Van-Urmiye Kültürüne (M.Ö. II. Binyıl) Ait Ayakkabı Biçimli Kaplar

Yıl 2002, Cilt: 66 Sayı: 245, 35 - 48, 01.04.2002

Aynur Özfırat

https://doi.org/10.37879/belleten.2002.35

Öz

Pişmiş topraktan yapılmış olan kaplar bazen ayak biçimli oluşlarıyla dikkat çekicidirler. Anadolu'da Geç Neolitik Çağ'dan beri bilinen(1) bu türde kaplar özellikle Orta Tunç Çağı'nda yaygın bir kullanım alanı bulmaya başlamış gibidir. Samsun/İkiztepe(2) İlk Tunç Çağ I ve Boğazköy'den(3) İlk Tunç Çağ III'e tarihlenen birer örneğin yanısıra M.Ö. II. binyıla ait Kültepe, Alişar ve Boğazköy'den ayakkabı biçimli kaplar bu türün en güzel örnekleri arasında sayılabilirler. Benzer durum Transkafkasya ve Doğu Anadolu bölgeleri için de geçerlidir. Bu bölgelerde Orta Tunç Çağ ile birlikte başlayan ve "VanUrmiye Boyalıları" denen boya bezemeli çanak çömlek geleneğinde ayakkabı biçimli kapların özel bir önem taşıdığı oldukça belirgindir. Aşağıda müzelerimizdeki bu türde bazı örnekler ele alınarak özellikleri üzerinde durulacaktır. Aslında bu konu çok önceleri Azarpay(4) tarafından etraflıca ele alınmakla birlikte, o tarihlerde Transkafkasya ve Doğu Anadolu yüksek yaylasının Orta ve Son Tunç Çağ kültürleri hakkında yeterli bilgiler mevcut değildi.

Anahtar Kelimeler

Van-Urmiye Kültürü, M.Ö. II. Binyıl, Ayakkabı Biçimli Kaplar, Seramik, Anadolu

Shoe-shaped Vessels Produced by the Van-Urmiye Culture (2nd Millenium B.C.)

Öz

The shoe-shaped vessels originating from Transcaucasia and northern Anatolia in museum collections consist almost exclusively in chance finds. Their sound condition suggests that they are a by­product of grave robbing. They may be grouped into two classes: a) low-cut sandals and b) medium-high boots. Two belonging to the first group exhibit painted decoration (1, 2) and the other is decorated in the sgraffito technique (3); both the vessels in the second group (4, 5) possess painted decoration. Forms similar to the low-cut sandal vessels from Anatolia have occurred at Alişar II, Kültepe II, and Boğazköy in the era of the Hittite Empire. Specimens comparable to the high-boot type have appeared at Kültepe II, in the inscribed vase of the Early Hittite period and in the Karaşamb goblet from the Middle Bronze Age. The examined vessels are of the painted-decoration type characteristic of Transcaucasia and northern Anatolia in the Middle and Late Bronze Age. This culture, designated here as Aras Painted Ware, has a distribution area bounded in the north by the southern foot of the Caucasus Mountains, in the east by the Caspian Sea, and in the south by the western shoreline of Lake Urmiye and in the west by a line drawn between Muş, Erzurum, and Artvin. In this region, shoe-shaped vessels have been encountered in the Lake Van basin and Şahtahtı in Naxcivan, and, from a somewhat later date-that is to say, from the Late Bronze Period and the Early Iron Age-at David-Beka, Ltsen, Djulfa, Kızılvank, and Mingeçayır. According to current data, shoe-shaped vessels are peculiar to the Middle Bronze Age as a subgroup of Aras Painted Ware and part of the Van-Urmiye culture that encompasses Naxcivan, Van-Erzurum, and the western shores of Lake Urmiye. The chronology of the Van-Urmiye Painted Ware-and consequently that of the shoe-shaped vessels-is difficult to trace precisely. Most likely, it first emerged in the Middle Bronze Age. In the light of its find-centers, such as Haftavantepe, Dinkhatepe, Horom, and the Sos Tumulus, a tentative dating should lie between the 20th and the 14th-­13th centuries B.C.

Anahtar Kelimeler

Van-Urmiye Culture, 2nd Millenium B.C., Shoe-shaped Vessels, Ceramic, Anatolia

Kaynakça

• Abibullaev, O. A. 1982 Eneolit i Bronza na Territorii Nahıçhevanskoii ASSR, Bakü.
• 1977 Azerbaycan'da Tunç Devrinin Boyalı Gaplar Medeniyeti, Bakü.
• 1991 Kultura Epokhi Sredneii Bronzi Azerbaiidjana, Bakü.
• Bossert, T. 1942 Altanatolien, Kunst und Handwerk in Kleinasien von den Anfangen bis zum völligen Aufgeben in der grieschen Kultur, Berlin.
• 1994b Urartu Tarihi, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları 77, Bornova.
• Darga, A. M. 1992 Hitit Sanatı, Akbank Kültür ve Sanat Yayınları 56, İstanbul.
• Fischer, F. 1963 Die hethitische Keramik von Boğazköy, WVDOG 75, Berlin.
• Kuşnareva, K. K. 1993 Yujnıy Kavkaz v IX-II (Tis. do N. E.), Sankt Petersburg.
• Madhloom, T. A. 1970 The Chronology of Neo-Assyrian Art, London.
• Martirosyan, A. A. 1964 Armeniya v Epokhi Bronzı i Rannego Jeleza, Erevan.
• von der Osten, H.H. 1937 The Alishar Hüyük: Seasans of 1930 and 1932, I, The University of Chicago, Oriental Institute Publications XXVIII, Chicago.
• von der Osten, H. H., E. F. Schmidt 1932 The Alishar Hüyük: Season of 1927, I-, The University of Chicago, Oriental Institute Publications VII, Chicago.
• Özfırat, A. 1994 “M.Ö. II. Binyılda Doğu Anadolu Boyalı Seramik Kültürleri Üzerine Araştırmalar”, XI. Araştırma Sonuçları Toplantısı: 359- 377.
• 2001 Doğu Anadolu Yayla-Kültürleri (M.Ö. II. Binyıl), Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
• Özgüç, T. 1959 Kültepe-Kaniş: Asur Ticaret Kolonilerinin Merkezinde Yapılan Yeni Araştırmalar, Ankara.
• 1986 Kültepe-Kaniş II: Eski Yakındoğu'nun Ticaret Merkezinde Yeni Araştırmalar, Ankara.
• Özgüç, T., N. Özgüç 1953 Türk Tarih Kurumu Tarafından Yapılan Kültepe Kazısı Raporu 1949, Ankara.
• Piotrovskii, B. B. 1967 Urartu, London.
• Sagona, A. 1984 The Caucasian Region in the Early Bronze Age, BAR Int. S. 214, Oxford.
• Hauptmann (Yay.), Chronologies des Pays du Caucase et de L'Euphrate aux IIIe-IIIe Millenaires, Varia Anatolica XI, Paris: 329-373.
• Schmidt, E. F. 1931 Anatolia Through The Ages: Discoveries at the Alishar Mound 1927-29 , The Oriental Institute of The University of Chicago, Oriental Institute Communications 11, Chicago.
• 1932 The Alishar Hüyük: Seasons of 1928 and 1929, The University of Chicago, Oriental Institute Publications XIX, Chicago.