Kırım Hanlığı Tarihinde “Çoban Geraylar” Meselesi

Yıl 2020, Cilt: 84 Sayı: 299, 243 - 260, 27.04.2020

Hakan Kırımlı

https://doi.org/10.37879/belleten.2020.243

Öz

“Çoban Geraylar” Kırım Hanlığı tarihinde tahta kadar yükselmiş bir soydur. Bununla birlikte, yaygın Kırım tarihçiliğinde, daha doğrusu “asıl” Geraylar'ın hiç değilse
önemli bir kısmının rivayetinde “Çoban Geraylar”ın gayri-meşru bir kökene dayandığı ve Geray hânedânıyla kan bağının bulunmadığı tekrarlana gelmiştir. Ancak,
bu klişe sorgulanmaya ve dönemin kaynakları yeniden tetkike muhtaçtır. Her şeyden önce söz konusu iddialar esasen buna ilişkin olaylardan bir asrı aşkın zaman sonraki dönemlerin tarihçilerine aitken, çağdaş kaynaklar bunları doğrulamamaktadır. Dahası, “Çoban Geraylar”ın mütekip devirlerde “asıl” yahut diğer Geraylarla esasen aynı imtiyaz ve unvanlara sahip oldukları görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kırım Hanlığı, Kırım, Çoban Geraylar, Kafkasya

The “Shepherd Gerays” in the History of the Crimean Khanate

Öz

The Chinghiside Geray dynasty was the royal house of the Crimean Khanate. Whether a particular pedigree, the so-called “Shepherd Gerays” (Çoban Geraylar), actually belonged to the Geray dynasty has long been a matter of query. In fact, among the “Shepherd Gerays” were a khan (Âdil Geray Khan) and several Geray sultans (princes) who held significant posts in the khanate. Nevertheless, there has been a common tendency among many of the other or “full-blooded” members of the Geray dynasty to reject any consanguinity with them, alleging that they were “illegitimate offsprings of a shepherd” unworthy of belonging to the Crimean royal house. This notion has been frequently reiterated almost as an axiom in the mainstream historiography of the Crimean Khanate too. A critical reassesment of the source material, particularly the contemporary ones, however, hardly validates these commonplace convictions about the origins and position of the “Shepherd Gerays.” One may observe that, though more often than not their “distinctiveness” was underscored, the “Shepherd Gerays” enjoyed almost the same priviliges and titles in line with other Gerays. The present article argues that, in all likelihood, the “Shepherd Gerays” were indeed a collateral branch of the Geray house.

Anahtar Kelimeler

Crimean Khanate, Crimea, Shepherd Gerays, Caucasus

Kaynakça

• Abdullah bin Rıdvân Osmânü’l-Kırımî [Rıdvan Paşa zâde Abdullah], Tevârih-i Deşt-i Kıpçak (Hazırlayan: Rasih Selçuk Uysal) (İstanbul, 2016).
• Abdülgaffar Kırımî, Umdet al-Ahbar [Umdetü’l-Ahbâr], Kitap: I (Hazırlayan: Derya Derin Paşaoğlu) (Kazan, 2014).
• Ahiezer Golda, Zavoevanie Krıma Rossiyskoy imperiey glazami karaimskih hronistov (Moskova, 2015).
• Ahmed Cevdet Paşa, Tarih-i Cevdet, 6 Cilt (Hazırlayanlar: Dündar Günday-Mümin Çevik) (İstanbul, 1983-1984).
• Berzeg Sefer, Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti. 1917-1922, 3 Cilt (İstanbul, 2003-2007).
• Bronevskiy Semyon Mihayloviç, Noveyşie izvestiya o Kavkaze, sobrannıe i popolnennıe Semyonom Bronevskim (Sankt Petersburg, 2004).
• Evliya Çelebi, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, VII. Kitap (Hazırlayanlar: Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı-Robert Dankoff) (İstanbul, 2003).
• Evliya Çelebi, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, VIII. Kitap (Hazırlayanlar: Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı-Robert Dankoff) (İstanbul, 2003).
• Grozdanova Elena, “Karnobat i karnobatskiyat kray prez XV-XVIII v.”, İstoriya i kultura na Karnobatskiya kray, Cilt: III (Sofya, 1993), ss. 5-65. Hakuaşev Andrey Hanaşhoviç, Adıgskie prosvetiteli (Nalçik, 1978).
• Halim Giray [Halim Geray Sultan], Gülbün-ü Hânân (Kırım Hanları Tarihi). Değerlendirme-Metin-Tıpkıbasım (Hazırlayanlar: Alper Başer-Alper Günaydın) (İstanbul, 2013).
• Hasan Bey-zâde Ahmed Paşa, Hasan Bey-zâde Târîhi, 3 Cilt (Hazırlayan: Şevki Nezihi Aykut) (Ankara, 2004).
• Haşhojeva Raisa Halifovna, Adıgskie prosvetiteli XIX-naçala XX veka (Nalçık, 1993).
• Kazakov Aslan Vladimiroviç, Adıgi (çerkesı) na rossiyskoy voennoy slujbe. Voevodı i ofitserı. Seredina XVI-naçalo XX v. Biografiçeskiy spravoçnik (Nalçık, 2006).
• Kırım Yurtına ve Ol Taraflarga Dair Bolgan Yarlıglar ve Hatlar. Metin (Derleyenler: Vladimir Vladimiroviç Velyaminov-Zernov-Hüseyin Feyzhanov, Hazırlayan: Faysal Okan Atasoy), Cilt: I (Ankara, 2017).
• Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Naîmâ, 4 Cilt (Hazırlayan: Mehmet İpşirli) (Ankara, 2007).
• Osmanlı Belgelerinde Kırım Hanlığı (Hazırlayanlar: Kemal Gurulkan-Yusuf İhsan Genç-Uğurhan Demirbaş-Turgay Özekici) (İstanbul, 2013).
• Pallas Peter Simon, Bemerkungen auf einer Reise in die südlichen Statthalterschaften des Russischen Reichs in den Jahren 1793 und 1794, Cilt: I (Leipzig, 1799).
• “Pamyatniki diplomatiçeskih snoşeniy Moskovskogo gosudarstva s Krımom, nagayami i Turtsieyu. Tom II. 1508-1521 gg.” (Hazırlayanlar: Gennadiy Fyodoroviç Karpov-Georgiy Fyodoroviç Stendman), Sbornik İmperatorskogo Russkogo İstoriçeskogo Obşçestva (Sankt Petersburg), Cilt: XCV (1895), ss. 1-706.
• Prisoedinenie Krıma k Rossii (Hazırlayan: Nikolay Fyodoroviç Dubrovin), 4 Cilt (St. Petersburg, 1885-1889).
• Qırım Yurtuna ve Ol Taraflarğa Dair Bulğan Yarlıqlar ve Hatlar. Materialı dlya istorii Krımskogo hanstva (Derleyenler: Vladimir Vladimiroviç Velyaminov-Zernov-Hüseyin Feyzhanov) (Sankt Petersburg, 1864).
• Smirnov Vasiliy Dmitriyeviç, Krımskoe hanstvo pod verhovenstvom otomanskoy portı do naçala XVIII veka (Sankt-Petersburg, 1887).
• Söylemez Yavuz, “Es-Seb’üs-Seyyâr fi Ahbâr-ı Mülûki’t-Tatar (Tenkitli Metin, Neşri, İnceleme)”, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi (İzmir, 2016)
• Sultan-Han-Girey, İzbrannıe trudı i dokumentı (Maykop, 2009).
• Thunmann Johann Erich, Krımskoe hanstvo (Almancadan Rusçaya çevirenler: Nikolaus Ernst-S.L. Belyavskaya) (Akmescit, 1991).
• Volkov Sergey Vladimiroviç, Pervıe dobrovoltsı na Yuge Rossii (Moskova, 2001).
• Zetterstéen Karl Vilhelm, Türkische, Tatarische und Persische Urkunden im Schwedischen Reichsarchiv (Uppsala, 1945).