Mimar Sinan Era Kulliyes in the Ottoman Urban Landscape

Yıl 2020, Cilt: 84 Sayı: 299, 75 - 104, 27.04.2020

Alev Erarslan

https://doi.org/10.37879/belleten.2020.75

Öz

The Master Ottoman Architect Sinan, known as Mimar Sinan, produced numerous works of different character, among these, mosques, madrasahs, masjids
(prayer rooms), khans (inns), caravanserais, covered bazaars, hammams (bath-houses), darüşşifa (hospitals), imarets (hospices), darülkurra (Koranic schools), sibyan mektebi (primary schools), tekke (lodges), waterways, aqueducts, fountains and palaces. Sinan is an architect that imprinted his mark upon his era by not repeating himself in any of the structures he created. Appointed the head of the Sultan’s Society of Architects in 1538, Sinan created a great number of architectural works. Throughout the years of his long career in Ottoman architecture, in which time he produced an expansive typology of works, Architect Sinan also made a major contribution to urban planning. As Chief Architect, Sinan was responsible for many urban activities having to do with wastewater, fire prevention and the repair of many public buildings in Istanbul. Although documentation pertaining to Sinan’s concept of the urban environment is scant, an analysis of all his structures suggests the existence of a delicate notion of city planning. Looking into the placement of the structures, their functional distribution within the city, the special roles they play in the general urban landscape, as well as their relationships to each other, it is not difficult to witness the rational conceptualization of a city. This article will attempt to examine the works of Architect Sinan in terms of his perspective on kulliye architecture, analyzing the contributions he made to these structures within the urban fabric, and to review his major kulliyes as intrinsic parts of the entirety of the city.

Anahtar Kelimeler

Architect Sinan, urbanism, kulliyas, Ottoman urban

Osmanlı Kent Peyzajında Mimar Sinan Dönemi Külliyeleri

Öz

Cami, medrese, mescit, han, kervansaray, bedesten, hamam, darüşşifa, imaret, darülkurra, sıbyan mektebi, tekke, köprü, su yolları, su kemeri, sebil ve saray gibi farklı çeşitlilikte çok sayıda eseri bulunan Mimar Sinan, hiçbir yapısında kendisini tekrar etmeyen yaşadığı çağa damgasını vurmuş bir mimardır. 1538 yılında Hassa Mimarlar Ocağı’nın başına getirilen Sinan o tarihten itibaren çok sayıda mimari eser yaratmıştır. Mimar Sinan’ın çok geniş tipolojide eserler verdiği uzun mimarlık kariyerinde Osmanlı mimarlığına en büyük katkılarından biri de kentsel planlama alanıyla ilgilidir. Sinan, mimarbaşı olarak İstanbul’da atık su, yangın düzenleme, kamu yapılarının onarımı gibi çok sayıda kentsel aktiviten sorumluydu. Sinan’ın kentsel çevre kavramıyla ilgili belgeler az olmakla birlikte tüm yapıları analiz edildiğinde ince bir kentsel planlama fikrinin varlığı hissedilmektedir. Yine tüm yapılarının yerleştirilmesinde, yapıların kent içindeki fonksiyonel dağılımlarında, onların genel kentsel peyzaj içindeki özel rolleri ve birbirleriyle ilişkilerine bakıldığında rasyonel bir kent konseptini görmek mümkündür. Bu makalede Mimar Sinan’ın kent dokusu içerisinde, külliye mimarisine bakışı ve külliye mimarisine getirdiği katkılar, onun önemli külliyelerinin kent bütünü içerisinde incelenmesiyle ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Mimar Sinan, şehircilik, külliye, Osmanlı şehirciliği

Kaynakça

• Ahunbay, Zeynep, “Mimar Sinan’ın Şehirci Yönü”, VI. Vakıf Haftası. Türk Vakıf Medeniyeti Çerçevesinde Mimar Sinan ve Dönemi Sempozyumu, 5-8 Aralık 1988, İstanbul Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Istanbul 1988, pp. 134-52.
• Aktuğ-Kolay, İlknur, “Mimar ve Mühendis Olarak Mimar Sinan”, ed. Coşkun Yılmaz, Yeni Bir Turizm Rotası. Büyük Usta Mimar Sinan, Çekül Vakfı, İstanbul 2015, pp. 107-115.
• Alioğlu, Fisun and Aydemir, Olcay, “Haseki Hürrem Sultan Külliyesi. Külliyenin Konumlanma Özellikleri”, Vakıf Restorasyon Yıllığı Sayı 2, 2011, 6-18.
• Alkan, Gülay, “İstanbul Mimar Sinan Dönemi Külliyeleri İçinde Medreselerin Yeri ve ‘Edirnekapı Mihrimah Sultan Medresesi”, (Unpublished MA thesis), Yıldız Teknik Üniversitesi, 2007.
• Aslanoğlu, N. Inci, “Siting of Sinan’s Külliyes in İstanbul”, ed. A. Petruccioli, Environmental Design: Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre, Carucci Editions, Rome 1987, pp. 193-199.
• Mimar Sinan Era Kulliyes in the Ottoman Urban Landscape 101 Borie, Alain, “Sinan’s Külliyes: Architectural Compositions”, ed. A. Petruccioli, Environmental Design: Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre, Carucci Editions, Rome 1987, pp. 112-123.
• Cantay, Gönül,“16. Yüzyıl Küliyelerinin Şehirlerin Tarihi Topografyasını Belirlemesi”, Prof. Dr. Yılmaz Önge Armağan Kitabı, Konya: Selçuklu Araştırmaları Merkezi, 1993, pp. 75-85.
• Denny, B. Walter, “A Sixteenth Century Architectural Plan of Istanbul”, JSTOR 8, 1970, pp. 49-62.
• Doğan, Sema, “Haseki Külliyesi”, TDV İslam Ansiklopedisi, 16, 1997, pp. 370-372.
• Erarslan, Alev, “Mimar Sinan’ın Şehirciliği Üzerine Panoramik Bir Bakış”, Toplumsal Tarih, Sayı 213, Eylül 2011, pp. 86-92.
• Eyice, Semavi, “Mimar Sinan’ın Külliyeleri”, VI. Vakıf Haftası. Türk Vakıf Medeniyeti Çerçevesinde Mimar Sinan ve Dönemi Sempozyumu, 5-8 Aralık 1988, İstanbul Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Istanbul 1988, pp. 169-200.
• Goodwin, Godfrey, A History of Ottoman Architecture, Thames & Hudson, London 1971.
• ————, Sinan: Ottoman Architecture and Its Values Today, London: Saqi Book, 1993.
• Güçhan-Şahin and Neriman Kuleli, Esin, Şam Süleymaniye Külliyesi ve Koruma Sorunları, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2009.
• Gültekin, Günay, “Şemsi Paşa Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 7, 1994, p. 157.
• Johnston, J. Norman, “The Urban World of the Matraki Manuscript”, Near Eastern Studies Journal 30, 1971, pp. 159-169.
• Kafesçioğlu, Çiğdem, Constantinopolis/Istanbul: Cultural Encounter, Imperial Vision, and the Construction of the Ottoman Capital, University Park, Pa: Pennsylvania State University Press, 2009.
• Kuban, Doğan, “Süleymaniye and 16th Century İstanbul”, ed. A. Petruccioli, Environmental Design: Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre, Carucci Editions, Rome 1987, pp. 62-69.
• ————, “Mimar Sinan Külliyeleri”, ed. S. Bayram, Mimar Başı Koca Sinan. Yaşadığı Çağ ve Eserleri, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Istanbul 1988, pp. 167-173.
• ————, “Kentin Gelişmesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 4, 1994, pp. 533-545.
• ————, “Süleymaniye Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 7, 1994a, pp. 98-103.
• ————, “Şehzade Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 7, 1994b, pp.152-156.
• ————, “Rüstem Paşa Camii”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 6, 1994c, pp. 371-374.
• ————, “Zal Mahmud Paşa Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 7, 1994d, pp. 542-544.
• ————, “Sokollu Mehmed Paşa Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 7, 1994e, pp. 32-36.
• ————, İstanbul Bir Kent Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları 98, Istanbul 1996.
• Köksal, Seyhan, “Çoban Mustafa Paşa Külliyesi”, TDV Islam Ansiklopedisi, 8, 1993, pp. 351-354.
• Kuran, Abdullah, Mimar Sinan, İstanbul: Hürriyet Vakfi Yayınları 1986.
• Müderrisoglu, M. Fatih, 16. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda İnşa Edilen Menzil Külliyeleri, (doctarete dissertation) Hacettepe Üniversitesi 1993.
• ————, “Lüleburgaz Sokullu Mehmed Paşa Külliyesi”, TDV Islam Ansiklopedisi, Cilt 37, 1993, pp. 363-364.
• Necipoğlu, Gülru, The Age of Sinan: Architectural Culture in the Ottoman Empire, Princeton and Oxford: Princeton University Press, 2005.
• Öz, A.İsmail, Çoban Mustafa Paşa Külliyesi, (unpublished MS thesis) Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi 2015.
• Özer, Filiz, “The Complexes Built By Sinan”, ed. A. Petruccioli, Environmental Design: Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre, Carucci Editions, Rome 1987, pp. 203.
• Pinon, Pierre, “Sinan’s Külliyes: Inscriptions into the Urban Fabric”, ed. A. Petruccioli, Environmental Design: Journal of the Islamic Environmental Design Research Centre, Carucci Editions, Rome 1987, pp. 110-119.
• Reyhanlı, Tülay, Osmanlılarda Külliye Mimarisinin Gelişmesi, (doctaral dissertation),İstanbul Universitesi 1974.
• Rogers, J. Michael, “Itineraries and Town Views in Ottoman Histories”, ed. J. B. Harley, David Woodward, History of Cartography, vol.2.book 1, The University of Chicago Press, Chicago 1992, pp. 237-238.
• Saoud, Rabah, “Sinan: A Great Ottoman Architect and Urban Designer”,Foundation for Science Technology and Civilization, 2007, pp. 2-15.
• Sönmezer, Şükrü and Ögel, Semra, “Lüleburgaz Sokullu Mehmed Paşa Camii’nde Oran-Strüktür İlişkisi”, itüdergisi/a mimarlık, planlama, tasarım, Cilt:3, Sayı:1, 2004, pp. 75-79.
• Sözen, Metin, Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan, Istanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 1975.
• Tanman, Baha, “Atik Valide Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 1, 1994, pp. 407-408.
• Tanyeli, Uğur, “Sinan Mimarlığında Dış Mekan Biçimlendirilmesi”, Mimarlık, 90/2, 1994, pp. 68-71.
• Tayla, Hüsrev, “Sinan Minarelerinin Mimaride ve Şehircilikteki Yeri”, Uluslararası Mimar Sinan Sempozyumu Bildirileri, 24-27 Ocak, TTK Yay., Ankara 1996, pp. 62-70.
• Turani, Adnan, Dünya Sanat Tarihi, Remzi Kitabevi, Istanbul 1997.
• Yılmaz, Coşkun, “Atik Valide Nurbanu Sultan Külliyesi”, ed. Coşkun Yılmaz, Yeni Bir Turizm Rotası. Büyük Usta Mimar Sinan, Çekül Vakfı, İstanbul 2015, pp. 28-31.