Provincial Chief Secretary in the Ottoman Administration

Yıl 2020, Cilt: 84 Sayı: 299, 297 - 314, 27.04.2020

Ayhan Pala

https://doi.org/10.37879/belleten.2020.297

Öz

The changes made in the administrative organization among the modernization activities of the Ottoman State takes an important place. Any amendment and
regulation on the administrative order of the country by an ordinance dated September 22, 1858 is bound to the edict of the sultan. In this context, substantial changes were made in the administrative organization of the provinces after Tanzimat. All of these changes were made with the intention of placing a centralist administration. The status of Jebel-i Lebanon, which was established in 1861, constituted an example in the reorganization of the Ottoman provincial administration. When the Europeans wanted this system to be applied in all Ottoman Rumelia and Mesopotamia provinces, Ahmed Cevdet Pasha, Fuad Pasha and Midhat Pasha on behalf of the Ottoman Government prepared the status of the new provincial administration. The 1864 Provincial Regulation stated that the governor of the province was in charge of the execution of all government orders and that he was in charge carrying out the internal affairs of the province within the determined boundaries of duty. The ordinance which stated that there will be provincial treasurer, chief secretary, foreign service officer, public works officer, agricultural and commercial officer in province and explained an administrative parliament under the chairmanship of the governor and that the assembly will consist of the Inspector of the Shari’a Provisions, provincial treasurer, commissioner of the foreign affairs and four people, two of them selected from Muslims and two non-Muslims. In the light of the Ottoman archival documents and researches, we will focus onthe establishment of the Ottoman Provincial Chief Secretary, its duties and its place in the history of Ottoman administration.

Anahtar Kelimeler

Provincial Chief Secretary, Ottoman Empire, Regulation, administrative organization, divisions

Osmanlı İdaresinde Vilâyet Mektupçuluğu

Öz

Osmanlı Devleti’nin modernleşme çalışmaları arasında idarî teşkilâtta yapılan değişiklikler önemli bir yer tutar. 22 Eylül 1858 tarihli bir talimatname ile ülkenin idarî
taksimatı üzerindeki herhangi bir değişiklik ve düzenleme padişah fermanına bağlanmıştır. Bu çerçevede Tanzimat’tan sonra vilâyetlerin idarî teşkilâtında esaslı değişiklikler yapılmıştır. Bu değişikliklerin hepsi merkeziyetçi bir idarenin yerleştirilmesi gayesiyle yapılmıştır. Osmanlı vilâyet idaresinin yeniden düzenlenmesinde 1861’de tespit edilen Cebel-i Lübnan’ın statüsü bir örnek teşkil etmiştir. Avrupalılar bu sistemin bütün Osmanlı Rumelisi ve Mezopotamya vilâyetlerinde de uygulanmasını isteyince, Osmanlı Hükümeti adına Ahmed Cevdet Paşa, Fuad Paşa ve Midhat Paşa yeni vilâyet idaresinin statüsünü hazırladılar.1864 Vilâyet Nizamnamesi, vilâyetin valisinin bütün devlet emirlerinin uygulanmasına memur olduğu gibi, belirlenen görev sınırları dahilinde vilâyetin iç işlerini yürütmekle
görevli ve yetkili olduğunu belirtti. Vilâyette Defterdar, Mektupçu, Umur-ı Hariciye Memuru, Umur-ı Nafia Memuru, Umur-ı Ziraiye ve Ticariye Memuru bulunacağından
bahseden Nizamname, valinin maiyetinde ve reisliği altında bir idarî meclis bulunacağını, bu meclisin, Şer’î Hükümler Müfettişi ile Defterdar, Mektupçu, Hariciye Müdürü ve ikisi müslim ve ikisi gayrimüslim halktan seçilen kimselerden oluşacağını açıkladı. Makalemizde Osmanlı arşiv belgelerinin ve araştırmaların ışığında Osmanlı Vilâyet Mektupçuluğunun kuruluşu, vazifeleri ve Osmanlı idare tarihindeki yeri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Vilâyet Mektupçuluğu, Osmanlı Devleti, Nizamname, idarî teşkilât, taksimat

Kaynakça

• BOA A. M. 21/22, 1276 C 17.
• BOA A. MKT. 73/30, 1311 M 05).
• BOA A. MKT. MHM 367/89, 1283 B 05.
• BOA A. MKT. MHM 415/61, 1285 R 13).
• BOA A. MKT. MHM 415/94, 1285 R 17.
• BOA A. MKT. MHM 439/35, 1285 Z 06.
• BOA A. MKT. MHM 453/50, 1290 Ra 02).
• BOA A. MKT. MHM 470/47, 1290 L 27).
• BOA A. MKT. MHM 474/88, 1291 M 14.
• BOA A. MKT. MHM 477/14, 1291 Ş 10).
• BOA A. MKT. MHM 480/83, 1293 Ca 23.
• BOA DH.İD/195/20.
• BOA DH. MKT. 7/59, 1310 N 14.
• BOA DH. MKT. 40/23, 1311 M 05).
• BOA DH. MKT. 295/53, 1312 R 14).
• BOA DH. MKT. 1414/80, 1304 B 27.
• BOA DH. MKT. 1560/82, 1306 S 28).
• 1320 Sene-i Hicriyyesine Mahsus Selânik Vilâyet Sâlnâmesi, haz. Hatice Oruç, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.
• 1864 Vilayet Nizamnamesi, ed. Erkan Tural-Selim Çapar, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara 2015.
• Acar, Kadir, Osmanlı Devleti’nde Bir İdarî Reform Denemesi: Tuna Vilâyeti (1864-1867), Basılmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2013. Ankara Vilâyeti Salname-i Resmîsi 1325 (1907), haz. Kudret Emiroğlu ve bşk., Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, Ankara 1995.
• Ceyhan, Semih, “Sâdık Vicdânî”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 35, İstanbul 2008, ss. 401-402.
• Çadırcı, Musa, “Tanzimattan Cumhuriyete Ülke Yönetimi”, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 1985. C. I., ss. 210-230.
• Çadırcı, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Çetin, Atilla, “Halil Rifat Paşa”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 15, İstanbul 1997, ss. 327-328.
• Doğumunun 100. Yılında Nihad Sami Banarlı: Hayatı, Şahsiyeti ve Eserleri, haz. Nermin Suner Pekin, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 2017.
• Dursun, M. Kâmil, İzmir Hatıraları, yay. haz. Ünal Şenel, Akademi Kitabevi, İzmir 1994.
• Düstur, [İstanbul] 1279.
• Düstur, Cild-i Evvel, Matbaa-i Âmire, [İstanbul] 1289.
• Düstur, Def’a-i Saniye, Matbaa-i Âmire, [İstanbul] 1282.
• Düstur, Tertib-i Sani, Cilt 5, Matbaa-i Âmire, Dersaadet 1332.
• Düstur, Tertib-i Sani, Cilt 5, Numero 120, [Hicri] 17 Rebiülahir 1331, [Rumi] 13 Mart 1329, [Miladi] 26 Mart 1913.
• Düstur, 1. Tertib, 6. Cilt, [Başvekalet Neşriyat Müdürlüğü], [Ankara] [1937].
• Göreli, İsmail Hakkı, İl İdaresi, A. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, Ankara 1952.
• Karakoç, Sarkis, Külliyat-ı Kavanin, Kavanin ve Nizamat ve Feramin ve Berevat ve İradat-ı Seniyye ile Muahedat ve Umuma Ait Mukavelatı Muhtevidir, Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi Yazmaları.
• Kaya Kılıç, Selda, Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye'de İl Yönetimi, Basılmamış doktora tezi, A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1995.
• Kılıç, Selda, “1864 Vilayet Nizamnamesinin Tuna Vilayetinde Uygulanması ve Mithat Paşa”, A. Ü. Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 24, Sayı: 37 (2005), ss. 99-111.
• Kılıç, Selda, “Tanzimat’ın İlanından 1864 Düzenlemesinin Uygulanmasına Kadar Geçen Dönemde Valilik Kurumu”, A. Ü. Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt: 28, Sayı: 45 (2009), ss. 43-62.
• Onar, Sıddık Sami, İdare Hukukunun Umumî Esasları, Marifet Basımevi, İstanbul 1952.
• Ortaylı, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
• Ortaylı, İlber, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara 2007.
• Pakalın, Mehmed Zeki, Sicill-i Osmanî Zeyli, Son Devir Osmanlı Meşhurları Ansiklopedisi, yay. haz. Ayhan Afşin Ünal, Cilt VIII, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2008.
• Parlak, Bekir, “Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Taşra Yönetimine İlişkin Anayasal-Yasal Gelişmeler ve Cumhuriyete Yansımalar”, Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı: 11 (2001), ss. 37-50.
• Resmî Gazete, 5 Mayıs 1929, Sayı: 1184.
• Resmî Gazete, 19 Haziran 1930, Sayı: 1524.
• Resmî Gazete, 18 Haziran 1949, Sayı: 7236.
• Reyhan, Cenk, “1864 – 1871 Vilayet Nizamnamelerinde İdare Meclisleri: Osmanlı Taşrasında “Birörnek Yönetim Modeli”nin Kuruluş Sorunu”, 1864 Vilayet Nizamnamesi, ed. Erkan Tural-Selim Çapar, Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara 2015, ss. 51-68.
• Salnâme-i Trablusgarb, Def’a 3, Sene 1288, Trablusgarb Litografya Destgahı.
• T.B.M.M. Zabıt Ceridesi, Devre: VII, Cilt:3, Ankara TBMM Matbaası 1943, S. Sayısı: 77, “Devlet memurları aylıklarının tevhid ve teadülü hakkındaki 3656 ve buna ek 3888 sayılı kanunlara bağlı cetvellerin Dahiliye vekâleti kısmında değişiklik yapılmasına dair kanun lâyihası ve Dahiliye ve Bütçe encümenleri mazbataları (1/70)”.
• Tönük, Vecihi (haz.), Türkiye’de İdare Teşkilatı, İçişleri Bakanlığı yayını. Ankara 1945.
• Yaman, Talȃt Mümtaz, Osmanlı İmparatorluğu Mülkî İdaresinde Avrupalılaşma Hakkında Bir Kalem Tecrübesi, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul 1940.
• Yaşayanlar; İsmail, “Bursa’da Sürgün Bir İttihatçı: Süleyman Nazif Bey’in Hudâvendigâr Vilâyeti Mektupçuluğu”, İttihatçılar ve İttihatçılık Sempozyumu, 25 Kasım 2014 Ankara, Bildiriler, Cilt: III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2015, ss. 267-286.