Tarihte Kaybolmuş Bir Medeniyet: Etrüskler Ve Etrüsk Dini

Yıl 2020, Cilt: 84 Sayı: 299, 43 - 74, 27.04.2020

Aynur Çınar

https://doi.org/10.37879/belleten.2020.43

Öz

“Etrüskler” M.Ö. X-I arasında İtalya’da yaşamış bir antik medeniyettir. Bu halk, Etrurya adını verdikleri vatanlarında muhteşem bir medeniyet kurmuş ve MÖ. 625-600 yıllarından itibaren Roma’nın temellerini atmıştır. Romalıların sistematik bir soykırımla yok ettiği bu halktan günümüze çok az şey kalmış ve XVIII. yüzyıldan bu yana Etrüsk köken antropolojik olarak sürekli tartışılmıştır. 2007’den itibaren Etrüsk köken ile Türkler ve Fenikeliler arasında kurulan bağlantı, bu toplumu bizler için daha ilgi çekici bir hale getirmiştir. Etrüsklerin dinine bağlı olduğu en iyi bilinen gerçektir. Tarihçilere göre onlar, bir yandan rahatına düşkün, kendine has bayramları olan, bu festivallerde içip dans etmeyi seven bir halk iken; diğer yandan melankolik, dindar, titizlikle uygulanan çeşitli ritüelleri olan ve kehânete önem veren bir halktır. Onların dini, antropomorfik politeizmdir ve bu din, kesin bir kaderci algıya dayanır. Ayrıca bu din kutsal kitaplara, peygamberliğe, sistematik bir ölüm ötesi anlayışına da sahiptir. Son olarak Etrüsk dininin çağdaşları olan Yunan ve Roma dinleriyle pek çok ortak noktasının bulunduğu bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Etrüskler, Etrurya, Turan, fatum, Tin/Tinia, haruspice, Etrusca Disciplina

A Lost Civilization in the History: Etruscans and Etruscan Religion

Öz

“Etruscans” is an ancient civilisation which had lived in Italy between B.C.E. X-I centuries. This people had established a magnificent civilisation in their homeland whose name Etruria and as from B.C.E. 625-600 they had laid the foundations of Rome. Very little information from this people which Romans had systematically carried out genocide has remained into the present and from XVIII. century until now Etruscan origin has been discussing consistently. Ever since 2007, relationship connected between Etruscan origin and Turks and Phoenicians have rendered this people appealing for us. It is best known fact that The Etruscans was religious people. According to the historians, in one sense Etruscans were self-indulgent, they had specific festivals, they liked to drink and to dance in these festivals; in another sense, they were religious and melancholic people, they had various rituals applied fastidiously, they valued prophecy. Etruscan religion was anthropomorphic polytheism and this religion based on an exact fatalist understanding. Also, this religion had holy books, prophecy/prophethood and a systematic posthumous understanding. Finally, Etruscan religion have known that there were common grounds with its contemporaries, Greek and Roman religions.

Anahtar Kelimeler

Etruscans, Etruria, Turan, fatum, Tin/Tinia, haruspice, Etrusca Disciplina

Kaynakça

• Ackerman, Marsha E. Schroeder, Michael J. Terry, Janice. Upshur, Jiu-HwaLo. Whitters, Mark F. (edt. by.) Encyclopedia of World History, Fact on File Publishing, New York 2008.
• Ağasıoğlu (Celilov), Firudin. Etrüsk Türk Bağı, sad. Hüseyin Adıgüzel, Bilge Oğuz Yayınları, Ankara 2013.
• Arslan, Ahmet ve diğerleri, “Archeological, Etymological, and Genetic Traces of Migrations Along with Etruscan Migration for Forming European Nations: I. Migrational Traces Was Followed Together with Alphabetical Evolution”, Tarihten Bir Kesit: Etrüskler Sempozyumu, TTK, 2-4 Haziran 2007 Bodrum, ss. 65-105.
• Ayda, Adile. Etrüskler Türk mü idi?, TKAE, Ankara 1974.
• Ayda, Adile. “Etrüsklerin Türklüğüne Yeni Deliller”, Atlantisliler Sümerler Etrüskler Türk mü?, yay. Reha Oğuz Türkkan, Nokta Kitap, İstanbul 2012, ss. 181-188.
• J. Jakob Bachofen, Söylence, Din ve Anaerki, çev. Nilgün Şarman, Payel Yayınları, İstanbul 2013.
• Becker, Hilary. “The Economic Agency of the Etruscan Temple”, Votives, Places and Rituals in Etruscan Religion, edt.by. Margarita Gleba, Hilary Becker, Brill, Boston 2009.
• Becker, Marshall Joseph. “Cremation and Comminution at Etruscan Tarquinia in the 5th-4th. Century BCE: Insight in to Cultural Transformations From Tomb 6322”, edt. by. Margarita Gleba and Hilary Becker, Brill, Boston 2009.
• Bernal, Martin. Kara Atena, çev. Özcan Buze, Kaynak Yayınları, İstanbul 2014.
• Bloch, Raymond. Etruscan Art, New York GraphicSociety, Milan 1965.
• Bonamici, Marisa. “The Etruscan Period”, The Land Of The Etrucans, edt. by. Salvatore Settis, Scala Books, Italy 1985.
• Bonfante, Larissa-Swaddling, Judith. Etrüsk Mitleri, çev. Birgül Açıkyıldız, Phoenix Yayınları, Ankara 2006.
• Briquel, Dominique. “Etruscan Religion”, Encyclopedia of Religion, by. Lindsay Jones, IInd edition, (1987) 2005.
• Chrisp, Peter. Atlas of Ancient Worlds, DK, New York 2009.
• Dumézil, Georges. Archaic Roman Religion With an Appendix on the Religion of Etruscan, trans. by. Philip Krapp, The John Hopkins Univ. Press, Chicago 1996.
• De Grummond, Nancy Thomas. “Introduction: The History of the Study of Etruscan Religion”, The Religion of the Etruscan, edt. by. Nancy Thomas de Grummond-Erica Simon, University of Texas Press, Texas 2006.
• De Grummond, Nancy Thomson. “Prophets and Priests”, The Religion of the Etruscans, edt.by. Nancy Thomas de Grummond-Erica Simon, University of Texas Press, Texas 2006.
• Doğan, İsmail, “Etrüsk Yazısının Kaynağı: Türk (Göktürk) Yazısı”, Tarihten Bir Kesit: Etrüskler Sempozyumu, TTK, 2-4 Haziran 2007 Bodrum, ss. 161-172.
• Edlund, Ingrid E. M. “Ritual Space and Boundaries in Etruscan Religion”, The Religion of the Etruscans, edt.by. Nancy Thomas de Grummond-Erica Simon, University of Texas Press, Texas 2006.
• Ek, Fatma İpek ve Deniz Şengel, “Mısır, Etrüsk, Roma: Piranesi ve Bir On Sekizinci Yüzyıl Tartışması”, METU JFA, 2008/1 (25:1), ss. 27-51.
• Ellis, Robert. The Armenian Origin Of The Etruscan, Biblioteca Bodleiana, London 1861.
• Erhat, Azra, A. Kadir (çeviri ve notlar). Homeros – İlyada, TİB Yayınları, İstanbul 2015.
• Etruscan Glossary, pre. by. Mahir Ünsal Eriş, Ankara 2005.
• Francovich, Riccardo. “The Middle Ages”, The Land of the Etruscans from Prehistory to the Middle Ages, edt.by. Salvatore Settis, Scala Books, Italy 1985. Gleick, James. Kaos (Kaosun Kutsal Kitabı), Alfa Bilim Yayınları, çev. İlkay Alptekin Demir, İstanbul 2016.
• Glinister, Fay. “Vailed and Unvailed: Uncovering Roman Influence in Hellenistic Italy”, Votives, Places and Rituals in Etruscan Religion, edt.by. Margarita Gleba, Hilary Becker, Brill, Boston 2009.
• Akile Gürsoy, “Tarihten Bir Kesit: Etrüskler, Türkiye’de Türk Tarihini İncelemede Antropoloji’nin Katkısı”, Tarihten Bir Kesit: Etrüskler Sempozyumu, TTK, 2-4 Haziran 2007 Bodrum, ss. 41-64.
• Herodotus, trans.by. A. D. Godley, Harvard Univ. Press, London 1975, I.
• Ildız, Erkan. “Roma Uygarlığının Kökenindeki Doğu Etrüskler”, Atlantisliler Sümerler Etrüskler Türk mü?, yay. Reha Oğuz Türkkan, Nokta Kitap, İstanbul 2012, ss. 189-205. Izzet, Vedia. The Archeology of Etruscan Society, Cambridge University Press, UK 2007.
• Keightley, Thomas. The Mythology of Ancient Greece and Italy, Whittaker Co., IInd edition, London 1888.
• Kingsley, Peter. Antik Felsefe Gizem ve Büyü, çev. Kenan Kalyon, Kabalcı Yayınları, İstanbul 2002.
• Krauskopf, Ingrid. “The Grave and beyond in Etruscan Religion”, The Religion of the Etruscans, edt.by. Nancy Thompson de Grummond-Erika Simon, University of Texas Press, USA 2006.
• Livy (Livius) Titus, Livy’s Hannibal’s War, trans. J. C. Yardley and Dexter Hoyos, Oxford World’s Classics, Oxford University Press, USA 2006.
• Livy (Livius), Titus Patavinus. Rome’s Mediterranean Empire, trans. Jane D. Chaplin, Oxford University Press, New York 2007.
• Livy (Livius), Titus Patavinus. The Early History of Rome, trans. Aubrey De Sélincourt, Penguin Books, I-V, 2002.
• Livy (Livius), Titus Patavinus, The History of Rome, trans. by. Valerie M. Warrior, Hackett Publishing Company, Cambridge 2006.
• Memiş, Ekrem, “Etrüsk Kavminin Oluşumunda Troyalılar’ın ve İskitlerin (Sakalar) Rolü”, Tarihten Bir Kesit: Etrüskler Sempozyumu, TTK, 2-4 Haziran 2007 Bodrum, ss. 107-112.
• Mutlu, M. Ünal, “Sümerce ve Etrüskçe Arkaik Türk Dilleridir”, Tarihten Bir Kesit: Etrüskler Sempozyumu, TTK, 2-4 Haziran 2007 Bodrum, ss. 119-136.
• Nasr, Seyyid Hüseyin, Bilgi ve Kutsal, çev. Yusuf Yazar, İz Yayıncılık, İstanbul 2013.
• Ogilvie, R. M. Early Rome And The Etruscans, Harvester Press, Fontana, 1976. Oxford Latin Dictionary, Oxford University Press 1968.
• Pellecchia, Marco. Negrini, Riccardo. Colli, Licia. Patrini, Massimiliano. Milanesi, Perkins, Philip. “DNA and Etruscan Identity”, Etruscan by Definition: Papers in Honour of Sybille Haynes, The British Museum Research Publications, London 2009, pp. 95–111.
• Phillips, Charles-Axelrod, Alan. (edt.by.) Encyclopedia of Wars, Fact on File Inc., New York 2005.
• Ramshorn, Lewis. Dictionary of Latin Synonymes, Boston 1839, 354.
• Rombai, Leonardo, “The Natural Environment”, The Land Of The Etrucans, edt. by. Salvatore Settis, Scala Books, Italy 1985.
• Scullard, H. H. A History Of The Roman World, Routledge, Vth edition, ABD 1980.
• Simon, Erika. “Gods in Harmony-The Etruscan Pantheon”, The Religion of the Etruscan, edt. by. Nancy Thomas de Grummond-Erica Simon, University of Texas Press, Texas 2006.
• Solmaz, Mustafa, “Biçimbilim ve Sözdizim Açısından Etrüsk Dili”, YYÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü (basılmamış yüksek lisans tezi), Van 2005.
• Steingräber, Stephan. “The Cima Tumulus at San Guilano–An Aristocratic Tomb and Monument for The Cult of the Ancestors of the Late Orientalizing Period”, Votives, Places and Rituals in Etruscan Religion, edt.by. Margarita Gleba and Hilary Becker, Brill, Boston 2009.
• Stoddart, Simon K. F. Historical Dictionary of the Etruscans, The Scarecrow Press, UK 2009.
• Tannahill, Reay. Tarihte Cinsellik, çev. Sinem Gül, Dost Kitabevi, Ankara 2003.
• Turfa, Jean MacIntosh. “The Etruscan Brontoscopic Calendar”, edt.by. Nancy Thomas de Grummond-Erica Simon, University of Texas Press, Texas 2006.
• Van Kampen, Iefke. “Stone Sculpture in the Context of Etruscan Tombs: A Note on Its Position”, edt. by. Margarita Gleba and Hilary Becker, Brill, Boston 2009.
• Wilkinson, Toby. Eski Mısır, çev. Ümit Hüsrev Yolsal, Say Yayınları, İstanbul 2016.
• Türkkan, Reha Oğuz. “Türk Tarih Tezleri”, Türkler Ansiklopedisi, edt. Hasan C. Güzel ve diğerleri, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• Türkkan, Reha Oğuz. Atlantisliler Sümerler Etrüskler Türk mü?, Nokta Kitap, İstanbul 2012.
• Copeland, Mel. Work Notes on Etruscan Language: https://www.academia.edu/1808299/Introduction_to_the_Etruscan_language_-_a_compilation_of_Work_Notes_with_Glossary, 2012. (Erişim Tarihi: 05.12.2014)
• Global Britannica: http://global.britannica.com/EBchecked/topic/610528/Tuscany (Erişim Tarihi: 02.12.2014).
• New Scientist: http://www.newscientist.com/article/dn11174-on-the-origin-of-the-etruscan-civilisation.html#.VIBukNKsW8Q. (Erişim Tarihi: 04.12.2014)
• New York Times: http://www.nytimes.com/2007/04/03/science/03etruscan.html?pagewanted=all&_r=0 (Erişim Tarihi: 04.12.2014)
• Elisabetta. Achilli, Alessandro. Bertorelle, Giorgio. Cavalli-Sforza, Luigi L. Piazza, Alberto. Torroni, Antonio. Ajmone-Marsan, Paolo. “TheMystery Of Etruscan Origin: Novel Clues From Bos Taurus Mitochondrial DNA”, Proceedings of The Social Society B, Royal Society Publishing:http://rspb.royalsocietypublishing.org/on December 5, 2014, pp. 1175-1179.
• Vernesi, Cristiano; Caramelli, David; Dupanloup, Isabelle. Bertorelle, Giorgio. Lari, Martina. Cappellini, Enrico. Moggi-Cecchi, Jacopo. Chiarelli, Brunetto. Castrì, Loredana. Casoli, Antonella. Mallegni, Francesco. Lalueza-Fox, Carles. Barbujani, Guido. “The Etruscans: A Population-Genetic Study”, Am J Hum Genet, 2004 April;74(4): 694–704; Publishedonline 2004 March 10:http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1181945/http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0002929707618941 (Erişim Tarihi, 04.12.2014).
• Telegraph: http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1542903/Genes-prove-Herodotus-right-about-Etruscans.html. (Erişim Tarihi: 04.12.2014)
• The Guardian: http://www.theguardian.com/world/2007/jun/18/italy.johnhooper (Erişim Tarihi: 04.12.2014).