Mustafa Kemal Atatürk’s Wealth

Yıl 2014, Cilt: 78 Sayı: 282, 757 - 802, 01.08.2014

Gültekin Kamil Birlik

https://doi.org/10.37879/belleten.2014.757

Öz

To set an example, Atatürk undertook enterprising in the economic fields of banking and agriculture. For this end, he founded Türkiye İş Bankası and also sample farms in different regions which have different climatic conditions, with the money as part of the financial aids from India, that was submitted to himself. Atatürk made sure that a law that enabled him to donate freely his wealth that was constituted by the aids sent from India without leaving it to his legal inheritors was issued. After they grew into certain standarts, Atatürk donated the farms to the Treasury to contribute to the state enterprises in the field of agriculture. This act of donation was greatly appreciated both at the Parliament and in media. İsmeat İnönü, though he too appreciated the donation at the time, later told that they had some problems with Atatürk concerning the transfer of the farms. There was a harsh debate between İnönü and Atatürk at the Board of Ministers due to these farms. A few days after this debate, on Atatürk’s demand, İsmet İnönü was, first, away from his office of the Prime Minister temporarily and, almost one month later, resigned from his office foor good. Atatürk left his cash and share capital, his movable property and real estates in Çankaya to Cumhuriyet Halk Partisi, in his will. He wished to donate, while he was alive, his houses that were made a present to him in different cities to municipalities and official institutions, and for this, he waited to be back in Ankara. However, his ailing health did not allow him to go back to Ankara, and after his death, houses that were presented to him as gifts at different times were transferred to his sister as she was his legal inheritor. Nevertheless, later, these houses were bought and changed into museums by the official institutions.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Türkiye İş Bankası, farm, donation, will

Mustafa Kemal Atatürk’ün Mal Varlığı

Öz

Atatürk ekonominin bankacılık ve ziraat alanlarında örnek oluşturmak amacıyla girişimde bulunmuştur. Bu kapsamda, Hindistan’dan gönderilen yardım paralarından kendisine teslim edilenlerle Türkiye İş Bankasının kurulmasını sağlamış, ayrıca farklı iklime sahip bölgelerde örnek çiftlikler oluşturmuştur. Atatürk, Hindistan’dan gönderilen yardım paralarıyla oluşturulan mal varlığını, kanuni mirasçılarına bırakmadan bağışlayabilmesi için özel bir kanunun hazırlanmasını sağlamıştır. Çiftlikler gelişme gösterdikten sonra Atatürk, devletin yapacağı ziraat alanındaki girişimlere yardımcı olmak amacıyla çiftliklerini Hazineye bağışlamıştır. Bağışlama gerek Mecliste gerekse basında övgü dolu yansımalar bulmuştur. İsmet İnönü de o dönemde bağışı övgü ile karşılamasına rağmen, daha sonra çiftliklerin devir şekliyle ilgili olarak Atatürk ile sorunlar yaşadığını anlatmıştır. Çiftlik nedeniyle, Atatürk ile İsmet İnönü arasında bakanlar kurulunda oldukça sert bir tartışma yaşanmıştır. Bu tartışmadan bir kaç gün sonra Atatürk’ün isteğiyle İsmet İnönü, önce izinli olarak başbakanlıktan ayrılmış, yaklaşık bir ay sonra da istifa etmiştir. Atatürk sahip olduğu nakit ve hisse senetleriyle, Çankaya’daki menkul ve gayrimenkullerini vasiyetiyle Cumhuriyet Halk Partisine bırakmıştır. Kendisine hediye edilen çeşitli şehirlerdeki evlerini ise hayattayken belediye ve resmi kuruluşlara bağışlamayı istemiş, bunun için de Ankara’ya dönmeyi beklemiştir. Ancak Atatürk’ün sağlık durumu Ankara’ya dönmesine imkân vermemiş, vefatı sonrasında da Atatürk’e çeşitli zamanlarda hediye edilen evler, yasal mirasçısı olan kız kardeşine intikal etmiştir. Ancak bu evler daha sonra resmi kurumlar tarafından satın alınarak Atatürk için müze haline dönüştürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Atatürk, Türkiye İş Bankası, çiftlik, bağış, vasiyet

Kaynakça

• T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi.
• Erzurum Atatürk Evi Müzesi Broşürü.
• Erzurum Tapu Zabıt Defterleri.
• Samsun Gazi Müzesi Mantika Palas Broşürü.
• Samsun Ulugazi Tapu Kütüğü Defterleri.
• TBMM Zabıt Cerideleri.
• Trabzon Tapu Zabıt Defterleri.
• Gazete ve Dergiler: a. Gazeteler: Akşam. Cumhuriyet. Ulus. b. Dergi: Ayın Tarihi.
• Afet İnan, Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1981.
• Atatürk Çiftlikleri, Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumu Neşriyatı, Ankara 1939.
• Atatürk'ün Sırdaşı Kılıç Ali'nin Anıları, Hulusi Turgut (Der.), Türkiye İş Ban- kası Kültür Yayınları, İstanbul 2005.
• Atay, Falih Rıfkı, Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul 2004.
• Atnur, İbrahim Ethem, “Erzurum’dan Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal’e Armağan: Atatürk Evi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Yıl:11, Sayı:27, Erzurum 2005.
• Aysan, Mustafa, Celal Bayar ile Sohbet: Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Yüksek Öğrenim Vakfı, Manisa 1997.
• Birlik, Gültekin Kamil, Milli Mücadeleden Cumhurbaşkanlığına Kadar Celal Bayar (1919-1950), (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara 2011.
• Bozdağ, İsmet, Bir Çağın Perde Arkası Atatürk-İnönü İnönü-Bayar Çekişmeleri, Kervan Yayınları, İstanbul 1972.
• -------------------------, Bilinmeyen Atatürk Celal Bayar Anlatıyor, Truva Yayınları, İstanbul 2005.
• Bozok, Salih, C. S. Bozok, Hep Atatürk’ün Yanında, Çağdaş Yayınları, İs- tanbul 1985.
• Bozok, Salih, Yaveri Atatürk’ü Anlatıyor, Haz. Can Dündar, Doğan Yayıncı- lık, İstanbul 2001.
• Gökçen, Sabiha, Atatürk'le Bir Ömür, Der. Oktay Verel, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul 2007.
• İğdemir, Uluğ, Yılların İçinden Makaleler, Anılar, İncelemeler, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurulu Türk Tarih Kurumu Yayınları, Anka- ra 1991.
• İnönü, İsmet, Hatıralar, Haz. Sabahattin Selek, Bilgi Yayınevi, Ankara 2006.
• İpekçi, Abdi, İnönü Atatürk’ü Anlatıyor, Dünya Kitapları, İstanbul 2004.
• Kal, Nazmi, Atatürk ile Yaşayanlar-Celal Bayar (Anılar), T.C. Ziraat Bankası A.Ş. Kültür Yayınları, Künyesiz, Tarihsiz.
• Keyder, Kemal, 75 Yılda Paranın Serüveni “İş Bankası Nasıl Kuruldu”, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1998.
• Kocatürk, Utkan, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi 1918-1938, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• Konukçu, Enver, Mustafa Kemal Atatürk Döneminde Erzurum, Eser Ofset, Erzurum 1999.
• Kutay, Cemal, Celal Bayar’ın Yazmadığı ve Yazamayacağı Üç Devirden Hakikat- ler, Alioğlu Yayınevi, İstanbul 1982.
• Önder, Mehmet, Atatürk Evleri Atatürk Müzeleri, Atatürk Kültür, Tarih ve Dil Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1988.
• Özalp, Kazım, Teoman Özalp, Atatürk'ten Anılar, Türkiye İş Bankası Kül- tür Yayınları, Künyesiz 1998.
• Özalp, Teoman, Tanıklık Ediyorum Cumhuriyet ve Atatürk Anıları, Epsilon Yayınları, İstanbul 2006.
• Öztoprak, İzzet, Atatürk Orman Çiftliği Tarihi, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2006.
• Saner, Nejat, Atatürk Dönemi 19 Altın Yılın Öyküsü (1919-1938), Milliyet Yayınları, Künyesiz 1975.
• Soyak, Hasan Rıza, Atatürk'ten Hatıralar, Yapı ve Kredi Bankası Yayınları, İstanbul 2006.
• Trabzon Kent İçi Kültür Varlıkları Envanteri, T.C. Trabzon Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Trabzon 2010.
• Türk İstiklal Harbi VII’nci Cilt, Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmi Yayınları, Gnkur. Basımevi, Ankara 1975.
• Türkiye İş Bankası Tarihi, Uygur Kocabaşoğlu (Proje Yöneticisi), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2001.
• Uran, Hilmi, Hatıralarım, Künyesiz, Ankara 1959.
• Ülken, Yüksel, Atatürk ve İktisat, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, An- kara 1981.
• Ünaydın, Ruşen Eşref, Atatürk’ün Hastalığı Profesör Dr. Nihad Reşad Belger’le Mülakat, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1959.