Bursa’da IV. Mehmed Sarayı

Yıl 2020, Cilt: 84 Sayı: 300, 585 - 622, 21.08.2020

Mustafa Çağhan Keskin

https://doi.org/10.37879/belleten.2020.585

Öz

XIV. yüzyıl ilk yarısından itibaren hanedan konutu ve devlet yönetim merkezi olması bakımından tam teşekküllü ilk Osmanlı sarayı olan Bursa Sarayı önce Edirne, ardından İstanbul’un başkent seçilmesiyle önemini yitirmiştir. Hanedan üyeleri tarafından terk edilen saray, zaman içinde harap olmuş ve birkaç kalıntı dışında tümüyle ortadan kalkmıştır. Günümüzde, Bursa Sarayı’nın yerleştiği alanda bulunan yapılaşma, burada arkeolojik bir çalışma yapılmasını engellemektedir. Bu durum, saray hakkında yapılan az sayıdaki araştırmanın büyük ölçüde yazılı kaynaklara dayanmasına neden olmuştur. XVII. yüzyıla ait kayıtlar ve görgü tanıklarının ifadeleri, terk edilmesinden yaklaşık iki yüzyıl sonra, 1659 yılında Bursa’ya gelen ve iki ay kadar kentte kalan IV. Mehmed’in, ilk Osmanlı sultanlarının konutu olan Bursa Sarayı’nda konaklamadığını, ancak Hisar bölgesinde kendisi için yeni bir saray inşa ettirdiğine işaret etmektedir. Bursa Sarayı’na ilişkin araştırmalar, IV. Mehmed döneminde inşa edilen saraya dair detaylı bilgi ortaya koymamış, bu faaliyeti çoğu kez bir onarım, genişletme olarak değerlendirmiş ve ayrı bir saray olarak ele almamıştır. Diğer bir deyişle, IV. Mehmed tarafından inşa ettirilen Yeni Saray hakkında bir monografi bulunmamaktadır. Bu çalışma, literatürde müstakil şekilde yer almamış bir Osmanlı sarayına ilişkin yazılı kaynakları ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bursa, Saray, IV. Mehmed, Osmanlı Mimarlığı, XVII. Yüzyıl

Mehmed IV’s Palace in Bursa

Öz

As being the dynastic residence and seat of government, Bursa Palace, that had been the first full-fledged Ottoman Palace since the beginnig of the 14th century, had lost its importance after the conquest of Edirne and Istanbul. The palace, had been abandoned by the dynasty, was ruined in time and dissappeared ruins. Today, structuring on the area that Bursa Palace was located does not let the archeologic surveys. Therefore, limited number of studies on the palace is based on the written sources. According to the 17th century records and statement of eyewitnesses, Mehmed IV who visited Bursa for two months in 1659, did not stay in the old palace of his ancestors but built a new palace located on the North-West side of the Hisar (Bursa Castle) Zone. Palace of Mehmed IV have not been mentioned in studies on Bursa Palace in detail, this architectural activity usually was discussed as a renovation or enlargement and never mentioned as an independent structure. This study aims to reveal an Ottoman Palace that had not been studied and taken part in literature.

Anahtar Kelimeler

Bursa, Palace, Mehmed IV, Ottoman Architecture, XVIIth Century

Kaynakça

• Abdurrahman Abdi Paşa, Abdurrahman Abdi Paşa Vekâyi’-Nâmesi [Osmanlı Tarihi (1648-1682)], haz. Fahri Ç. Derin, Çamlıca Basın Yayın, İstanbul 2008.
• Akçıl, N. Çiçek, “Sâray-ı Cedîd”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 36, İstanbul 2009, ss. 126-128.
• Akkılıç, Yılmaz, “Beş Padişahın Bursa Gezileri”, Bursa Defteri, Osmanlı Özel Sayısı-2, Bursa 1999, ss. 37-45.
• Akkuş, Mine, “Atatürk Dönemi Bursasında Tıp Çalışmaları-I”, Uludağ Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S 17, Bursa 2009, ss. 257-276.
• Akün, Ömer Faruk, “Ahmed Vefik Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 2, İstanbul 1989, ss. 143-157.
• Alexandrescu-Dresca, Marie Mathilde, La Campagne De Timur En Anatolia, Monitorul Oficial Si Imprimeriile Statului, Bükreş 1942.
• Armağan, Mustafa, “Bir Bursa Sarayı Vardı”, MS Tarih Kültür Sanat Mimarlık, TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı Yayını, Sayı 1, Ankara 1999, ss. 86- 95.
• Arslantürk, Ahmet H.-Kocaaslan, Murat, Dördüncü Mehmed Saltanatında İstanbul Risâle-i Kürd Hatîb, Okur Akademi, İstanbul 2014.
• Aşık Paşazade, Osmanoğullarının Tarihi, Tevârih-i Al-i Osmân, haz. Kemal Yavuz, M. A. Yekta Saraç, Gökkube Yayınları, İstanbul 2010.
• Ayverdi, Ekrem Hakkı, Osmanlı Mi’mârîsinde Çelebi ve II. Sultan Murad Devri 806-855 (1403-1451), İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 1966.
• Babinger, Franz, Fatih Sultan Mehmed ve Zamanı, çev. Dost Körpe, Oğlak Kitap, İstanbul 2010.
• Baltacı, Cahid, XV-XVI. Asırlar Osmanlı Medreseleri, İrfan Matbaası, İstanbul 1976.
• Barker, John W., Manuel II Palaeologus 1391-1425 A Study In The Late Byzantine Statemanship. Rutgers University Press, New Brunswick New Jersey 1969.
• Baykal, Kâzım, Bursa ve Anıtları, Hakimiyet Tesisleri, Bursa 1993.
• Baysun, M. Cavid , “Cem”, İslam Ansiklopedisi, C 3, İstanbul 1979, ss. 69-81.
• Behiştî Ahmed Çelebi, Târîh-i Behiştî Vâridâat-ı Sübhânî ve Fütûhât-ı Osmânî (791-907 / 1389-1502) II, haz. Fatma Kaytaz, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2016.
• Bilge, Mustafa, İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1984.
• Bilgin, Arif, Osmanlı Taşrasında Bir Maliye Kurumu Bursa Hassa Harç Eminliği, Kitabevi, İstanbul 2006.
• Bostanzâde Yayha Efendi, Duru Tarih, Tarih-i Sâf / Tuhfetu’l-Ahbab, haz. Necdet Sakaoğlu, Milliyet Yayınları, İstanbul 1978.
• Burian, Orhan, Babıâli Nezninde Üçüncü İngiliz Elçisi Lello’nun Muhtırası, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1952.
• Bursa Vakfiyeleri-1, haz. Hasan Basri Öcalan-Sezai Sevim-Doğan Yavaş, Bursa Büyükşehir Belediyesi, İstanbul 2013.
• Cantay, Gönül, “Edirne Yeni Sarayı Kazısı, 2000”, 23. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt I, T.C. Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, Ankara 2002, ss. 29-40.
• Careri, Giovani Francesco Gemelli, Giro del Mondo del Dottor D. Gio. Francesco Gemelli Careri. Parte Prima: Contente la cose piu ragguardevoli vedute nella Turchia, Nella Stamperia di Guiseppe Roselli, Napoli 1699.
• Cengiz, İsmail, “Osmanlı’nın Kuruluşu’nda ve Bey Sarayı’nda Güvenlik”, Bursa’da Zaman, Kayıp Bir Hazine: Bursa Bey Sarayı, S 10, Bursa 2014, ss. 8-11.
• Cherefeddin Ali of Yazd, The History of Timur-Bec, Known by the name of Tamerlain the Great, Emperor of the Moguls and Tartars: Being an Historical Journal of his Conquests in Asia and Europe, trans. Petis de la Croix, J. Darby in Bartholomeus Close vd., London 1723.
• Chishull, Edmund, Travels in Turkey and back to England. W. Bowyer, London 1747.
• Clavijo, Ruy Gonzales de, Narrative of the Embassy of Ruy Gonzales de Clavijo to the Court of Timour at Samarcand A.D. 1403-6, trans. Clemens R. Markham, Hakluty Society, Londra 1859.
• Covel, Dr. John, Dr. John Covel, Voyages en Turqie, 1675-1677. trans. Jean-Pierre Grélois, Paris 1988.
• Çağaptay, Suna, “Results of the Tophane Area GPR Surveys, Bursa, Turkey”, Dumbarton Oaks Papers, 2014, ss. 68, 387-404.
• Çetin, Osman, “Payitaht Bursa’a Sultan Yıldırım Bâyezid Dârüşşifası”, Payitaht Bursa’da Kültür ve Sanat Sempozyumu Kitabı (07-08 Nisan 2006-Bursa), Osmangazi Belediyesi Yayınları, Bursa 2007.
• Dennis, George, T., The Letters of Manuel II Palaeologus: Text, Translation and Notes, Dumbarton Oaks, Washington, D.C. 1977.
• de la Broquière, Bertrandon, Bertrandon de la Broquière’nin Deniz Aşırı Seyahati, edit. Ch. Schefer, sunuş Semavi Eyice, çev. İlhan Arda, Eren Yayıncılık, İstanbul, 2000.
• Diker, Hasan Fırat, “Revan Köşkü”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 35, İstanbul 2008, ss. 29-30.
• Donuk, Suat, Türk Edebiyatında Vefeyâtnâme ve İsmail Belîğ’in Güldeste-i Riyâz-ı İrfân’ı, Gece Kitaplığı, 2016.
• Doukas, [Mikhaél], Tarih (Anadolu ve Rumeli 1326-1462), çev. Bilge Umar, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul 2008.
• Düzbakar, Ömer, XVII. Yüzyıl Sonlarında Bursa’da Ekonomik ve Sosyal Hayat (1670- 1698 Yılları Arasında Bursa Şer’iyye Sicilleri’ne Yansıyan Şehir Merkezindeki Gayrimenkul Alım-Satımı, Terekeler ve Aile İle İlgili Belgelere Göre), doktora tezi, T. C. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Ankara 2003.
• Eğri, Sadettin, “İhtişamlı Saraylara Eleştirel Bakış ve Bursa Sarayı”, Bursa’da Zaman, Kayıp Bir Hazine: Bursa Bey Sarayı, S 10, Bursa 2014, ss. 24-27.
• Elbas, Aziz, “Bursa Sarayını Bekliyor”, Bursa’da Zaman, Kayıp Bir Hazine: Bursa Bey Sarayı, S 10, Bursa 2014, ss. 12-17.
• Eldem, Sedad Hakkı, Köşkler ve Kasırlar (A Survey of Turkish Kiosk and Pavilions), Cilt 1-2, İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Yüksek Mimarlık Bölümü Röleve Kürsüsü, İstanbul 1964.
• Eldem, Sedad H. - Akozan, Feridun, Topkapı Sarayı Bir Mimari Araştırma, Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler Genel Müdürlüğü, Ankara 1982.
• Emecen, Feridun, “İhtirasın Gölgesinde Bir Sultan: Yıldırım Bayezid”. Osmanlı Araştırmaları / Journal of Ottoman Studies, S 43, İstanbul 2014, ss. 67-92.
• Eremya Çelebi Kömürciyan, İstanbul Tarihi: XVII. Asırda İstanbul, çev. Hrand D. Andreasyan, Eren Yayıncılık, İstanbul 1988.
• Ergenç, Özer, XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
• Evliya Çelebi bin Derviş Mehemmed Zillî, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi 2. Kitap Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu, haz. Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı, Zekeriya Kurşun, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1999.
• Semavi, Eyice, “Bağdat Köşkü”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 4, İstanbul 1991, ss. 444-446.
• Gabriel, Albert, Bir Türk Başkenti Bursa, çev. Neslihan Er, Hamit Er, Aykut Kazancıgil, Osmangazi Belediyesi Yayınları, İstanbul 2010.
• Gelir Çelebi, Azize, 93 Numaralı Mühimme Defteri (1069-1071/1658-1660) (Tahlil-Transkripsiyon ve Özet), yüksek lisans tezi, T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul 2008.
• Gravürlerle Türkiye Anadolu 1, yay. Mustafa Sevim, T.C. Kültür Bakanlığı, Ankara 2002.
• Hoca Sadeddin Efendi, Tâcü’t Tevârih, yay. İsmet Parmaksızoğlu, C 1-4, Kültür Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1974-1992.
• Hüdavendigâr Livası Tahrir Defterleri 1, haz. Ömer Lûtfi Barkan-Enver Meriçli, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1988.
• Hüdâvendigâr Vilâyeti Salnâme-i Resmîsî H 1325 – M 1907, C 2, haz. Hüseyin Delil-Ömer Faruk Dinçel, Bursa İl Özel İdaresi, Bursa 2013.
• İbni Arabşah, Acâibu’l Makdûr Fî Nevâib-i Timûr, (Bozkırdan Gelen Bela), çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2012.
• İbn-i Kemal, Tevarih-i Al-i Osman, II. Defter, haz. Şerafettin Turan, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1991.
• İhtifalcı Mehmet Ziya, Bursa’dan Konya’ya Seyahat, haz. Melek Çoruhlu, Kırkambar Yayınları, İstanbul, 2009.
• İlkışık, Metin O.-Yazar, Muhammet-Başaran, Sait, “Bursa, Hisar Bölgesi’nde Yer altı Radarı ile Arkeo-Jeofizik İncelemeler”, Restorasyon Konservasyon, S 7, İstanbul 2010, ss. 12-19.
• İnalcık, Halil, Has-bağçede ‘ayş u tarab, Nedimler Şâîrler Mutrîbler, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• İnalcık, Şevkiye, “İbn Hâcer’de Osmanlı’lara Dair Haberler”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, C VI, S 3, Ankara 1948, ss. 189-195.
• İsmail Beliğ, Bursalı, Güdeste-i Riyâz-ı İrfân Vefeyât-ı Dânişverân-ı Nâdiredân, haz. Abdulkerim Abdulkadiroğlu, Abdulkerim Abdulkadiroğlu, Ankara 1998.
• Jorga, Nicolae, Büyük Türk, çev. Nilüfer Epçeli, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2007.
• Kafadar, Cemal, İki Cihan Aresinde Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu”, çev. Ceren Çıkın, Birleşik Yayınevi, Ankara, 2010.
• Karaaslan, Yusuf Ziya, “Osmanlı Devleti Döneminde Bursa Hamidiye Gurebâ Hastanesi” HayatSağlık Sağlık ve Sosyal Bilimler Dergisi, S 13, İstanbul 2015, ss. 72-78.
• Karaçay Türkal, Nazire, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke (1065- Ca.1106/1654-7 Şubat 1695), Doktora Tezi, T.C. Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, İstanbul 2012.
• Kepecioğlu, Kamil, Bursa Kütüğü, Cilt 1-4, haz. Hüseyin Algül vd., Bursa Büyükşehir Belediyesi, Bursa, 2009.
• Keskin, Mustafa Çağhan, “Çağdaş Kaynaklarda Ankara Savaşı Sonrası Bursa Sarayı’nın Yağmalanması”, Belleten, C LXXVIII, S 283, Ankara 2014, ss. 891- 906.
• Keskin, Mustafa Çağhan, “Gecikmiş Bir İade-i İtibar: Şehzade Mustafa Türbesi ‘Merkad-i Gülzar-ı Sultan Mustafa’”, Ölüm Sanat Mekan V, der. Gevher Gökçe Acar, DAKAM Yayınları, İstanbul 2015, ss. 252-268.
• Keskin, Mustafa Çağhan, “Osmanlı Sarayı’nda bir Sırp Prenses: Mileva Olivera Lazarevic”, Bilig, S 82, Ankara 2017, ss. 269-301.
• Kocaaslan, Murat, IV. Mehmed Saltanatında Topkapı Sarayı Haremi İktidar, Sınırlar ve Mimari, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
• Kritovulos, İstanbul’un Fethi, çev. Karolidi, Kaknüs Yayınları, İstanbul 2007.
• Le Grand D’Aussy, M., The Travels of Bertrandon de la Broquiere, Counsellor & First Esquire-Carver to Philippe le Bon, Duke of Burgundy, to Palestine, and his Return from Jerusalem Overland to France, During the Years 1432 & 1433, trans. Thomas Johnes, James Henderson, Hafod 1807.
• Lowry, Heath W., Seyyahların Gözüyle Bursa, 1326-1923, çev. Serdar Alper, Eren Yayıncılık, İstanbul 2004.
• Lowry, Heath W., Erken Dönem Osmanlı Devleti’nin Yapısı, çev. Kıvanç Tanrıyar, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2010.
• Lubenau, Reinhold, Beschreibung der Reisen des Reinhold Lubenau, Cilt 3, ed. W. Sahm, Königsberg 1915.
• Lubenau, Reinhold, Reinhold Lubenau Seyahatnamesi Osmanlı Ülkesinde, 1587-1589, iki Cilt, çev. Türkis Noyan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2012.
• Maydaer, Saadet, Osmanlı Klasik Döneminde Bursa’da Bir Semt Hisar, Emin Yayınları, Bursa 2009.
• Mehmet Halife, Târih-i Gılmânî, haz. Kâmil Su, Kültür Bakanlığı, İstanbul 1976.
• Mustafa Sâfi, Mustafa Sâfi’nin Zübdetü’t-Tevârîh’i, haz. İbrahim Hakkı Çuhadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2003.
• Müneccimbaşı Ahmed Dede, Müneccimbaşı Tarihi Sahaif-ül-ahbar fî Vekayi-ül-a’sâr, çev. İsmail Erünsal, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul t.y.
• Naîmâ Mustafa Efendi, Târîh-i Naîmâ, 7 Cilt, çev. Zuhuri Danışman, Zuhuri Danışman Yayınevi, İstanbul 1967.
• Necipoğlu, Gülru, 15. ve 16. yüzyılda Topkapı Sarayı Mimarî, Tören ve İktidar, çev. Ruşen Sezer, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2007.
• Nizamüddin Şami, Zafernâme, çev. Necati Lugal, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
• Ögel, Semra, “Geleneksel Türk Evi’ne Bir Kaynak Olarak Topkapı Sarayı”, Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık III, İstanbul 1988, ss. 26-46.
• Öz, Tahsin, “Edirne Yeni Saray’ında Kazı ve Araştırma”, Edirne: Edirne’nin 600. Fetih Yıldönümü Armağan Kitabı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1965, s. 217-222.
• Özer, Mustafa, Edirne Sarayı: Kısa Bir Değerlendirme, Bahçeşehir Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2014.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I, Milli Eğitim Bakanlığı, İstanbul 1993.
• Pay, Salih, 1069-1070/1659-1660 Tarihli Bursa Şer’iyye Sicili (Analiz ve Değerlendirme), yüksek lisans tezi, T.C. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 1987.
• Peçevî İbrahim Efendi, Peçevi Tarihi, Cilt 2, haz. Bekir Sıtkı Baykal, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1982.
• Pococke, Richard, A Description of the East, and Some Other Countries. Vol. II. Part II. Observations on the Islands of the Archipelago, Asia Minor, Thrace, Greece, and some other Parts of Europe, London 1745.
• Rifat Osman, Edirne Sarayı, yay. Süheyl Ünver, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1989.
• Rycaut, Paul, The History of the Turkish Empire From the Year 1623. to the Year 1677. Containing the Reigns of the Three Last Emperours , Viz. Sultan Morat or Amurat IV. Sultan Ibrahim, and Sultan Mahomet IV. his Son, The XIII. Emperour Now Reigning, London 1680.
• Sahillioğlu, Halil, “Avarız”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 4, İstanbul 1991, s. 108-109.
• Sazak, Şazuman, “Türk Bahçe Sanatına Bir Örnek: Edirne Sarayı Bahçesi”, Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, C 6, S 2, Edirne 2005, ss. 9-16.
• Schiltberger, Johannes, Türkler ve Tatarlar Arasında 1394-1427, çev. Turgut Akpınar İletişim Yayınları, İstanbul 1997.
• Sevim, Sezai, “Osmanlı’nın Kuruluş Devri Saray Anlayışı ve Bursa Sarayı”, Bursa’da Zaman, Kayıp Bir Hazine: Bursa Bey Sarayı, S 10, Bursa 2014, ss. 18-23.
• Solak-Zâde Mehmed Hemdemî Çelebî, Solak-Zâde Tarihi, Cilt 2, haz. Vahit Çabuk, Kültür Bakanlığı Yayınları Ankara 1989.
• Spon, Jacob & Wheler, George, Voyage d’Italie, de Dalmatie, de Grece, et du Levant: fait aux années 1675. & 1676, Cilt 1, Chez Henry & Theodore Boom, Amsterdam 1679.
• St. Laurent, Beatrice, Ottomanization and Modernization. The Architectural and Urban Development of Bursa and the Genesis of Tradition 1839-1914, doktora tezi, Harvard University The Fine Arts Department, Cambridge, Massachusetts 1989.
• Şakiroğlu, Mahmut H., “Cem Sultan”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 7, İstanbul 1993, ss. 283-284.
• Şehsuvaroğlu, Halûk, Bursa Sarayı, TTOK, İstanbul 1957.
• Texier, Charles, Description de l’Asie Mineure faite par ordre du government français, de 1833 á 1837, Cilt 1-3, Paris 1839/1840.
• Texier, Charles, “Küçük Asya” Bithynia, haz. Raif Kaplanoğlu, Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları, İstanbul 1997.
• Thévenot, Jean, The Travels of Monsieur de Thevenot into the Levant. Parts 1-3, R. L’Estrange. London 1686.
• Thévenot, Jean, L’Empire du Grand Turc (vu par un sujet de Louis XIV, Jean Thévenot), haz. François Billaçois, Calmann-Levy, Paris 1965.
• Thévenot, Jean, Thévenot Seyahatnamesi, ed. Stefanos Yerasimos, çev. Ali Berktay, Kitap Yayınevi, İstanbul 2005.
• Thys-Şenocak, Lucienne, The Yeni Valide Mosque Complex in Eminönü, Istanbul, doktora tezi, University of Pennsylvania, Philadelphia PA 1994.
• Thys-Şenocak, Lucienne, Hadice Turhan Sultan Osmanlı İmparatorluğu’nda Kadın Baniler, çev. Ayla Ortaç, Kitap Yayınevi, İstanbul 2009.
• Tonak, Hacı, “Kayıp Bir Hazine: Bursa Bey Sarayı”, Bursa’da Zaman, Kayıp Bir Hazine: Bursa Bey Sarayı, S 10, Bursa 2014, ss. 3-7.
• Tournefort, Joseph Pitton de, Relation d’un voyage du Levant fait par Ordre du Roy, contenant l’historie ancienne et moderne des plusiers isles de l’Arcipel, de Constantinople, des cotes de la Mer-Noier, de l’Armenie, de la Georgie, des frontieres de Perse, et de l’Asie-Mineure, Amsterdam 1718.
• Tournefort, Joseph de, Tournefort Seyahatnamesi, ed. Stefanos Yerasimos, çev. Ali Berktay- Teoman Tunçdoğan, Kitap Yayınevi, İstanbul 2005.
• Türkün Dostoğlu, Neslihan-Oral, Elif Özlem, “Bir Osmanlı Başkenti Bursa’nın Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Fiziksel Değişim Süreci”, Osmanlı Mimarlığının 7 Yüzyılı “Uluslarüstü Bir Miras”, ed. Nur Akın-Afife Batur-Selçuk Batur, YEM Yayınları, İstanbul 2000, ss. 221-229.
• von Brenner, Ignaz, Ausflug von Konstantinopel nach Brussa in Kleinnasien, Wien und Triest 1824.
• Wheler, George, (Efq: in Company Dr. Spon of Lyons), A Journey into Greece, In Sir Books, London 1682.
• Yerasimos, Stephanos, Les Voyageurs Dans L’Empire Ottoman (XIVᵉ - XVIᵉ siècles) Bibliographie, Itinéraires et Inventaire des Lieux Habités, Imprimerie de la Société Turque D’Histoire, Ankara 1991
• Yıldız, Murat, 92 Numaralı ve 1657-1658 Tarihli Mühimme Defteri (Değerlendirme-Transkripsiyon-Dizin), Yüksek Lisans Tezi, T.C. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Elazığ 2005.
• Yılmaz, Hakan, “Yeni Kaynaklara Göre Bursa Beg-Sarayı’nın Orhan Gâzî Döneminde İnşâ Edilen İlk Bölümleri”, Taç Mimarlık Arkeoloji Kültür Sanat Dergisi, S 7, İstanbul 2015-2016, ss. 54-65.
• Yılmazer, Ziya (haz.), ‘İsâ-Zâde Târîhi (Metin ve Tahlil), İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul 1996.
• Yücel, Erdem, “Yeni Cami Hünkâr Kasrı”, Arkitekt, S 320, İstanbul 1965, ss. 115- 119.
• Yücel, Erdem, “Yeni Cami Hünkâr Kasrı”, Türkiyemiz, S 6, İstanbul 1972, ss. 16- 27.