Osmanlı Algısında Garb Teknolojisi: ''Mösyö Elektrik''in Sergüzeşti

Yıl 2013, Cilt: 77 Sayı: 279, 713 - 740, 01.08.2013

Serhat Küçük

https://doi.org/10.37879/belleten.2013.713

Öz

Bu makale bir kitap ve yazarına odaklanan bir mikro tarih çalışmasıdır, Ahmet Faik olarak bilinen fakat asıl adı Faik Sabri (Duran) tarafından yazılmış Mösyö Elektrik isimli kitap. 1902 yılının ikinci yarısında Il. Abdülhamid'in sansürcüleri kitabı incelemiş ve eserin daha çok kişiye ulaşmasını engellemiştir. Makale, hikayenin bu hikayesini anlatmanın yanı sıra Osmanlı edebiyatının Batı teknolojisiyle ilişkisini de tartışmaktadır. İlk örneklerden hareketle Osmanlı matbuatının Batı teknolojisiyle ilişkisi ele alındıktan sonra sansür süreci sonucunda ''Mösyö Elektrik''in nasıl bir yasaklı kitap haline geldiği anlatılmıştır. Çalışmada, mahlasla yayınlanmış hikayenin yazarının kim olduğu ilk kez tespit edilmiş ve yazarın kimliği ile diğer çalışmalarından bahsedilmiştir. Hikayenin Batı teknolojisine dair algısını ele alan sonuç kısmından önce ''Mösyö Elek­trik'' eleştirel bir gözle değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Bilim, Teknoloji, Osmanlı-Türk Edebiyatı, Modernleşme, Batılılaşma, Teknoloji Transferi, Faik Sabri, Elektrik

Western Technology in the Ottoman Perception: The Venture of ''Mösyö Elektrik''

Öz

This article is the study of a micro history focusing on a book and its writer, namely Mösyö Elektrik written by Faik Sabri Duran, alsa known as Ahmet Faik. in the second half of the 1902, censors of Abdülhamid II had examined this work, too. However, they did not let the book find more reader. This study apart from telling story of the story, it also dis­cusses the relation between the Ottoman literature and the Western tech­nology. Afterdealing with the relations between the Ottoman press and the Western technology from the initial examples, it is narrated that how ''Mösyö Elektrik'' had become abanned book through the censorship process. This is the first study confırmed that who the writer was and it is alsa mentioned who he was and what his other works were. Before the conclusion which handles the perception of the story on the Western technology, ''Mösyö Elektrik reviewed with a critical eye.

Anahtar Kelimeler

Science, Technology, Ottoman-Turkish Literature, Modernization, Westernization, Technology Transfer, Faik Sabri, Electricity

Kaynakça

• Ahmed Fâik, Mösyö Elektrik, İstanbul, 1318/1902-1903.
• Ahmed Fâik, “Mösyö Elektrik-1”, Çocuklara Mahsûs Gazete, sy. 234 (1318/1902-1903), ss. 4-5.
• Ahmed Fâik, “Mösyö Elektrik-2”, Çocuklara Mahsûs Gazete, sy. 235 (1318/1902-1903), ss. 4-5.
• Ahmed Fâik, “Mösyö Elektrik-3”, Çocuklara Mahsûs Gazete, sy. 236 (1318/1902-1903), ss. 4-5.
• Ahmed Fâik, “Mösyö Elektrik-4”, Çocuklara Mahsûs Gazete, sy. 238 (1318/1902-1903), ss. 4-5.
• Ahmed Fâik, “Mösyö Elektrik-5”, Çocuklara Mahsûs Gazete, sy. 239 (1318/1902-1903), ss. 4-5.
• Ahmed Fâik, “Mösyö Elektrik-6”, Çocuklara Mahsûs Gazete, sy. 240 (1318/1902-1903), ss. 4-5.
• Ahmed Fâik, “Mösyö Elektrik-7”, Çocuklara Mahsûs Gazete, sy. 241 (1318/1902-1903), ss. 4-5.
• Ahmed Fâik, “Mösyö Elektrik-8”, Çocuklara Mahsûs Gazete, sy. 242 (1318/1902-1903), ss. 4-5.
• Ahmed Fâik, “Mösyö Elektrik-9”, Çocuklara Mahsûs Gazete, sy. 243 (1318/1902-1903), ss. 4-5.
• Ahmed Fâik, “Mösyö Elektrik-10”, Çocuklara Mahsûs Gazete, sy. 244 (1318/1902-1903), ss. 4-5. Halit Fahri Ozansoy, Edebiyatçılar Çevremde, Sümerbank Kültür Yay., Ankara, 1970, s.74.
• Ahmed Fâik, “Mösyö Elektrik-11”, Çocuklara Mahsûs Gazete, sy. 245 (1318/1902-1903), ss. 4-5.
• Ahmed Fâik, “Mösyö Elektrik-12”, Çocuklara Mahsûs Gazete, sy. 246 (1318/1902-1903), ss. 4-5.
• Ahmed Fâik, “Mösyö Elektrik-13”, Çocuklara Mahsûs Gazete, sy. 247 (1318/1902-1903), ss. 4-5.
• Ahmed Fâik, “Mösyö Elektrik-14”, Çocuklara Mahsûs Gazete, sy. 248 (1318/1902-1903), ss. 4-5.
• Ahmed Fâik, “Mösyö Elektrik-15”, Çocuklara Mahsûs Gazete, sy. 249 (1318/1902-1903), ss. 4.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye Nezâreti Mektûbî Kalemi (DH.MKT.), Dosya No:609, Gömlek No:17, 7 Şaban 1320/9 Kasım 1902.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dâhiliye Nezâreti Mektûbî Kalemi (DH.MKT.), Dosya No:669, Gömlek No:70, 17 Receb 1320/20 Ekim 1902.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi (MF.MKT), Dosya No:652, Gömlek No.40, 9 Cemaziyelevvel 1320/14 Ağustos 1902.
• Ahmed Mithat, Fennî Bir Roman Yahud Amerika Doktorları, İstanbul, 1305(1889-1890).
• Alagöz, Cemal Arif, “Ölümü Dolayisiyle: Fâik Sabri Duran”, Ulus, (10 Mayıs 1943), ss. 2.
• Allegre, Claude, Herkese Biraz Bilim, Çev. Ahmet H. Durukal, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2007.
• Asimov, Isaac, Bilim ve Buluşlar Tarihi, Çev. Elif Topçugil, İmge Kitabevi, Ankara 2006.
• Basalla, George, Teknolojinin Evrimi, Çev. Cem Soydemir, Tübitak Yay., Ankara, 1996.
• Bayrak, M. Orhan, Türkiye’de Gazeteler ve Dergiler Sözlüğü (1831-1993), Küll Yay., İstanbul 1994.
• Berman, Marshall, Katı Olan Herşey Buharlaşıyor, Çev. Ümit Altuğ – Bülent Peker, İletişim Yay., İstanbul, 1994.
• Brummett, Palmira, İmge ve Emperyalizm 1908-1911, Çev. Ayşen Anadol, İletişim Yay., İstanbul, 2003.
• Demirel, Fatmagül, II. Abdülhamid Döneminde Sansür, Bağlam Yayınları, İstanbul, 2005.
• Duran, Fâik Sabri, Bir Türk Kızının Amerika Yolculuğu, Akşam Matbaası, İstanbul 1935.
• Duran, Fâik Sabri, Jül Vern (Jules Verne) Hayatı ve Eserleri, Kanaat Kütüphanesi, İstanbul 1932.
• Ellul, Jacques, Teknoloji Toplumu, Çev. Musa Ceylan, Bakış Yay., İstanbul, 2003.
• Gövsa, İbrahim Alâettin, Türk Meşhurları Ansiklopedisi, Yedigün Neşriyat, İstanbul 1946.
• İnuğur, M. Nuri, Basın ve Yayın Tarihi, Der Yay., İstanbul 2005.
• Jusdanis, Gregory, Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür: Milli Edebiyatın İcat Edilişi, Çev. Tuncay Birkan, Metis Yay. İstanbul, 1998.
• Jusdanis, Gregory, Kurgu Hedef Tahtasında Edebiyatın Savunusu, Çev. Çiçek Öztek, Koç Üniversitesi Yay., İstanbul, 2012.
• Koloğlu, Orhan, Osmanlı’dan 21. Yüzyıla Basın Tarihi, Pozitif Yay., İstanbul 2006.
• Küçük, Sena, “İlk Türkçe Çocuk Dergileri ve ‘Çocuklara Mahsus Gazete’”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 24, 2010, s. 221-257.
• Küçük, Serhat, “Osmanlıların Modern Teknoloji ile Karşılaşması: Elektrik Örneği”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 18, 2013, s. 161-185.
• Kür, İsmet, Türkiye’de Süreli Çocuk Yayınları, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yay., Ankara 1991. Belleten C.LXXVII, 47 Mumford, Lewis, Makina Efsanesi, Çev. Fırat Oruç, İnsan Yay., İstanbul, 1996.
• Namık Kemal, Mukaddime-i Celâl, Matbaa-i Ebuzziya, Kostantiniye 1305(1888-1889).
• Okay, Cüneyd, Eski Harfli Çocuk Dergileri, Kitabevi Yay., İstanbul 1999.
• Ozansoy, Halit Fahri, Edebiyatçılar Çevremde, Sümerbank Kültür Yay., Ankara 1970. Postman, Neil, Çocukluğun Yokoluşu, Çev. Kemal İnal, İmge Yay., Ankara, 1995.
• “Tahdîs-i Nimet”, Çocuklara Mahsus Gazete, sy. 1, 9 Zilhicce 1313(9 Mayıs 1312/21 Mayıs 1896), ss.1.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C.2., Dergah Yay., İstanbul 1977.
• Ülgener, Sabri F., Zihniyet, Aydınlar ve İzm’ler, Derin Yay., İstanbul, 2006.
• Yalçın, Hüseyin Cahit, Edebiyat Anıları, Haz. Rauf Mutluay, Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul, 2010.