The Intellectual Disputes on the Establishment of a National Autonomous Republic in Kyrgyzstan in the Early Years of the Soviet Period

Yıl 2019, Cilt: 83 Sayı: 298, 1081 - 1096, 22.12.2019

Anvarbek Mokeev , Zuhra Altımışova

https://doi.org/10.37879/belleten.2019.1081

Öz

In 1920s, in Turkestan the Bolsheviks initiated the foundation of a socialist model by radically altering the political, social and economic structure of Turkic peoples in the light of communist ideology. However, in implementing this model Moscow administration ignored or had not been able to assume that the Kyrgyz bureaucrats might have had different views in this context. As a result, a movement of disintegration had emerged within the Kyrgyzstan branch of the Communist Party, and Moscow had to deal with different opinions of two groups.

In Kyrgyzstan, there had been a struggle between two groups led by Abdykerim Sydykov and Rakhmankul Khudaikulov. The struggle between these two groups was very harsh, which was especially intense about the project of Mountain Kyrgyz District (1922) and Kara Kyrgyz Autonomous District (1924). However, the direct representative of Moscow and First Secretary of the Kyrgyz Regional Communist Party Committee Mikhail Kamensky supported Khudaikulov’s group and as a result, the supporters of A.Sydykov were dismissed from the upper state apparatus. Therefore, in 1925, A.Sydykov’s group, which was composed of about thirty statesmen, who could not understand the real intention of Moscow, had to complain about it to Kremlin. This event is known as “The Letter of 30s” in history. However, “The Letter of 30s” was evaluated as a nationalist attempt by the higher state apparatus and the signatories of the letter were punished in different ways.
The origins of the first Kyrgyz Soviet bureaucrats in both groups go back to the wealthy social group called as bourgeoisie, before 1917 October Revolution. Although they formed the "rightist" (Sydykov) and the "leftist" (Khudaikulov) groups, Kremlin, which always put its own interests on the first plan, did not intend to support both of them till the end. For this reason, in 1926, when it was time for R.Hudaykulov's group to be liquidated, they had been charged “for founding anti-Soviet ‘Ur-Tokmok’ organization” and most of the group members were imprisoned. In February 1927, in the city of Frunze (nowadays Bishkek) the “Ur-Tokmok case” was examined by a Special Court sent from Moscow. At the end of this case, Kyrgyz Regional Communist Party had been cleared of “foreign social elements” by Kremlin’s decision, thus many bureaucrats of Kyrgyz origin were removed from party membership. Later, during the 1937-1938 Repression, most Kyrgyz politicians and statesmen, who participated in the "rightist" or the "leftist" groups lost their lives. In this article, the causes and consequences of these important political events in Kyrgyzstan, in the 1920s will be analyzed.

Anahtar Kelimeler

Soviet period, Kyrgyzstan, statehood, A.Sydykov, R.Khudaikulov

Sovyet Döneminin İlk Yıllarında Kırgızistan’da Millî Özerk Cumhuriyet Kurma Konusundaki Fikrî Münakaşalar

Öz

1920’li yıllarda Bolşevikler Türkistan’da Komünist ideoloji ışığında bölgedeki Türk halklarının siyasî, sosyal ve ekonomik yapısını kökten değiştirerek sosyalist bir model yerleştirme hareketini başlatmışlardır. Ancak Moskova yönetimi, bu modeli yerleştirme konusunda yerli Kırgız asıllı bürokratların farklı görüşleri olabileceğini ya dikkate almamış, ya düşünememiş veya tahmin edememiştir. Sonuçta Komünist Parti’nin Kırgızistan şubesi bünyesinde hizipleşme hareketi ortaya çıkmış ve Moskova, iki ayrı grubun farklı görüşleriyle uğraşmak zorunda kalmıştır.

Kırgızistan’da birine Abdikerim Sıdıkov’un, diğerine ise Rahmankul Hudaykulov’un liderlik ettiği iki grup arasında ciddî bir mücadele sürmüştür. İki grup arasında mücadele, özellikle Dağlı Kırgız Vilayeti (1922) ve Kara Kırgız Özerk Vilayeti (1924) projesi çerçevesinde sert bir şekilde yaşanmıştır. Fakat Moskova’nın doğrudan temsilcisi olan Komünist Parti Kırgızistan Vilayet Komitesi Genel Başkanı Mihail Kamenskiy, R. Hudaykulov’un grubunu desteklemiş ve sonuçta A. Sıdıkov taraftarları yüksek devlet görevlerinden azledilmişlerdir. Bunun üzerine Moskova entrikalarının asıl amacını anlayamayan 30 kadar devlet adamından oluşan Sıdıkovcular, 1925’te durumu Kremlin’e şikayet etmek zorunda kalmışlardır. Bu hadise, Kırgızistan tarihinde “Otuzcular Mektubu” olarak bilinmektedir. Fakat “Otuzcular Mektubu”, üst yönetim tarafından “milliyetçilik”le suçlanmış ve sözkonusu mektubu imzalayanlar çeşitli cezalara çarptırılmışlardır.

Her iki grupta bulunan ilk Kırgız Sovyet bürokratlarının kökeni, 1917 Ekim İhtilaline kadar burjuva olarak adlandırılan varlıklı kesime dayanıyordu. Ve onlar “sağcı” (Sıdıkovcu) ile “solcu” (Hudaykulovcu) grupları oluşturmasına rağmen kendi çıkarını her zaman ilk plana koyan Kremlin her ikisini de sonuna kadar desteklemek niyetinde değildi. Bu sebeple temizlik sırası 1926’da R. Hudaykulov grubuna gelince, kendilerine “Sovyet rejimine karşı “Ur-Tokmok” örgütünü kurma” suçuyla dava açılmış ve grup üyelerinin çoğu hapsedilmiştir. Şubat 1927’de Frunze (günümüzde Bişkek) şehrinde Moskova’dan gönderilen Özel Mahkeme tarafından “Ur-Tokmok davası” görüşüldü. Duruşma sonunda Kremlin’in kararıyla Komüminst Parti’nin Kırgızistan şubesi, “sosyal yönden yabancı unsurlardan” ayıklanmış, yani bir çok Kırgız asıllı bürokrat parti üyeliğinden çıkartılmıştır. Daha sonra ise 1937-1938 Repressiya döneminde, hem “sağcılara” hem de “solculara” katılan Kırgız siyaset ve devlet adamlarının büyük kısmı hayatlarını kaybetmişlerdir. Makalemizde 1920’li yıllarda Kırgızistan’da yaşanan bu önemli siyasî olayların sebep ve sonuçları tahlil edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Sovyet dönemi, Kırgızistan, Devletçilik, A. Sıdıkov, R. Hudaykulov

Kaynakça

• KAYNAKLAR Babahanov Duyşenalı Babahanoviç, http://www.centrasia.ru/person2.php?st=1066469821, Erişim: 21/06/2018.
• Djunuşaliyev, Djeniş, Vremya Sozidaniya i Tragediy, İlim Yay., Bişkek 2003.
• Hudaykulov Rahmankul, http://www.centrasia.ru/person2.php?st=1066471235, Erişim: 21/06/2018.
• Kırgız Tarıhı, Mamlekettik Til cana Entsiklopediya Borboru Yay., Bişkek 2003.
• Kırgızistan Cumhuriyeti Siyasî Belgeler Merkez Devlet Arşivi (КC SB МDА), fon. 10, liste. 1, dosya. 28; dosya. 31.
• Kırgızstandın Tarıhı, Cilt. 3, Kut-Ber Yay., Bişkek 2016.
• Kurmanov, Zaynidin ve Sadıkov Erk, Sıdıkov. Liçnost i İstoriya, Şam Yay., Bişkek 2002.
• Kurmanov, Zaynidin, Natsiyonalnaya İntelligentsiya 20-30 Godov: Vklad v Vozrojdeniye Gosudarstvennosti Kırgızskogo Naroda i Borbu s Totalitarno-Avtoritarnım Rejimom, Bişkek 2005.
• Kurmanov, Zaynidin, Politiçeskaya Borba v Kırgızstane 20-e Godı, İlim Yay., Bişkek 1997.
• Malabayev, Dj., Ukrepleniye Sovetov Kirgizii v Period Stroitelstva Sotsializma (1917-1937), İlim Yay., Frunze 1969.
• Ploskih, V., Kurmanov Z. ve Begaliyev U., Kırgızstandın Uluttuk Lideri Abdıkerim Sıdıkov. Door, İnsan, Tagdır, Uçkun Yay., Bişkek 1999.
• Rusya Sosyal-Siyasî Tarih Devlet Arşivi (RGASPİ), fon. 62, liste. 2, dosya. 43; fon. 121, liste.1, dosya. 38.