TÜLÜN DEĞİRMENCİ, İktidar Oyunları ve Resimli Kitaplar: II. Osman Devrinde Değişen Güç Simgeleri, Kitap Yayınevi, İstanbul 2012, 362 sayfa. [Kitap Tanıtımı]

Yıl 2014, Cilt: 78 Sayı: 281, 343 - 350, 01.04.2014

Yıldıray Özbek

Öz

Tülün Değirmenci’nin 2007 yılında Hacettepe Üniversitesinde tamamladığı doktora tezinin
kitap haline getirilmiş örneği olan eser, her biri alt başlıklar içeren altı temel bölümde
şekillenmiştir. Giriş bölümünde (s. 7-17) II. Osman dönemi Osmanlı sarayında resimli elyazması üretiminin nasıl başladığı, konu olarak neden bu dönemin seçildiği ve elyazmalarının siyaset-iktidar ilişkileri bağlamında nasıl “okunabileceğinin” üzerinde durulmaktadır. II. Osman döneminin ilk resimli el yazması, darüssaade ağası el-Hac Mustafa Ağa tarafından sultana tavsiye edilen Meddah Medhi’nin hükümdara yazılmasını önerdiği üç eserden (Dasitân-ı Hamza, Süleymannâme-i Kebir ve Şehnâme-i Firdevsî) sultanın tercihi olan Şehnâme-i Firdevsî’dir. Medhi’ye göre sultan Şehnâme-i Firdevsî’yi seçerek, alemi bilme arzusunu ve adil bir sultan olma niyetini ortaya koymuştur. Burada ilginç olan nokta, II. Osman o zamana kadar yazılmamış bir öykü ve destanın yazılıp resimlenmesini istememiş, dahası kendisine isimleri bildirilen üç eserden birini seçebilmiştir. Resimli bir kitabın diğer kitaplardan farklı olarak, hamisinin beğenisini ve siyasi
mesajlarını ileten bir araç olduğu ileri sürülür. Ancak saray kütüphanesinden veya sultanın şahsi
kütüphanesinden dışarı çıkıp çıkmadığı bilinmeyen bir eserin sultanın siyasi mesajlarını kimlere
veya kaç kişiye iletebileceği ayrı bir tartışma konusudur. Yazar, elyazmalarındaki resimleri
anlayabilmek ve çözümleyebilmek için sadece minyatürlerin bulunduğu kitaptaki metni okumanın
yetmediğini, devrin diğer tarih kitaplarını da okumak gerektiğini vurgular. Bu dönemde
yapılmış minyatürleri doğru yorumlayabilmenin sadece haminin hayatını bilmekle mümkün
olmadığına değinen yazar, III. Murad dönemiyle birlikte sarayda önemli bir güç odağı haline
gelen darüssaade ağalarının ve ilişkili oldukları siyasî, askerî ve entelektüel çevrelerin de göz
önünde bulundurulması gerektiğine dikkat çeker ve eserinde dönem minyatürlerini böyle bir
metotla yorumlamaya çalışacağını belirtir. Kitabın giriş bölümü, II. Osman’ın saltanatı (1618-
1622) sırasında hazırlanan Şehnâme-i Türkî, Divân-ı Nâdirî, Şehnâme-i Nadirî, Tercüme-i
Şakâ’iku’n-nu’mâniye gibi farklı içerikteki kitapların hamilerinin siyasi eğilimlerinden ipuçları
taşıdıkları ve kitaplardaki resimlerin bir yandan gelenekten kopmadan geçmişi yaşattıkları, öte
yandan üretildikleri sosyo-politik ortam içinde kendine göre yenilikleri de barındırdıkları kanaatiyle
tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, II. Osman, III. Murad, I. Ahmed