The Struggle with Counterfeiting and Counterfeit Money in the Ottoman Empire (1818-1921)

Yıl 2020, Cilt: 84 Sayı: 299, 315 - 356, 27.04.2020

Muharrem Öztel

https://doi.org/10.37879/belleten.2020.315

Öz

In the 19th century, counterfeiting in the Ottoman markets came to be a much more important problem than in previous centuries. In this period, domestic and foreign
counterfeiters launched counterfeit Ottoman money, which they produced both domestically and abroad, to the market intensively. For this reason, the struggle against counterfeiting and counterfeit money has become much more important than ever. The struggle was carried out, in particular, by an organization that was pioneered by the ministries of the interior, finance and security but also involving other administrative units. In the struggle process, counterfeit money was traced by the state in order to reach counterfeiters. An intelligence mechanism was stablished as the basis of this struggle. With this system, counterfeiters were able to get caught red-handed while making counterfeit money. The intelligence system, which was fed by informing, informers and officers, has become even more functional with the award policy followed by the state administration. Those who have contributed to the fight with counterfeiters have been awarded cash money or a medal. The prize policy has increased the motivation and sensitivity of the civilians or civil servants to the struggle. In addition, some regulations were made in the money market, some of the gaps in the law were closed and the penalty for counterfeiting was increased.

Anahtar Kelimeler

Counterfeiting in Ottoman, Struggle with Counterfeiting, Counterfeit Moneys, Mecidi Medal

Osmanlı Devleti’nin Kalpazanlıkla İmtihanı (1818-1921)

Öz

Osmanlı piyasalarında 19. yüzyıl boyunca kalpazanlık, önceki asırlara nispetle çok daha önemli bir sorun haline gelmiştir. Bu dönemde, yerli ve yabancı kalpazanlar
yurt içinde ve dışında ürettikleri sahte Osmanlı sikkeleriyle kâğıt paralarını yoğun bir şekilde piyasaya sürmüştür. Bu nedenle, kalpazanlığa ve tedavülde olan sahte paralara karşı devletin vermesi gereken mücadele her zamankinden çok daha önemli hale gelmiştir. Mücadele, özellikle dâhiliye, maliye ve zaptiye nezaretlerinin öncülüğünde, nispeten diğer idari birimleri de içine alan bir organizasyonla yürütülmüştür. Verilen mücadelede sahte paraların izi sürülerek kalpazanlara ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu süreçte tesis edilen istihbarat mekanizması mücadelenin temelini oluşturmuştur. Özellikle bu yolla kalpazanlar, sahte para imal ederken veya piyasaya sürerken suçüstü yakalanabilmiştir. İhbarların, muhbirlerin ve taharri memurlarının beslediği istihbarat sistemi, devlet idaresinin takip ettiği ödül politikasıyla daha da işlevsel hale gelmiştir. Kalpazanlıkla mücadelede katkısı olanlara nakit para veya mecidiye nişanı gibi mükâfatlar verilmiştir. Takip edilen ödül politikasıyla, sivil veya memur herkes, daha yüksek bir motivasyon ve duyarlılıkla katkı sağlamaları için teşvik edilmiştir. Ayrıca, para piyasasında bazı düzenlemeler yapılmış, kanunlarda var olan bir kısım açıklar kapatılmış ve kalpazanlık suçunun cezasında büyük oranda artırıma gidilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı’da Kalpazanlık, Kalpazanlıkla Mücadele, Sahte Paralar, Mecidi Nişanı

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Sadaret Amedî Kalemi (A.AMD) 23/48, 1266 Z 29; 27-44, 1267 S 15; 82-61, 1274 Za 26.
• Sadaret Divan Kalemi Evrakı (A.DVN) 132-53, 1274 Za 26; 138-1, 1275 C 18.
• Sadaret Divan Kalemi Mühimme Evrakı (A.DVN.MHM) 32/18, 1277 B 00
• Sadaret Mektubî Kalemi Evrakı (A.MKT) 140-60, 1264 Ra 29; 89-32, 1263 B 28.
• Sadaret Mektubî Kalemi Mühimme Evrakı (A.MKT.MHM) 113-91, 1273 Za 17; 133-89, 1274 Za 21; 260-31, 1279 L 22; 36/2, 1267 L 24; 417/46, 1285 Ca 05.
• Sadaret Meclis-i Vâlâ Evrakı (A.MKT.MVL) 86/8, 1273 Ş 12; 106/38, 1275 Ş 27; 109/62. 1276 M 22; 109/66, 1276 M 22; 110/67, 1276 Ra 15; 111/74, 1276 R 25; 123/16, 1277 Ca 27; 14/25 1265 Ca 17; 146/60, 1278 Za 19; 26/7, 1266 Ca 3; 37/8, 1267 S 29; 50/80, 1268 Ca 12.
• Sadaret Mektubî Kalemi Nezaret ve Devair (A.MKT.NZD) 132/82, 1271 Ca 25; 190/3, 1272 Z 16; 2/12, 1266 S 11; 213/40, 1273 C 05; 357/55, 1277 Z 29; 395/76, 1278 B 24; 66/99. 1269 S 15; 383/75, 1278 C 07.
• Sadaret Mektubî Kalemi Umum Vilayet Evrakı (A.MKT.UM) 447/60, 1277 C 27.
• Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO) 2040/152981, 1321 M 11; 2418/181278, 1322 B 17; 4683/351196, 1339 N 16; 69/5106, 1310 S 20.
• Cevdet Darphane Evrakı (C.DRB) 32/1596, 1234 C 23; 42/2070, 1276 M 12; 9/405, 1263 Z 17.
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye 6.Şube (DH.EUM.6.ŞB) 37/58, 1336 Ş 15.
• Dahiliye Nezareti Muhaberat ve Tensikat Müdüriyeti Evrakı (DH.EUM.MTK) 79/30, 1333 S 11.
• Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Tahrirat ( DH.EUM.THR) 28/51, 1328 ra 11; 52/30, 1328 L 05; 23/9, 1328 M 13.
• Dahiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği Evrakı (DH.H) 21/16, 1329 R 04.
• Dahiliye Nezareti Mebani ve Hapishaneler Müdüriyeti Kalemi (DH.MB.HPS) 103/12, 1328 Za 30.
• Dahiliye Nezareti Mektubî Kalemi (DH.MKT) 226/11, 1311 L 121; 059/26, 1324 M 22; 114/15, 1311 S 04; 1444/23, 1304 Z 15; 1646/120, 1306 Z 9; 170/38, 1311 C 24; 1725/26, 1307 L 4; 182/44, 1311 C 05; 1908/14, 1309 C 5; 1959/32, 1309 Za 14; 2411/37, 1318 C 9; 251/38, 1311 Z 21; 289/72, 1312 R 01; 343/23, 1312 Ş 15; 411/69, 1313 S 22; 433/20, 1313 R 05; 488/68, 1320 M 17; 495/29, 1320 M 25; 530/31, 1320 Ra 20; 716/11, 1321 Ra 3; 961/30, 1323 Ra 22.
• Dahiliye Nezareti Muhaberat-ı Umumiye İdaresi Evrakı (DH.MUİ) 49-2/20, 1328 S 29.
• Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi Evrakı (DH.ŞFR) 78/221, 1335 B 28.
• Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Müteferrik Evrakı (DH.TMIK.M) 116/58, 1319 N 24.
• Hariciye Nezareti Tercüme Odası (HR.TO) 203/21, 1869 05 02.
• Hattı Hümayun (HAT) 409/21264, 1230 Z 29.
• Hariciye Nezareti Mektubî Kalemi Evrakı (HR.MKT) 235/23, 1274 N 03; 235/26, 1274 N 02; 4/5, 1260 Ca 23.
• Dosya Usulü İradeler (İ.DUİT) 79/18, 1330 R 27; 79/28, 1332 Ş 01.
• İrade Hariciye (İ.HR)172/9410, 1276 Ca 24.
• İrade Adliye ve Mezahib (İ.AZN) 4/34. 1310 Z 04. İrade Meclis-i Vâlâ Evrakı (İ.MVL) 81/1603. 1262 N 12.
• Meclis-i Vâlâ Evrakı (MVL)829/92, 1276 R 07; 152/30, 1270 B 11; 276/36, 1270 N 05; 811/57, 1275 M 01; 811/58, 1275 M 01; 837/121, 1276 L 11; 839/25, 1277 S 18. Şura-yı Devlet Evrakı (ŞD)2379/51, 1289 Za 27, s.13; 2820/34, 1331 R 23.
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV)257/67, 1321 Z 24; 288/99, 1324 Ca 23; 70/105, 1310 R 19.
• Yıldız Perakende Arzuhal ve Jurnaller (Y.PRK.AJZ) 2/51, 1295 Z 29.
• Yıldız Perakende Zaptiye Evrakı (Y.PRK.ZB) 10/45, 1309 M 11; 8/17, 1308 L 02.
• Zaptiye Nezareti Evrakı (ZB) 381/21, 1323 Ni 3; 458/54, 1311 Te 17; 72/72, 1323 Ma 25.
• Adliye Nezareti, Ceza Kanunname-i Hümayunu, 1335.
• Akyıldız Ali, Para Pul oldu: Osmanlı’da Kâğıt Para, Maliye ve Toplum, İletişim Yayınları, İstanbul 2003.
• Apaydın Bahadır, Kapitülasyonların Osmanlı-Türk Adli ve İdari Modernleşmesine Etkisi, Basılmamış Doktora Tezi, T.C.İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mayıs 2009.
• Artuk, İbrahim, “Fındık Altını”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c.13, İstanbul 1996, s.27-28.
• Artuk İbrahim, “Nişan”, TDV İslam Ansiklopedisi, c.33, İstanbul 2007, s.154-155.
• Davison Roderic H., “Osmanlıların Kağıt Parayla İlk Deneyimi”, çev. Durdu Mehmet Burak, OTAM, sayı 12, Ankara 2001, s.246.
• Develioğlu Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, (Haz. Aydın Sami Güneyçal), Aydın Kitabevi Yayınları Ankara 1993.
• Eagleton Catherine, Jonathan Williams, Paranın Tarihi, (Çev.Fadime Kahya), Türkiye İş Bankası Kültür Yayını, İstanbul 2013.
• Eldem Edhem, İftihar ve İmtiyaz Osmanlı Nişan ve Madalyaları Tarihi, Osmanlı Bankası Arşivi ve Araştırma Merkezi, İstanbul 2004.
• Engelhardt, Türkiye ve Tanzimat: Devlet-i Aliyye’nin Tarih-i Islahatı (1826-1882), (Tercüme Eden: Ali Reşad), İstanbul 1328.
• Erol Mine, Osmanlı İmparatorluğu’nda Kâğıt Para (Kaime), TTK, Ankara 1970.
• Erüreten Metin, Osmanlı Madalyaları ve Nişanları, (yayınlayan) Destination Management Company, İstanbul 2001.
• Fraşerli Mehdi, İmtiyazât-ı Ecnebiyyenin Tatbikat-ı Hâzırası (Osmanlı Devleti’nde Kapitülasyonların Uygulanışı), Yay.Haz. Fahrettin Tızlak, Fakülte Kitabevi, Isparta 2008. Halil Cemaleddin ve Hırand Asadur, Ecânibin Memalâk-i Osmaniye’de Haiz Oldukları İmtiyazât-ı Adliye, Dersaadet 1913/1331.
• Hasan Ferid, Osmanlıda Para ve Finansal Kredi, Meskukat, (Haz.Mehmet Hakan Sağlam), c.1, T.C.Hazine Müsteşarlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü Yayın No: 2, İstanbul 2008.
• İbn-i Refet Muhammed Memduh, Kapitülasyon veya Memâlik-i Osmaniye’de Ecnebilerin Haiz Olduğu İmtiyazât, Dersaadet 1327.
• İbnü’l Hakkı Lütfi, Usul-i Meskûkât-ı Kadime, Ulum-i İktisadiye ve İctimaiye Mecmuası, sene 2, cilt 1, no 2/14, Dersaadet 1325, s.202.
• İsmail Galip, Takvim-i Meskukat-ı Osmaniye, Mihran Matbaası, Kostantiniyye 1307/1889/1890.
• Kılıç Orhan, “16.Yüzyılın İkinci Yarısında Kalpazanlık Faaliyetleri”, Osmanlı Ansiklopedisi, c. 3, Yeni Türkiye Yayınları, İstanbul, s.185.
• Kürkman Garo, “Sultan Abdülmecid Dönemi Faizli Kaime Teşebbüsleri”, Türk Nümizmatik Derneği Bülteni, No: 21, İstanbul 1987, s.10.
• Ortaylı İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İletişim Yayınları, 7.baskı İstanbul 2001.
• Pamuk Şevket, Osmanlı İmparatorluğu’nda Para’nın Tarihi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanul 2000.
• Sahillioğlu Halil, Kuruluştan XVII.Asrın Sonlarına Kadar Osmanlı Para Tarihi Üzerinde Bir Deneme, İstanbul 1958.
• Süleyman Sudi, Usul-u Meskûkât-ı Osmaniye ve Ecnebiye, İstanbul 1311.
• Şemseddin Sami, Kamus-i Türki, Enderun Kitabevi, İstanbul 1989.
• Taner Tahir, “Tanzimat Devrinde Ceza Hukuku”, Tanzimat I, ( İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1999), s.230.
• Tezçakın Mehmet S, Anadolu’da Paranın Tarihi, (Ed.Bülent Arı), T.C.Merkez Bankası, Ankara 2011.
• Velay A.du., Türkiye Maliye Tarihi, Maliye Bakanlığı Tetkik Kurulu Neşriyatı, 1978.