The Hamidiye Water Tower, Its History, Architecture, And Function

Yıl 2014, Cilt: 78 Sayı: 282, 599 - 610, 01.08.2014

Şükrü Sönmezer Soner Şahin

https://doi.org/10.37879/belleten.2014.599

Öz

Istanbul, the capital city of several major empires, has had many urban problems related to the continuous immigrations throughout the history. Various solutions have been sought in different periods in response to the critical water problem which has always been a need for the citizens. During the Ottoman Period, to compensate for the water need of the continuously fast-growing population, water was conveyed through water lines, either by repairing the old water supply systems and structures, or by finding new water sources and constructing new water lines. Hamidiye Waterway, built mainly during the Sultan Abdulhamid II Period, is a good example of this. The Hamidiye Water Tower, the subject matter of this study, has not been stressed enough or has had just its name mentioned in the literature in spite of its importance from the view point of both its architectural properties and also its functionality. This structure, now situated in Levent Sanayi Mahallesi, crammed among the closely packed and distorted residences, yet preserving its existence, is a remarkable example which possesses all the significant characteristics of the style of the period with its architecture, and clues of the water engineering of the period with its functionality. In this study, the Hamidiye Water Tower has been discussed with its above mentioned properties, hence; on one hand, its function and its operating system in the defined water line have been presented in detail, on the other hand, its architectural characteristics have been emphasized and its architectural style has been interpreted in relation with the other structures of the period.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Architecture, the Sultan Abdulhamid II Period, Waterway, Water Tower, Lule

Hamidiye Su Terazisi Tarihi, Mimarisi, İşlevi

Öz

Önemli imparatorluklara başkent olan İstanbul şehrinin sürekli aldığı göçlerle büyüyen yapısı, şehircilikle ilgili birçok sorunu da beraberinde getirmiştir. Bunların başında gelen ve toplumun en önemli ihtiyacı olan su problemine karşı her dönemde farklı çözüm arayışlarına gidilmiştir. Özellikle Osmanlı döneminde sürekli ve hızlı biçimde artan nüfus karşısında bir yandan eski suyolları ve yapıları onarılırken, bir yandan da yeni su kaynakları bulunarak, birçok yeni hattan şehre su sağlanmıştır. Özellikle II. Abdülhamit döneminde inşa edilen Hamidiye suyolu, buna iyi bir örnek oluşturur. Çalışma konusu olan Hamidiye Su Kulesi, bu hattın üzerinde yer alan ve gerek mimarî özellikleri gerekse işlevselliği açısından önemli bir yapı olmasına karşın şimdiye kadar üzerinde pek durulmamış, konu ile ilgili kaynaklarda sadece adı ile yetinilmiştir. Günümüzde Levent Sanayi Mahallesi içinde, sık ve bozulmuş bir yapı dokusu arasında sıkışıp kalmış, ancak yine de varlığını koruyabilmiş olan bu yapı, aslında mimarisiyle dönem üslubunun, işlevsel özellikleriyle de yine döneminin su mühendisliği açısından önemli ipuçlarını barındıran ayrıcalıklı bir örnektir. Bu çalışmada Hamidiye Su Kulesi yukarıda değinilen yönleri ile ele alınırken bir yandan tanımlanan su hattı içindeki işlevi ve işleyişi ayrıntılı bir biçimde ortaya konmuş, öte yandan mimari özellikleri üzerinde durularak, dönemin diğer yapıları ile ilişkilendirilerek üslup açısından yorumlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Mimarisi, II. Abdülhamid Dönemi, Su yolu, Su kulesi, Su terazisi, Lüle

Kaynakça

• BOA, Y.PRK.AZN 21/26, 26 Temmuz 1316 (8 Ağustos 1900)
• BOA Y.PRK.ASK 165/57, 1 Teşrin-i Sani 1316 (14 Kasım 1900)
• BOA İrade Hususi Nr. 90/1319 C17, 7 Eylül 1317 (20 Eylül 1901)
• BOA Y. PRK. BŞK 65/110, 3 Kanunisani 1317 (16 Ocak 1902)
• BOA Y.MTV 230/35, 2 Mayıs 1318 (15 Mayıs 1902)
• BOA, Y.PRK.TNF 7/59, 21 Mart 1319 (3 Nisan 1903)
• BOA.Y.MTV280/29, 20 Teşrin-i Evvel 1321 (2 Kasım 1905)
• İbrahim Edhem b. Said; Mücmelü İstanbul Su Yolları ile Bentlerinin ve Mebâni-î Müteferri’a-i Sâiresinin Hülâsa-i Ahvâl-i Târihiyye ve Hâzırası r.1310 (1895). (İÜ Nadir Eserler Kütüphanesi TY no5044 - 711.8)
• Serveti Funun no506, 9 Teşrinisani 1316 (22 Kasım 1900)
• Servet-i Fünun no583, 13 Haziran 1318 (26 Haziran 1902)
• Servet-i Fünun no595, 5 Eylül 1318 (18 Eylül 1902)
• Arseven, Celal E., Sanat Ansiklopedisi, C4, İstanbul 1952.
• Besim (Ömer Paşa), “Kağıthâne Suları ve Hamidiye Çeşmeleri”, Nevsâl-i Âfiyet sene 3, Matbaa-ı Ahmed İhsan ve Şurekası, 1320 (1904), s.
• 1-28 (Kaynağın orijinal metni için bknz.: İslam Araştırmaları Merkezi Kütüphanesi. Kaynağın Latin harfleri ile yayınlanmış metni için bknz.: Kal’a, Ahmet (Yay.yön.), vd., 19. ve 20. Yüzyılda İstanbul Suları, İstanbul Araştırmaları Merkezi Yayını, İstanbul 2000, s. 93-103)
• Çeçen, Kâzım, Taksim ve Hamidiye Suları, İSKİ Yayınları, İstanbul 1992.
• Kal’a, Ahmet (Yay.yön.), vd., 19. ve 20. Yüzyılda İstanbul Suları, İstanbul Araştırmaları Merkezi Yayını, İstanbul 2000
• Kamburoğlu, A., Dersaadet’de Hamidiye Menba ve Çeşmeleri Suyu (Sultan İkinci Abdülhamîd Han'ın Hamîdiye Menba Suları ve Çeşmeleri), 1319 (1902), yeni basım; Çamlıca Yayınları, 2001
• Kırıkçı, Emine, 19. Yüzyıl İstanbul’unda Osmanlı Devlet Simgelerinin Mimaride Kullanımı, Y.T.Ü., Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2012.
• Kolay, İlknur, “A Survey on Mortars and Plasters as Building Materials in the Ottoman Registers”, 5th Scientific Conference Historic Structures, Cluj-N, Romanya 2001, ss. 75.
• Kurşun, Zekeriya, Kayserilioğlu, R. Sertaç; Songur, Savaş; Ozan, N. Dursun; Mazak, Mehmet, Bâkî Kente Âb-ı Bekâ Hamidiye, Hamidiye Kaynak Suları A.Ş., İstanbul 2006.
• Nazım Bey, İstanbul Vilayeti Şehremâneti’ne Evkâf’dan Devr Olunan Sular, İstanbul Şehremaneti Matbaası, 1341 (1925). (Kaynağın orijinal metni için bknz.: Millet Kütüphanesi. Ali Emiri Mtf. 626. Kaynağın Latin harfleri ile yayınlanmış metni için bknz.: Kal’a, Ahmet (Yay.yön.), vd., 19. ve 20. Yüzyılda İstanbul Suları, İstanbul Araştırmaları Merkezi Yayını, İstanbul 2000, s. 163-227)
• Nirven, S. Nazım, İstanbul Suları, İstanbul Halk Basımevi, İstanbul 1946. Öztürk, Said, Osmanlı Arşiv Belgelerinde İstanbul’un Tarihi Su Yolları Muhafaza ve Bakımı, İSKİ Yayınları, c. II, İstabul 2006.
• Yurdakul, İlhami, Aziz Şehre Leziz Su Dersaadet (İstanbul) Su Şirketi (1873- 1933), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2010.