Historical Continuities in Turkish Domestic Architecture: Central Asia and Anatolia

Yıl 2012, Cilt: 76 Sayı: 276, 503 - 526, 01.08.2012

Kemal Reha Kavas

https://doi.org/10.37879/belleten.2012.503

Öz

Anatolia has been a historically important homeland for the Turks. The historical examples of domestic architecture in Anatolia illustrate the synthesis between the ancient construction techniques of the peninsula and spatial configurations of Central Asian Turkish culture. In the light of historical data it can be argued that during the XIth and XIIth centuries, the increasing Anatolian-Turkish population had been in a fruitful cultural interaction with the other communities living in Anatolia. This interaction is also indicated by architecture. Due to its strategic significance Anatolia has been a stage of conflicts throughout history. Therefore it has experienced long periods of political instability. In spite of the administrative changes taking place at the upper social strata, the cultural patterns of the masses have been continuous. Architectural products, which reflect the concretizations of culture, are significant sources of knowledge through which this cultural continuity may be revealed. In this context, vernacular architecture becomes the primary source which unfolds the spatial configurations of the historically-contingent folkloric cultures. This study explores the continuity between Anatolian and Central Asian Turkish cultures through relevant architectural examples and aims to unfold the continuities between these cultures by proposing a new conceptual framework for comparison and evaluation.

Anahtar Kelimeler

Turkish culture, Anatolia, Central Asia, Western Taurus, Architecture, Space

Türk Konut Mimarisinde Tarihsel Süreklilikler: Orta Asya ve Anadolu

Öz

Türklerin yurt edindiği önemli bölgelerden biri olan Anadolu’da bulunan tarihsel konut mimarisi örnekleri Anadolu’nun antik dönemlerine değin uzanan yapı tekniklerinin Orta Asya Türk kültüründe var olan bazı mekânsal kurgular ve yapı elemanları ile sentezlenerek günümüze ulaştığını göstermektedir. Tarihsel veriler ışığında Anadolu’da XI. ve XII. yüzyıllarda artan Türk nüfusu ile Anadolu’daki diğer topluluklar arasında kendini mimaride gösteren verimli bir kültürel etkileşim gerçekleştiği söylenebilir. Stratejik coğrafi konumu dolayısı ile tarihte uzun süreli siyasi istikrarsızlık dönemleri geçiren Anadolu’da üst idari değişikliklere rağmen genelde geniş halk kitlelerinin kültürel yapısı tarih boyunca süreklilik göstermiştir. Kültürün somut izlerini oluşturan mimari ürünler, bu sürekliliğin okunabileceği önemli tarihsel bilgi kaynaklarıdır. Bu bağlamda özellikle sivil konut mimarisi örnekleri halk kültürünün mekânsal kurguları hakkında somut bilgiler vermektedir. Bu çalışmada sivil konut mimarisi alanındaki bilgi altyapısı ışığında Anadolu ve Orta Asya Türk konut mimarileri arasındaki süreklilikleri ortaya koymak ve değerlendirmek için yeni bir kavramsal çerçeve önermekte ve bu altyapıdan faydalanarak değişik mimari örnekleri karşılaştırmakta ve yorumlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Kültürü, Anadolu, Orta Asya, Batı Toroslar, Mimarlık, Mekân

Kaynakça

• Acar, Erhan, “Anadolu’da Tarihöncesi Çağlardan Tunç Çağı Sonuna Kadar Konut ve Yerleşme”, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme - T.C. Başbakanlık TOKİ II. B.M. İnsan Yerleşimleri - Habitat 1996 Konferansı Bildiriler ve Sergi Kitabı (1996), s. 380-394.
• Alexander, Christopher vd., A Pattern Language: Towns, Buildings, Construction, Oxford University Press, New York 1977.
• Aran, Kemal, Barınaktan Öte: Anadolu Kır Yapıları, Tepe Mimarlık Kültürü Merkezi, Ankara 2000.
• Arel, Ayda, Osmanlı Konut Geleneğinden Tarihsel Sorunlar, Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları No:11, İzmir 1982.
• Bakır, İbrahim, “Toroslarda Göçebe Mimarisi”. T.C. Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları: 148 – Türk Halk Mimarisi Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 1990, s. 17-30.
• Bakır, İbrahim, “Teke Yöresi Konutlarında Yaşatılan Selçuklu Mimarlık Gelenekleri”. T.C. Antalya Valiliği Yayınları IV. Selçuklu Semineri Bildiriler Kitabı, Antalya 1992, s. 11-24.
• Bakır, İbrahim, Batı Toroslarda Göçerlerin Yerleşme ve Mekân Sorunlarının Çözümü Üzerine Bir Deneme (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Selçuk Üniversitesi, Konya 1995.
• Bammer, Anton, “Çadır ile Anadolu Evi İlişkileri,” Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme - T.C. Başbakanlık TOKİ II. B.M. İnsan Yerleşimleri - Habitat 1996 Konferansı Bildiriler ve Sergi Kitabı (1996), s. 234-247.
• Carter, Thomas ve Cromley Elizabeth C., Invitation to Vernacular Architecture, A Guide to the Study of Ordinary Buildings and Landscapes, The University of Tennessee Press, Knoxville 2005.
• Cezar, Mustafa, Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 1977.
• Ching, Francis D.K., Jarzombek Mark ve Prakash Vikramaditya, A Global History of Architecture, John Wiley & Sons, New Jersey 2007.
• Deleuze, Gilles ve Guattari Félix, A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia, çev. Brian Massumi, University of Minnesota Press, Minne- apolis – London 1987.
• Deniz, Bekir, “Orta Asya’daki Eski Türk Evleri,” Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Akdeniz-Sanat Dergisi I, Antalya 2008, s. 17-51.
• Erzen, Jale, Çevre Estetiği. ODTÜ Yayıncılık, Ankara 2006.
• Fernie, Eric, “Introduction: A History of Methods,” Art History and Its Methods: A Critical Anthology, Phaidon, Hong Kong 1995, s.10-21
• Fletcher, Bannister, A History of Architecture on the Comparative Method, Scribner, New York, 1963.
• Ginio, Alisa, “Akdeniz Düşüncesi: Henri Pirenne, Shelomo Dov Goitein ve Fernand Braudel”, Akdeniz Dünyası: Düşünce, Tarih, Görünüm (editör: E. Özveren, D. Özel, S. Ünsal, K. Emiroğlu) İletişim Yayınları, İstanbul 2006.
• Karpuz, Haşim - Bakır İbrahim, “Türkiye’de İkinci Konut olarak Yayla, Mezra ve Tatil Evleri,” Türkiye Aile Yıllığı 1991, T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu, Ankara 1991, s. 301-31.
• Kavas, Kemal Reha, “Sanat Tarihi - Mimarlık Tarihi Arasındaki Değişen İlişkilerin Sivil Konut Mimarisi Araştırmaları Bağlamında Değerlendirilmesi,” Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Akdeniz-Sanat Dergisi IV, s. 37-46.
• Kostof, Spiro, A History of Architecture: Settings and Rituals, Oxford University Press, New York 1985.
• Kostof, Spiro, “Junctions of Town and Country,” Dwellings, Settlements and Tradition: Cross-Cultural Perspectives, University Press of America, Lanham – New York – London 1989.
• Kuban, Doğan, Anadolu-Türk Mimarisinin Kaynak ve Sorunları, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yatınları , İstanbul 1965.
• Kuban, Doğan, The Turkish Hayat House, M.T.R., İstanbul 1995.
• Küçükerman, Önder, Kendi Mekânının Arayışı İçinde Türk Evi, Turing Kurumu, İstanbul 1996.
• Naumann, Rudolf, Eski Anadolu Mimarlığı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1991.
• Norberg-Schulz, Christian, The Concept of Dwelling: on the Way to Figurative Architecture, Rizzoli International Publications, New York 1985.
• Payne, Alina, “Architectural History and the History of Art: A Suspendend Dialogue,” Journal of the Society of Architectural Historians, 58: 3 (1999), s. 292-299.
• Sey, Yıldız, “Giriş: Bir Sergi Hazırlamak,” Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme - T.C. Başbakanlık TOKİ II. B.M. İnsan Yerleşimleri - Habitat 1996 Konferansı Bildiriler ve Sergi Kitabı (1996), s. xix-xxiv.
• Tanyeli, Uğur, “Anadolu’da Bizans, Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Dönemlerinde Yerleşme ve Barınma Düzeni,” Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme - T.C. Başbakanlık TOKİ II. B.M. İnsan Yerleşimleri - Habitat 1996 Konferansı Bildiriler ve Sergi Kitabı (1996), s. 405 - 471.