Manisa'da Sancakbeyi Olan Şehzadeler Hakkında Notlar

Yıl 2015, Cilt: 79 Sayı: 284, 105 - 124, 01.04.2015

Nicolas Vatın

https://doi.org/10.37879/belleten.2015.105

Öz

Altısı Manisa'da sancakbeyi olan sekiz şehzadenin tuğralı fermanlarının Patmos'daki Ayos Teologos Manastırında bulunması, Osmanlı şehzadelerinin statüsü hakkında düşünmek için bir fırsattır. Sayın Feridun Emecen'in yazmış olduğu gibi, bir şehzadenin kudretinin, Sultanın kontrolünden dolayı çok sınırlı olduğu anlaşılır. Eğer şehzade çocuksa, bu hal daha da açıktır. Lakin sancağında bulunan bir şehzade, öbür sancakbeyleri gibi bir sancakbey miydi? Herşeyden önce, pâyitahttaki dergah-ı âliyeye benzeyen küçük dergahı ve küçük bir sultan gibi teşrifâtları vardı ; tuğralı olan fermanları « emr-i şerif » diye sadrolunurdu. Yani şehzadelerin özel bir durumu vardı. Kudretleri sembolik ise de, sembollerin unutulmayacak bir kuvveti vardır. Hem de bu şehzadelerin buyurdukları emirler incelenirken, nüfüzlarının kendi sancaklarının dışarısında da hissedildiğini görüyoruz. Reayalar, şehzadelere başvurmayı tercih ederlerdi. Onlara göre bir şehzadenin fermanı, Sultanın tuğralı bir hükm-i şerifi gibi değerli değil ise de, başka bir sancakbeyinin emirinden daha çok nüfüzlu idi. Makalenin Ek kısmında Manisa'da sancakbeyi iken Şehzade Murad bin Selim'in buyurduğu Ağustos ve Temmuz 1567 tarihli iki fermanına yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu (XVI yy.), Osmanlı şehzadeleri, Manisa, Sultan Alemşah bin Sultan Bayezid II, Sultan Korkud b. Sultan Bayezid II, Sultan Mustafa b. Süleyman Kanuni, Sultan Murad b. Selim II, Osmanlı şehzadelerinin fermanları, Patmos manastırının arşivleri

Quelques Remarques a Propos Des Princes Gouverneurs en Poste a Manisa

Öz

La presence dans les archives du Monastere de Saint-Jean â Patmos de huit firmans de princes ottomans portant leur tuğra, dont six emis par un şehzade en poste â Manisa, fournit l'occasion de revenir sur la question de leur statut. Ainsi que l'a souligne Feridun Emecen, leur pouvoir etait contr6le de pres par le sultan regnant et particulierement limiti quand ils etaient mineurs. Peut-on pourtant voir en eux des sancakbori comme les autres ? On rappellera d'abord que leur qualite de sultan potentiel - marquee par la cour qui les entouraient dans un ceremonial reproduisant celui de la capitale, mais aussi par le fait qu'ils emettaient de veritables firmans portant leur tuğra - leur donnait une aura particuliere. On peut considerer qu'ils n'en tiraient qu'un pouvoir symbolique. Mais il ne faut pas sous-estimer le poids des symboles. L'etude des actes emis par les princes montre que leur influence debordait largement les limites de leurs sancak. Du reste on constate que les sujets ottomans se toumaient â l'occasion vers eux de preference, considerant â l'evidence qu'un firman de prince, s'il n'avait assurement pas la valeur d'un ordre portant la tuğra du sultan lui-meme, aurait un poids, une influence sans commune mesure avec un acte emis par un autre gouvemeur de province. On a donne en annexe la publication de deux firmans inedits emis par le futur Murad III alors qu'il etait en poste â Manisa en août 1566 et juillet 1567.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire (16th century), Ottoman princes, Manisa, Alemşah son of Bayezid II, Korkud son of Bayezid II, Mustafa son of Suleyman the Magnificent, Murad son of Selim II, firmans of Ottoman princes, archives of Patmos monastery

Kaynakça

• Akbayar, Nuri, Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Istanbul, Tarih Vakfı, 2001.
• Al-Tikriti, Nabil S., Şehzade Korkud (ca 1468-1513) and the Articulation of Early, 16" Century Ottoman Religious Identity, these inedited, Chicago, 2004.
• Beldiceanu, Nicoara , Le timar dans l'Etat ottoman (debut XIVe-debut XVIe siecle) Wiesbaden , Otto Harrassowitz, 1980.
• Bostan, İdris, "Piyâle Paşa", Diyânet Vakfi İslâm Ansiklopedisi, C. 34, Istanbul , 2007, pp. 296-297.
• Darling, Linda, Revenue-Raising and Legitimacy. Tax Collection and Finance Administration in the Ottoman Empire. 1560-1660, Leyde-New York-Cologne, Brill, 1996.
• Deny, Jean, Grammaire de la langue turque (dialecte osmanli), Paris, Ernest Leroux, 1920.
• Emecen, Feridun, XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara, TTK, 1989
• Emecen, Feridun, "Osmanlı Sehzadeleri Ve Taşra İdaresi", in E. Özvar et A. Bilgin eds, Selçukludan Cumhuriyete Şehir Yönetimi, Istanbul, 2008, p. 99-112
• Gallotta, Aldo, "II Ğazavât-ı Hayreddin Paşa di Seyyid Murâd", Studi Magrebini XIII , (1981).
• Imber, Colin, "Before the Kapudan Pashas : sea power and the emergence of the Ottoman Empire », in E. Zachariadou ed., 'The Kapudan Pasha, His Office and His Domain, Rethymnon, Crete University Press, 2002, p. 49-59.
• Kappert, Petra, Die osmanischen Prinzen und ihre Residenz Amasya im 15 und 16 jahrhundert, Istanbul-Leyde, Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten, 1976.
• Kraelitz-Greifenhorst, Friedrich, "Die Tuğra der osmanischen Prinzen (mit einer Abbildung)", in Mitteilungen zur Osmanischen Geschichte I (1921-1922), pp. 167- 170
• Majer, Hans Georg, "Ein Nisan des Osmanenprinzen Ahmed, des Statthalters von Amasya, für die Zâviye des Schejch Bahâ' ed-din vom Jahre 906/1501", in Südost-Forschungen 31, 1972, pp. 319-331
• Mostras, Dictionnaire geoographique de l'Empire ottoman, Istanbul, 1995
• Orgun, Zarif, "Tuğra", in Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi 5,1949, pp. 203- 220
• Selaniki Mustafa Efendi, Tarih-i Selaniki, M. İpşirli ed., Istanbul, Edebiyat Fakultesi Basımevi, 1989.
• Soucek, Svat, "The rise of the Barbarossas in North Africa", in Archivum Ottomanicum M, 1971, pp. 238-250.
• Umur, Suha, Osmanlı Padişah Tuğraları, Istanbul, Cem Yayınevi, 1980.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, "Osmanlı Devleti Zamanında Kullanılmış Olan Bazı Mühürler Hakkında Bir Tetkik", in Belleten IV, 1940, pp. 495-644.
• "Tuğra ve Pençeler ile Fermân ve Buyuruldulara Dair", in Belleten V, 1941,pp. 101-157.
• Osmanlı Tarihi II, Ankara, TTK, 1964.
• "Sancağa Çıkarılan Osmanlı Şehzadeleri", Belleten XXXIX/ 156, 1975, pp. 659-696.
• Vatin, Nicolas, L'Ordre de Saint-jean-dej‘rusalem, l'Empire ottoman et la Mediterranee orientale entre les deux sieges de Rhodes (1480-1522), Paris-Louvain, Peeters, 1994.
• "L'Empire ottoman et la piraterie en 1559-1560" in E. Zachariadou ed., The Kapudan Pasha, his Office and his Domain, Rethymno, Crete Un. Press, 2002, pp. 371-408.
• "Les Patmiotes, contribuables ottomans (XVe-XVIIe siecles)", in Turcica XXXVIII, 2006, p. 123-153.
• Feridun Bey. Les plaisants secrets de la campagne de Szigetvar. Edition, traduction et commentaire desfolios 1 â 147 du Nüzhetü-l-esrâr-il-ahbar der sefer-i Sigetvâr (ms. H 1339 de la Bibliotheque du Musee de Topkapi Sarayı, Vienne-Munster, LIT Verlag, 2010.
• « "Comment etes-vous apparus, toi et ton frere ?" Note sur les origines des freres Barberousse », in Studia Islamica Nouvelle serie I, 2011, pp. 103-131.
• et Veinstein (Gilles), "Trois documents signes du şehzâde Muştara b. Süleymân conserves au Monastere de Patmos", in Summeikta 12, 1998, pp. 237-269.
• Veinstein (Gilles) et Zachariadou (Elizabeth), Catalogue du fonds ottoman des archives du Monastere de Saint-Jean â Patmos. Les vingt-deux premiers dossiers, Athenes, Fondation Nationale de la Recherche Scientifique, Institut de Recherches Byzantines, 2011.
• Veinstein, Gilles, "Les documents emis par le kapûdan paşa dans le fonds ottoman de Patmos", in Documents de travail du CETOBAC n° 1 (janvier 2010), pp. 13-19 (cetobac.ehess.fr/docannexe.php ?id=390).
• Velkov, Asparouh, "Les başdefterdar ottomans et leurs "signatures â queue", in Turcica XVI, 1984, p. 173-209.
• Zachariadou, Elizabeth, "1454-1522", in Summeikta I, Athenes 1996, pp. 184-230
• "Historical memory in an Aegean Monastery : St John of Patmos and the Emirate of Menteshe", in K. Borchardt, N. Jaspert et H. J. Nicholson eds, The Hospitallers, the Mediterranean and Europe. Festschnft for Anthony Luttrell, Ashgate, 2007, pp. 131-137.