XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Resmo (Girit) Manastır Vakıfları

Yıl 2015, Cilt: 79 Sayı: 285, 559 - 588, 01.08.2015

Nuri Adıyeke

https://doi.org/10.37879/belleten.2015.559

Öz

Modern dönem öncesinde Osmanlı İmparatorluğu, İslamın yanı sıra Ortodoks Hıristiyanlığı ve Yahudiliği de korunup kollanması gereken resmi dinler olarak kabul etmiştir. Bu çerçevede de bu dinlerin ibadethanelerinin yaşamlarını devam ettirebilmeleri için gerekli düzenlemeleri yapmıştır. Bu düzenlemelerin birisi de vakıflardır. Ne var ki Müslüman vakıflarındaki her türlü detayın kurgulandığı şekillenmeye karşın Ortodoks vakıfları böylesine detaylı örgülerle hayat bulmamıştır. Manastır emlakının hukuksal temelleri oldukça karışıktır. Manastırlara ait mülkiyetin kabul edilir pratik bir gerçek olmasına karşın vakıflarının mevcudiyeti ve yönetim şeması net olmayan bir yapıdadır. Balkanlarda olduğu gibi, Resmo’da da manastır vakıflarını kuruluş olarak ikiye ayırmak mümkündür. Birincisi; Venedik döneminde de manastırlara hapsedilmiş mülklerden oluşan, haleften intikal eden eski vakıflardır. İkincisi; Ortodoks reayanın, mallarını manastırlara vakfedip bu işlemi kadı mahkemesince onaylattıkları, İslam hukukuna göre kurulan yeni vakıflardı. Manastır vakıf topraklarının bir kısmı rahipler tarafından işletilmekte, bir kısmı başka kişi ortaklığı şeklinde işletilmekte bir kısmı ise özgür köylüye kiraya verilerek işletilmekte idi.

Anahtar Kelimeler

Girit, Resmo, manastır, vakıf

Rethymno (Crete) Monasteries Foundations in the XVIIth and XVIIIth Centuries

Öz

Before modern times, the Ottoman Empire accepted Orthodox Christianity and Judaism as well as Islam as the official religions which should be preserved and protected. Within this framework, all necessary regulations so as to make these religions and their places of worship to continue their existence. One of these regulations is the foundations. However, despite the advanced organization of the Muslim foundations in which every detail was shaped, the Orthodox foundations never experienced such an organization. Abbey estates had a quite complicated legal base. Although the property of the abbeys is an acceptable and practical reality, the existence and management diagrams of the foundations had an unclear structure. As in the Balkans, it is possible to divide the abbey foundations in Rethymno into two in terms of establishment. First one is the former foundations which were comprised of the properties locked up in abbeys during the period of Venice and inherited from the successor. The second was the new foundations established in accordance with the Islamic law, for which the Orthodox reaya devote their goods to the monasteries and have Kadi courts approve this procedure. Some part of the foundation lands of the abbey was run by the monks, some part was run by a partnership with other person and some part was run by leasing to the free peasants.

Anahtar Kelimeler

Crete, Rethymno, monasterie, foundation

Kaynakça

• BOA., Cevdet Adliye, no: 3565, 53-3217.
• BOA., Cevdet Maliye, no: 31868.
• BOA., D. BŞM. GRH., no: 9/8.
• Iraklion Vikelea Kütüphanesi Şeriye Sicilleri Koleksiyonu
• Resmo Şeriye Sicili, (RŞS.) no: 1.
• Vakıflar İstanbul Bölge Müdürlüğü Arşivi
• Resmo Şeriye Sicili, (RŞS.) no: 55, 56, 60, 85, 87, 90, 98, 413, 415, 416, 3112. N. J. Pantazopoulos, Church and Law in the Balkan Peninsule During the Ottoman Rule, Institute for Balkan
• Studies, Thesseloniki, 1967, s. 4.
• Adıyeke, A. Nükhet, “18. Yüzyılda Girit’te Cizye Uygulaması ve Toplumsal Etkileri”, 20th CIÉPO Symposium, New Trends in Ottoman Studies, 27 June – 1 July 2012, Rethymno, Crete, Greece. (Basılmamış daktilo metin)
• __________, “XVIII. Yüzyıl Girit (Resmo) Kadı Sicillerinde Zımmi Davaları”, Pax-Ottomana Studies In Prof. Dr. Nejat Göyünç, (Edit: Kemal Çiçek) Sota&Yeni Türkiye, Haarlem-Ankara, 2001, ss. 77-95.
• Akgündüz, Ahmet, İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, Türk Tarih Kurumu Ya- yını, Ankara, 1988.
• Alexander, John C., “The Turkish Documents the Orthodox Christian Monasteries as sources for the study of the Ottoman Period in Greece” Balkanlar ve İtalya’da Şehir ve Manastır Arşivlerindeki Türkçe Belgeler Semineri, (16-17 Kasım 2000), Türk Tarih Kurumu, 2003 Ankara, ss. 1-7.
• Andrea, Kopasi, “Girid’in Ahval-i Umumiye ve Tarihiyesi”, Mecmua-yı Ebu’z-Ziya, sayı 24, (1315), ss.1578-1585.
• Balta, Evangelia - Oğuz, Mustafa, Livâ-i Resmo (Tahrir Defteri), Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara, 2009.
• Bayraktar, Elif, The Implementation of Ottoman Religious Policies in Crete 1645-1735: Men of Faith as Actors in the Kadı Court”, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Bilkent Üniversitesi, Ankara, 2005.
• Brumfield, Allaire, “Osmanlı Girit’inde Tarım ve Kırsal Yerleşme 1669-1898”, Osmanlı Arkeolojisi, (Edit: Uzi Baram-Lynda Carrol), (Çev: Bilgi Altınok), Kitap Yayınevi, İstanbul, 2004, ss. 49-89.
• Demirbaş, Mehmet Ali, “Fetih Sonrası Resmo’da Mülkiyet Değişimi Hakkında Gözlemler”, 13th International Congress of Ottoman Social and Economic History (ICOSEH), 1-5 October 2013, Alcalá de Henares (Spain) (Basılmamış daktilo metin).
• Ercan, Yavuz, Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler, Turhan Kitabevi, Ankara, 2001.
• Fotic, Aleksandar, “The Official Explanations fort he Confiscationand Sale of Monasteries (Churc- hes) and Their Estates at the Time of Selim II”, Turcica (Revue d’Études Turques), Tome XXVI, (1994), ss. 33-54.
• __________, “Non-Ottoman Documents in the Kâdîs’ Courts (Môlaviya, Medival Charters): Examples from the Archive of the Hilandar Monastery (15th-18th C.)”, Frontiers of Ottoman Studies: State, Province, and the West, vol.II, (Edit: Colin Imber, Keiko Kiyotaki, Rhoads Murp- hey), London-New York, 2005, ss. 63-73.
• __________, “Concealed Donation or a Sale: The Acquisition of Christian Monastic Property in Ottoman Empire (XV th-XVII th C.)”, XIV. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, II. Cilt I. Kısım, Ankara 2005, ss. 721-727.
• __________, “The Metochion of the Chilandar Monastery in Salonica (Sixteenth-Seventeenth Cen- turies)”, The Otoman Empire, The Balkans, The Grek Lands: Toward a Social and Economic History, (Studies in Honor of John C. Alexander), (Edit: Elias Kolovos, Fhokion Kotzageorgis, Sophia Laiov, Marinos Sariyannis), Isis Pres, İstanbul, 2007, ss. 109-114.
• __________, “Kassandra in the Ottoman documents from Hilandar Monastery (Mount Athos) in the Sixteenth and Seventeenth Centuries”, Balcanica, Xl,7 2009 [2010], ss. 57-73.
• Gradeva, Rossitsa, “Orthodox Christians and the Ottoman Authority in late-Seventeenth Century Crete”, Crete and the Eastern Mediterranean, 1645-1840, Halcyon Days in Crete VI, (Edited By: Antonis Anastasopoulos), Crete Universty Press, Rethymno, 2008, ss.177-201.
• Green, Molly, A Shared World (Christian and Muslims in the Early Modern Mediterranean), Princiton Univer- sity Press, 2000.
• Gülsoy, Ersin, Girit’in Fethi ve Osmanlı İdaresinin Kurulması (1645-1670), Tarih ve Tabiat Vakfı Yayını, İstanbul, 2004.
• Ierodikeio, Irakliou Tritos Kodikas (1669/73 ke 1750/67), Eleni Karancikou - Pinelopi Fotinou, (Edit: Elizabeth Zachariadou), Vikelea Dimotiki Bibliotiki, Iraklio, 2003.
• Ierodikeio, Irakliou Tetartos Kodikas (Meros A 1672-1674)), (Meros B 1683-1686), Gülsün Ayvali - Fotini Hayreti - Pinelopi Fotinou - Marinos Sariyannis, (Edit: Elizabeth Zachariadou), Vikelea Di- motiki Bibliotiki, Iraklio, 2010.
• El-Kefevi Salih bin Ahmed, Şeyhülislam Ali Efendi Fetvaları, (Sadeleştiren: Nevfel Dinç), Kit-San Mat- baacılık, İstanbul, 1985.
• Kermeli, Eugenia, “Ebû’s-Suûd’s Definitions of Church Vakfs: Teori and Practice in Ottoman Law”, Islamic Law Teory and Practice, I, (Ed: R. Gleave, E. Kermeli), B. Tauris, London, 1997, ss.141- 156; Türkçesi, “Ebû’s-Suûd’a Göre Kilise Vakıfları ve Osmanlı Hukukundaki Teori ve Prati- ği”, (Çev: Ö. Özcan), Vakıflar Dergisi, sayı. 34 (2010), ss.165-175.
• Kolovos, Elias, “Christian Ortodox Monasteries and Muslim Tekkes in the Ottoman Society: Toward a Comparative Epproach”, The 12 th International Congress of Ottoman Social and Eco- nomic History (ICOHES), 11-15 July 2011, Retz. (Basılmamış daktilo metin)
• Laiou, Sophia, “Diverging Realities of a Christian Vakıf, Sixteenth to Eighteenth Centuries”, Turkish Historical Review, v.3, (2012), ss.1-18.
• Mahluf, Haseneyn Muhammed, İslamda Miras Hukuku, (Çeviren: Ali Hastaoğlu, H. Tahsin Feyizli), Nur Yayınları, Ankara, (basım yılı yok)
• Oğuz, Mustafa, Girit (Resmo) Şer’iyye Sicil Defterleri (1061-1067), Marmara Üniversitesi, Türkiyat Ensti- tüsü, (Basılmamış doktora tezi), İstanbul, 2002.
• Pantazopoulos, N. J., Church and Law in the Balkan Peninsule During the Ottoman Rule, Institute for Balkan Studies, Thesseloniki, 1967.
• Pashley, Robert, Travels in Crete, v.I, London, 1837.
• Randolph, Bernard, Ege Takımadaları Arşipelago, (Çev: Ümit Koçer), Pera Turizm Yayınları, İstanbul, 1998.
• Roudometof, Victor - Michael, Michalis N., “Economic Functions of Monasticism in Cyprus: The Case of the Kykkos Monastery”, Religions, 2010/1, ss. 54-77.
• Sariyannis, Marinos, “Le Fonds Ottoman du metochion Sinaïtique à Candie”, Documents de Travail du Cetobac, No 1, (Edit: Nicolas Vatin , Gilles Veinstein), Janvier 2010, ss.28-32.
• The Monasteries of Crete, (Text: Nikos Psilakis, Introduction: Theocharis Detorakis, Translated:John Leatham), A Publication of the Bank of Crete, Athens, 1988.
• Tournefort, Joseph de, Tournefort Seyahatnamesi, Birinci Kitap, (Çev: Ali Berkay), Kitap Yayınevi, İs- tanbul, 2005.
• Vatin, Nikolas, Veinstein Gilles et Zachariadou Elizabeth, Catalogue du Fonds Ottoman des Archives du Monastère de Saint-Jean à Patmos, Foundation Nationale de la Recherche Scientifique Institut de Recherches Byzantines, Athenes, 2011.
• Yediyıldız, Bahaeddin, XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi, (Bir Sosyal Tarih İncelemesi), Türk Ta- rih Kurumu Yayını, Ankara, 2003.
• Zinkeisen, Johann Wilheım, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, c.4, (Çev: Nilüfer Epçeli), Yeditepe Yayını, İstanbul, 2011.