Heybeliada Bahriye Mektebi ve Türk Eğitim Tarihindeki Yeri

Yıl 2012, Cilt: 76 Sayı: 275, 167 - 206, 01.04.2012

Mustafa Şanal Timur Demir

https://doi.org/10.37879/belleten.2012.167

Öz

Osmanlı Devleti askeri alandaki mağlubiyetlerden dolayı batıyı takip ihtiyacı hissetmiştir. Bu amaçla ordu ve donanmaya nitelikli eleman yetiştirmek için Avrupa usulünde eğitim kurumları olan mühendishaneler kurulmuştur. 1770 senesinde yaşanan Çeşme faciasından sonra kurulan Mühendishane-i Bahri-i Hümayun bu teşebbüslerin ilkini oluşturmuştur. Fakat uzun sayılabilecek bir dönem buradan istenilen fayda sağlanamamıştır. Osmanlı Devleti'nde denizcilik eğitimine verilen önem bununla da sınırlı değildir. Osmanlı Devleti özel Bahriye Mekteplerinin açılmasına da müsaade ederek nitelikli eleman ihtiyacını gidermeye çalışmıştır. Sultan III. Selim döneminden sonraki yıllarda Sultan II. Mahmut döneminde 1830'lara kadar mektep neredeyse unutulmuş durumdadır. Sultan II. Mahmut ve özellikle Tanzimat dönemi pek çok alanı etkilediği gibi Mekteb-i Bahriye'yi de etkilemiş, mektepte yeniliklere yol açmıştır. Mektebe 1830'larda el atılmış ve mektebin 1851 senesine kadar Heybeliada'ya taşınmasına imkan sağlayacak faaliyetlere girişilmiştir. Bunun neticesinde mektep Heybeliada'ya yeni bir binaya taşınmış, yeni ve daha düzenli bir eğitime kavuşmuştur. Mektep Nazırı Patrona Mustafa Paşa tarafından 1848 senesinde hazırlanan layiha mektep tarihinde eğitimin ilerlemesi adına bir dönüm noktasıdır. İşte bu çalışmada Heybeliada Bahriye Mektebi'nin tarihsel süreç içerisinde geçirdiği değişim ve dönüşümlere arşiv belgeleri ve birinci el kaynaklar ışığında değinilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Türk Eğitim Tarihi, Heybeliada Bahriye Mektebi, Batılılaşma, Askeri Eğitim

Heybeliada Naval Academy and It's Place in the History of Turkish Education

Öz

The Ottoman Empire had felt the need to keep up with the West due to its military defeats. For this purpose, engineering schools which were in the form of European-style educational institutions had been established in order to raise qualified crew for the army and the navy. Mühendishane-i Bahri-i Hümayun which was established after the Çeşme disaster, in the year of 1770, had constituted the first of these attempts. However, they could not get the desired benefit from it for a long period of time. The importance was given to maritime training is not limited to this in the Ottoman Empire. The Ottoman Empire had tried to fulfill the need for qualified crew by allowing the foundation of private naval academies. After the reign of Sultan Selim III, Mühendishane-i Bahri-i Hümayun had almost been forgotten until the 1830s. Sultan Mahmut II and especially the Tanzimat period affected the Naval Academy, as it affected many other fields, and led to some innovations in the academy. They started to intervene in the academy in the 1830s and went into actions that could make it possible to relocate the academy to Heybeliada until 1851. As a result of this, the academy was relocated to a new building in Heybeliada, and it attained renewed and more systematic education in 1848. The memorandum which was prepared by Patrona Mustafa Pasha, the minister of the academy, in 1848 is a turning point in the history of the academy for the education to proceed. In this study, it is aimed to refer to the changes and transformations that Heybeliada Naval Academy has undergone in the historical process in the light of archival documents and primary sources.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman Empire, Turkish Education System, Heybeliada Naval Academy, Westernization, Military Training

Kaynakça

• Hariciye Nezareti Mektûbî Kalemi Evrakı BOA; HR. MKT, 77/99. İrade, Dosya Usûlü İradeler Tasnifi BOA; İ. DUİT, 185/78. BOA; İ. DUİT, 185/85. İrade, Hariciye BOA; İ. HR, 4/164. İrade, Meclis-i Mahsus BOA; İ. MMS, 16/368. BOA, İ. MMS, 52/2262. BOA; İ. MMS, 106/4535. İrade Meclis-i Vâlâ BOA; İ. MVL, 199/6201. BOA; İ. MVL, 86/1760.
• Maarif Nezareti Mektubî Kalemi BOA; MF. MKT, 38/70. BOA; MF. MKT, 50/39. BOA; MF. MKT, 313/31. Meclis-i Vâlâ BOA; MV, 117/35. Yıldız Mütenevvî Maruzat BOA; Y. MTV, 26/66. BOA; Y. MTV, 38/136. BOA; Y. MTV, 43/73. BOA; Y. MTV, 74/88. BOA; Y. MTV, 197/118. BOA; Y. MTV, 290/17. Yıldız Perâkende, Askeri Maruzat BOA; Y. PRK. ASK, 39/92. BOA; Y. PRK. ASK, 79/38. BOA; Y. PRK. ASK, 81/20. BOA; Y. PRK. ASK, 114/37. Yıldız Perâkende, Mâbeyn Başkitâbeti Maruzat BOA; Y. PRK. BŞK, 17/45. C-DİĞER KAYNAKLAR Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1999’a Kadar), 7. Baskı, İstanbul 1999.
• Bahriye Salnamesi, On Sekizinci Tertip, Matbaa-i Bahriye, Sene 1328.
• Bal, Nurcan, Süleyman Nutki Bey'in Hatıraları, GKB. DKK Yay., İstanbul Batmaz, Şakir, Bilinmeyen Yönleriyle Osmanlı Bahriyesi, İstanbul 2010.
• Batmaz, Şakir, Abdülhamit Donanmasında Bir Bahriyeli, Donanma Zabiti Emin Yüce'nin Hatıraları, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• Batmaz, Şakir, II. Abdülhamit Devri Osmanlı Donanması, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Kayseri Gencer, Ali İhsan, “Özel Bahriye Mektepleri Hakkında Bir Genelge (1851)”
• İstanbul Ü. Edebiyat Fak. Tarih Enstitüsü Dergisi, Sayı: 7-8, , İstanbul , s.413–417. Gencer, Ali İhsan, Bahriye'de Yapılan Islahat Hareketleri ve Bahriye Nezareti'nin Kuruluşu (1789–1867),TTK Yayınları Ankara, 2001.
• Gençoğlu, Mustafa, Osmanlı Devleti'nce Batı'ya Eğitim Amacıyla Gönderilenler (1830–1908) –Bir Grup Biyografi Araştırması-, Hacettepe Ü. Sosyal
• Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2008.
• İhsanoğlu, Ekmeleddin, “Tanzimat Öncesi ve Tanzimat Dönemi Osmanlı Bilim ve Eğitim Anlayışı”, 150. Yılında Tanzimat, Yayına Hazırlayan; H. Dursun Yıldız, TTK Yayını, Ankara 1992, s. 335 – 395.
• Koçer, Hasan Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773 – ), MEB. Yayınları, İstanbul 1991.
• Kurtoğlu, Fevzi, Deniz Mektepleri Tarihçesi (1928–1939),Genel Kurmay Bşk.
• Deniz Şubesi Yayınları, İstanbul 1941.
• Safvet, Bahriyemiz Tarihinden Filasalar, Matbaa-i Bahriye, Nisan 1329.
• Sayacı, Kenan, Deniz Harp Okulu Tarihçesi, DKK Yayınları. Tarihsiz. Soydemir, Selman, Osmanlı Donanmasında Yabancı Müşavirlerin Etkileri (18 ve Yüzyıllar), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2007.
• Şehsuvaroğlu, Halûk Y., Deniz Tarihine Ait Makaleler, DKK Yay., İstanbul TDV İslâm Ansiklopedisi, “Bahriye Mektebi” Maddesi, İstanbul 1991, c. 4, s.509.
• Ünlü, Rasim, Deniz Lisesi Tarihçesi, DKK Yayınları. Tarihsiz. Woods, Sir Henry F., Türkiye Anıları, (Çeviren: Fahri Çoker), Milliyet Yay. İstanbul 1976.