan, Arnavudluk, IV, İstanbul 1982.
• Bakardjıeva, Teodora-Stoyan Yordanov, Ruse. Prostranstvo i İstoriya [Ruse. Region and History], Ruse 2001.
• Bayrak Ferlibaş, Meral, “Rusçuk Cami Vakıflarına Örnekler”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.22 (Aralık 2010), s.33-60.
• Bayrak Ferlibaş, Meral, “Rusçuk Cami Vakıflarına Örnekler”, Osmanlı İdaresinde Bir Balkan Şehri Rusçuk, İstanbul 2011, s.227-268.
• Bayrak Ferlibaş, Meral, “Rusçuk’ta Osmanlı Kültür Varlıkları: Dinî ve Hayrî Kurumlardan Bazları”, New Trends in Ottoman Studies Papers Presented at the 20th CIEPO Symposium Rethymno, 27 June-1 July 2012, (Editor-in-Chief:Marinos Sariyannis), Rethymno 2014, s. 247-270. (http://anemi.lib.uoc.gr/metadat/7/8/e/ metadat-1412743543-919456-15948.tkl)
• Bayrak Ferlibaş, Meral, - Meryem Kaçan Erdoğan, “Rusçuk’ta Osmanlı Vakıfları”, Balkanlar’da İslam Medeniyeti Uluslararası Üçüncü Sempozyum Tebliğleri (Bükreş, Romanya / 1-5 Kasım 2006), İstanbul 2011, s.233-268.
• Bayrak Ferlibaş, Meral, - Meryem Kaçan Erdoğan, “Rusçuk’ta Osmanlı Vakıfları”, Osmanlı İdaresinde Bir Balkan Şehri Rusçuk, İstanbul 2011, s.169-225.
• Erdoğan Kaçan, Meryem, - Meral Bayrak (Ferlibaş)-Kamil Çolak, Rusçuk Ayanı Tirsiniklizâde İsmail Ağa ve Dönemi (1796-1806), İstanbul 2009.
• Eşrefoğlu, Eşref, “Bulgaristan Türkleri’ne ve Rusçuk’taki Türk Eserlerine Dâir 1897 Tarihli Bir Rapor”, Güneydoğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, S.I (1972), s.19-37.
• Hasısalihoğlu Ersoy, Neriman, “Bulgaristan’da “Müstesna Vakıflar” Sorunu ve 1909 Yılı Komisyon Kararları”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S.46 (2007), İstanbul 2009, s.155-176.
• Sabev, Orlin, “Ottoman Medreses in Rusçuk-Rousse”, Arab Historical Review for Ottoman Studies, (Ed. A. Temimi), No. 19-20 (October 1999), p.507-528.