Relations of Artuqids-Crusaders in the Era of Amir Najm ad-Din Ilghazi and Afrin Victory (28 June 1119)

Yıl 2019, Cilt: 83 Sayı: 298, 817 - 852, 22.12.2019

Tülay Metin

https://doi.org/10.37879/belleten.2019.817

Öz

Amir Najm ad-Din Ilghazi is the founder and the fi rst ruler of Mardin Artuqids. The time when Ilghazi came to the stage of history dates back to the years of establishment of crusade principalities in Southeast Anatolia and the Eastern Mediterranean coast. The Crusaders established relationships with the principalities and states in this region. By the time, the Crusaders’ relationship with the Muslims was in a form of fi ght of Muslims against the crusader entity. The Artuqids were
one of the most important forces that the Crusaders had relationship with and had to struggle against. Especially against the crusaders living in Urfa and Antioch, the
Artuqids sometimes struggled themselves, sometimes allied with other Turkish amirs. In the Artuqid-Crusade battles, Artuqids often defeated the Crusaders. In terms of his success against the Crusaders, Artuqid Amir Ilghazi is an important mujahideen and leader. His struggle against the Crusaders began in 1105 and continued until his death in 1122. His struggle against the Crusaders gained momentum after he gained dominance of Mardin and Aleppo. The most important event and success in Ilghazi’s life was his victory in Afrin against Antioch crusade leader Roger of Salerno, which is known as The Field of Blood in western literature. His victory created a great pleasure in the world of Islam while it was a great disaster for the Christian world. Ilgâzi, who stood like a great wall in front of the Crusaders, prevented them from going into Aleppo, by packing them in the Syrian border. In this research, the fi ght of Najm ad-Din Ilghazi against the Crusaders is examined by focusing on Afrin victory specifi cally, and in general scope, an important period of Turk-Crusader fi ghts is studied in detail. In addition, it is aimed to make a clear explanation of the balance of powers in the region and in the era dating back the early XIIth century based on the sources.

Anahtar Kelimeler

Amir Najm ad-Din Ilghazi, Artuqids, Crusaders, Antioch Crusader Principality, Afrin Victory, The Field of Blood, Aleppo

Emîr Necmeddin İlgâzi Dönemi Artuklu-Haçlı Münasebetleri ve Afrin Zaferi (28 Haziran 1119)

Öz

Emîr Necmeddin İlgâzi, Mardin Artuklu Beyliği’nin kurucusu ve ilk hükümdarıdır. İlgâzi’nin tarih sahnesine çıktığı zaman Güneydoğu Anadolu’da ve Doğu Akdeniz kıyısında Haçlı Devletleri’nin kurulduğu yıllara tesadüf eder. Haçlılar, bu bölgedeki beylikler ve devletlerle münasebet kurmuşlardır. Müslümanların ise Haçlılarla münasebeti genellikle bölgeye yerleşen Haçlı varlığına karşı mücadele şeklinde gelişmiştir. Haçlıların münasebette bulunduğu en önemli güçlerden biri Artuklulardır. Özellikle Urfa ve Antakya’da yaşayan Haçlılara karşı Artuklular bazen diğer Türk beyleriyle ittifak yaparak bazen de yalnız kendileri mücadele etmişlerdir. Artuklu-Haçlı münasebetlerinde çoğu zaman Artuklular Haçlıları mağlup etmeyi başarmışlardır. Haçlılara karşı yapılan bu mücadelelerde Artuklu Beyi İlgâzi önemli rol oynayan büyük bir mücahit ve liderdir. İlgâzi’nin Haçlılara karşı 1105 yılından itibaren başlayan mücadelesi, hayatını kaybettiği 1122 yılına kadar devam etmiştir. Mardin’e ve sonrasında Halep’e hâkim olduktan sonra onun Haçlılarla münasebetleri ivme kazanmıştır. İlgâzi’nin hayatındaki en önemli olay ve başarısı Batı literatüründe Kanlı Meydan Savaşı adıyla zikredilen, Antakya Haçlı Prinkepsi Roger’e karşı Afrin’de elde ettiği galibiyettir. Onun bu zaferi Müslüman âleminde büyük bir sevince vesile olmuş, diğer yandan Hristiyan dünyası için de büyük bir facia olmuştur. Haçlıların önüne adeta set gibi çekilen İlgâzi, onları Suriye kıyı şeridine sıkıştırarak, Halep’e yaklaşmalarını engellemiştir. Bu çalışmada Artuklu Beyi İlgâzi’nin Haçlılara karşı verdiği mücadele Afrin Zaferi özelinde incelenerek, Türk-Haçlı münasebetlerinin önemli bir safhası ayrıntılarıyla ele alınmıştır. Kaynaklar ışığında detaylı bir şekilde yapılan bu çalışma vesilesiyle XII. yüzyılın başlarında bölgenin ve dönemin güç
dengeleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Emîr Necmeddin İlgâzi, Artuklular, Haçlılar, Antakya Haçlı Prinkepsliği, Afrin Zaferi, Kanlı Meydan Savaşı, Halep

Kaynakça

• Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi, C. II, Türkçeye çev. Ö. R. Doğrul, TTK, Ankara 1999.
• Albertus Aquensis (Albert of Aachen), Historia Ierosolimitana (History of the Journey to Jerusalem), İng. Çev. Susan B. Edgington, New York: Oxford University Press, 2007.
• Ebru, Altan, Antakya Haçlı Prinkepsliği Tarihi Kuruluş Devri (1098-1112), TTK, Ankara 2018.
• Anonim Süryanî Vekayinâmesi (Anonymous Chronicle), İng. çev. A. S. Tritton, “The First and Second Crusades from an Anonymous Syriac Chronicle”, JRAS, Londra 1933 (January).
• Anna Kommena, Alexiad, Çev. Bilge Umar, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1996.
• Asbridge, Thomas S., “The Signifi cance and Causes of the Battle of the Field of Blood”, Journal of Medieval History, (23:4/1997), s. 301-316.
• ____________, “The ‘Crusader’ Community at Antioch: The Impact of Interaction with Byzantium and Islam” Transactions of the Royal Historical Society, 6th Ser., Vol. 9. (1999), s. 305-325.
• Azîmî, Tarihi Haleb, Neşr. İbrahim Za’rur, Dimaşk 1984.
• Azîmî Tarihi (Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler), Nşr. ve Çev. Ali Sevim, 2. Baskı, TTK, Ankara 2006.
• Bolinger, Andrew, The Crusaders’ Sultan: Reinterpreting the Battle of Tell Bashir and its Implications for Twelfth-Century Franco-Turkish Political Relations in Northern Syria, MA thesis, California State University, 2016.
• Bouchier, E. S., A Short History of Antioch, 300B. C- A.D. 1268, Oxford 1921.
• Cahen, C., La Syrie du Nord a L’epoque des Croisades et la Principaute Franque d’Antioche, Paris: Geuthner, 1940.
• ____________, “Note sur les seigneurs de Saone et de Zerdana”, Syria, 12/2 (1931), s. 154-159.
• Demirkent, Işın, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1098-1118), I. Cilt, TTK, Ankara 1990.
• ____________, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1118-1146), II. Cilt, TTK, Ankara 1987.
• ____________, Haçlı Seferleri, 2. Baskı, Dünya Kitapları, İstanbul 2004.
• ____________, “Mevdûd b. Altuntegin”, DİA, C. 29 (2004), s. 427-429
• Fulcher of Chartres, A History of the Expedition to Jerusalem 1095-1127, İng. çev. Frances Rita Ryan, Tennesse 1969, Türkçeye çev. İ. Bihter Barlas, “Kutsal Toprakları Kurtarmak” Kudüs Seferi, İstanbul: IQ, 2009.
• Hillenbrand, Carole, “The Career of Najm al-Din İl-Ghāzī”, Der Islam, 58 (1981), s. 250-292.
• ____________, “The Establishment of Artuqid Power in Diyār Bakr in the Twelfth Century”, Studia Islamica, 54 (1981), s. 129-153.
• Hitti, Philip K., History of Syria, New York: MacMillan Company, 1951.
• Holt, P. M., Haçlı Devletleri ve Komşuları, çev. M. Tanju Akad, Kitap Yayınevi, İstanbul 2007.
• İbn Kesir, el-Bidâye ve’n-Nihâye, C. XII, Beyrut 1988.
• İbnû’l-Adîm, Zübdetû’l-Haleb Min Târîhi Haleb, Neşr. Halil el-Mansur, Beyrut 1996.
• ____________, Zübdetü’l-Haleb Min Târîhi Haleb’de Selçuklular (H447-521=1055-1127), Terc. Ali Sevim, TTK, Ankara 2014.
• İbnû’l-Esir, el-Kâmil fî’t-Târih, Thk. Muhammed Yusuf el-Dukak, IX, Beyrut 2003.
• İbnû’l-Ezrak, Meyyâfârikîn ve Âmid Târihi (Artuklular Kısmı), Çev. Ahmet Savran, Erzurum 1992.
• İbnû’l-Kalânisî, Zeylü Tarihî Dimaşk, Thk. H. F. Amedroz, Beyrut 1908.
• İbnû’l-Verdî, Târih-i İbnû’l-Verdî, II, Beyrut 1996.
• Kanat, Cüneyt-Burçak, Devrim, Sorularla Haçlı Seferleri, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2013.
• Kâtip Ferdî, Mardin Artuklu Melikleri Tarihi, Nşr. Ali Emirî, Haz. Y. Metin Yardımcı, Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayınları, İstanbul 2006.
• Kırpık, Güray, “Artuklu-Haçlı Münasebetleri (1098-1124)”, GEFAD Prof. Dr. Reşat Genç Özel Sayı I (29/2009), s. 243-250.
• Köhler, Michael A., Alliances and Treaties between Frankish and Muslim Rulers in the Middle East, Trns. Peter M. Holt, Leiden-Boston: Brill, 2013.
• Köprülü, M. Fuad, “Artuk Oğulları”, İslâm Ansiklopedisi, I, İstanbul 1978, s. 617-625.
• Küçüksipahioğlu, Birsel, Trablus Haçlı Kontluğu Tarihi, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2007.
• ____________, “Mevdûd b. Altuntekin: Haçlılarla Mücadele Eden Bir Selçuklu Komutanı”, TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, 4/12 (Eylül 2014), 37-49.
• Matthew of Edessa, The Chronicle, Armenia and the Crusades, Translated: Ara Edmond Dostourian, Lanham, New-York, London: University Press of America, 1993.
• Morton, Nicholas. The Field of Blood-The Battle for Aleppo and the Remaking of the Medieval Middle East, New York: Basic Books, 2018.
• ____________, “Walter the Chancellor on Ilghazi and Tughtakin: a prisoner’s perspective”, Journal of Medieval History, 44:2 (2018), s. 170-186.
• Murray, Alan V., Monarchy And Nobility In The Latin Kingdom of Jerusalem 1099-1131: Establishment And Origins, PhD Thesis Universty of St. Andrews, İskoçya 1988.
• Oldenbourg, Zoe, The Crusades, Translated: Anne Carter, Pantheon Books, New York 1966.
• Özaydın, Abdülkerim, Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (498-511/1105- 1118), TTK, Ankara 1990.
• ____________, “Porsuk”, DİA, C. 34 (2007), s. 325-326.
• ____________, “Selçuklular”, DİA, C. 36 (2009), s. 386.
• ____________, “I. Haçlı Seferinin Başarıya Ulaşmasında Büyük Selçuklular’ın İçinde Bulunduğu Siyasî ve İçtimâî Şartların Rolü”, USAD, 2016 (5), s. 1-18.
• Riley-Smith, Jonathan, Haçlılar Kimlerdi?, Çev. Berna Kılınçer, Bileşim Yayınları, İstanbul 2005.
• Runciman, S., Haçlı Seferleri Tarihi, II. Cild, Çev. Fikret Işıltan, 2. Baskı, TTK, Ankara 1992.
• Sevim, Ali, Suriye-Filistin Selçuklu Devleti Tarihi, TTK, Ankara 1989.
• ____________, “Temürtaş’ın Halep Hâkimiyeti”, Belleten, XXV/100 (1961), s. 571- 581.
• ____________, “Artukoğlu Sökmen’in Siyasî Faaliyetleri”, Belleten, XXVI/103 (1962), s. 501-520.
• ______________, “Artuk Oğlu İlgâzi”, Belleten, XXVI/104 (1962), s. 649- 691.
• ______________, “Rıdvân b. Tutuş”, DİA, C. 35 (2008), s. 49-50.
• Sıbt İbnû’l-Cevzî, Mirʻâtû’z-Zamân fî Târihi’l-Aʻyan, VIII/I (495-589/1101-1193), Haydarabad 1951.
• Simbat Sparapet, Chronicle, İng. çev. Robert Bedrosian, New Jersey, 2005.
• Sussheim, K., “İl-Gâzi”, İslâm Ansiklopedisi, V/II, İstanbul 1987, s. 964-966.
• Süryanî Mihail Vekainâmesi, Çev. Hrant D. Andreasyan, 2 Kısım, TTK’da yayınlanmamış nüsha.
• Tezcan, Selim, “Realpolitik and Jihād: Najm al-Dīn Ilghāzī’s Relations with the Early Crusader States”, Bilig (69/Mayıs 2014), s. 263-296.
• Tibble, Steve, The Crusaders Armies: 1099-1187, New Haven-London, Yale University Press, 2018.
• Urfalı Mateos Vekayinâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor Zeyli (1136-1162), Çev. Hrant D. Andreasyan, 3. Baskı, TTK, Ankara 2000.
• Usame ibn Munkız, Kitâbu’l-İʻtibâr (İbretler Kitabı), Çev. Y. Ziya Cömert, Kitabevi, İstanbul 2018.
• Usta, Aydın, Çıkarların Gölgesinde Haçlı Seferleri, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2016.
• ____________, “Artuklular ve Haçlılar (Haçlıların Bölgeye Gelişlerinden Belek’in Ölümüne Kadar) (1098-1124), İÜ. Tarih Dergisi, Sayı 37 (2002), s. 357-374.
• Walter The Chancellor, The Antiochene Wars: A Translation and Commentary: Thomas S. Asbridge-Susan B. Edgington, Aldershot: Ashgate, 1999.
• William of Tyre, A History of Deeds Done Beyond the Sea, Vol. I, İng. Çev. E. A. Babcock-A. C. Krey, New York 1943.
• Vardan Vardapet, Compilation of History, İng. çev. R. Bedrosian, New Jersey 2007, Türkçeye Çev. Hrant D. Andreasyan, “Türk Fütühatı Tarihi (889-1269)”, Tarih Semineri Dergisi, III (1937).
• Vitalis, Orderic, The Ecclesiastical History, Edited and Translated: Marjorie Chibnall, Oxford: Clarendon Press, 1973.
• Yinanç, Mükrimin Halil, “Belek”, İslâm Ansiklopedisi, II, Eskişehir, 1997, s. 470-471.