Tanzimat'ın İlk Saray Düğünü: Sultan II. Mahmud'un Kızı Atiyye Sultan'ın Ahmed Fethi Paşa ile Evlenmesi

Yıl 2013, Cilt: 77 Sayı: 278, 119 - 150, 01.04.2013

Serap Sunay

https://doi.org/10.37879/belleten.2013.119

Öz

Sultan II. Mahmud'un kızı, Atiyye Sultan'ın düğünü, Sultan Abdülmecid'in tahta çıkmasından ve Tanzimat'ın ilanından sonraki ilk saray düğünüdür. Sultanların evlenecekleri kişiyi padişahın seçtiği Osmanlı geleneğinde, evlilikler çoğu kez siyasi konjonktüre göre gerçekleştirilirdi. Atiyye Sultan da bu anlayışla, Tanzimat ricâlinin önde gelen simalarından Ahmed Fethi Paşa ile evlendirildi. Bu çalışmanın konusunu teşkil eden ve Atiyye Sultan'ın düğününü tüm ayrıntılarıyla anlatan mensûr sûrnâme, konu hakkında bilinen tek nüshadır. Bu sûrnâme ve Takvim-i Vekayi ile Cerîde-i Havâdis gazeteleri sayesinde, hem Atiyye Sultan ve Ahmed Fethi Paşa'nın düğünleri hem de devlet protokolü ve şenlikler gibi diğer detayları öğrenmek mümkün olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Atiyye Sultan, Ahmed Fethi Paşa, Tanzimat, Sûr-ı Hümayun, Nişan Alayı, Nikâh, Çeyiz Alayı, Gelin Alayı

The First Wedding Ceremony of Tanzimat Era in Ottoman Palace: The Marriage of Atiyye Sultan, The Doughter of Mahmut II, With Ahmed Fethi Pasha

Öz

The marriage of Atiyye Sultan, the daughter of Mahmut II, was the first, after Sultan Abdülmecid's succession to the throne and the declaration of the Rescript of Gülhane. 'That Padishah used to choose whom sultans would marry wasusually practiced under political regulations in Ottoman tradition. Atiyye Sultan got married with Ahmed Fethi Pasha, a prominent figure in Tanzimat era, in compliance with this tradition, too. This study focus on mensûr sûrnâme which is the only text giving detailed description of Atiyye Sultan's wedding ceremony. Mensûr sûrnâme, Takvim-i Vekayi, and Cerîde-i Havâdis provide information about not only the wedding, but also the official protocol and feasts in Ottoman tradition.

Anahtar Kelimeler

Atiyye Sultan, Ahmed Fethi Pasha, Tanzimat, Sûr-ı hümayun, Engagement cortege, Wedding, Trousseau cortege, Bride cortege

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• A. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• İrade Tasnifi, Dahiliye (İ.DH), nr. 5/224, 5/229.
• Babıali Evrak Odası Defterleri, Sadaret Defterleri (BOA, Sadaret A. d), nr. 365, 366.
• Cevdet Tasnifi, Dahiliye (C.DH), nr. 217/10829. -Saray (C.SM), nr. 1/11, 171/8551.
• Hazine-i Hassa Defterleri (HH.d), nr. 22921.
• Tahvil Kalemi Defterleri, Atik Vüzera nr. 39.
• B. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, [Defterler (TSMA, D.), nr. 976/ 01, 977/01, 980/01, 980/02.]
• Gazeteler
• Ceride-i Havadis, nr. 2, 3.
• Takvim-i Vekayi, nr. 84, 129, 190, 201, 204, 205.
• Araştırma Eserleri ve Makaleler
• Abdülaziz Bey, Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri, Hazırlayan: Kazım Arısan ve Duygu Arısan Günay, II, İstanbul 1995.
• Ahmed Lûtfî Efendi, Vak'anüvîs Ahmed Lûtfî Efendi Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, c. IV-V, VI, İstanbul 1999.
• Akyıldız, Ali, Mümin ve Musul bir Padişah Kızı Refta Sultan, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 1998.
• Akyıldız, Ali, "Sultan II. Mahmud'un Hastalığı ve Ölümü", Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sy. 4 (İstanbul 2001), ss. 49-84.
• Ali Seydi Bey, Teşrifat ve Teşkilat-ı Kadimemiz, Baskıya Hazırlayan: Niyazi Ahmet Banoğlu, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul t.y.
• Alikılıç, Dündar, "Osmanlı Saray Teşrifatı ve Törenleri", Türkler Ansiklopedisi, c. 9 (2002), ss. 875-886.
• And, Metin, 40 Gün 40 Gece, Osmanlı Düğünleri, Şenlikleri, Geçit Alayları, Toprakbank, İstanbul 2000.
• And, Metin, "Sur-ı Hümayun", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Tarih Vakfı Yayınları, c. 7, (1994), ss. 71-72.
• Arslan, Mehmet, Türk Edebiyatında Manzum Surnameler Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 1999.
• Arslan, Mehmet, Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri 4-5, Sarayburnu KitapIığı, İstanbul 2011.
• Arslan, Mehmet, "Osmanlı Saray Düğünleri Ve Şenlikleri Ve Bu Konuda Yazılan Eserler: Surnameler", Osmanlı Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, c. 9, (Ankara 1999), ss. 169-189.
• Aydın, Hilmi, "Hırka-i Saadet Dairesi Ve Mukaddes Emanetlerimiz", Osmanlı Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, c. 11, (Ankara 1999), ss. 543-551.
• Aydüz, Salim, "Osmanlı Devleti'nde Müneccimbaşılık Müessesesi", Belleten, c. LXX/ sy. 257 (2006), ss. 167-264.
• Aynur, Hatice, Saliha Sultan'ın Düğününü Anlatan Surnameler (1834), Harvard Üniversitesi, Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü, Harvard 1995.
• Aynur, Hatice, "Saliha Sultan'ın Düğün Töreni ve Şenlikler", Tarih ve Toplum, c. 11/ sy. 61 (Ocak 1989), ss. 30-39.
• Bağce, Betül Kübra, Il. Abdülhamid'in Kızı Naime Sultan'ın Hayatı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi Bilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008, s. 39-40.
• Baycar, Yüksel Aktaş, II. Mahmud'un Kızı Mihrimah Sultan'ın Sur-ı Hümayanu, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yakınçağ Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2006.
• Bursalı Mehmet Tahir Efendi, Osmanlı Müellifleri 1299-1915, c. 2, Meral Yayınları, İstanbul 1972.
• Cevdet Paşa, Tezâkir 13-20, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1991.
• Cin, Halil, İslâm ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1974.
• Develioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 1993.
• Eğecioğlu, Ömer, "Kraliçe Victoria'nın Taç Giyme Töreni ve Fethi Ahmed Paşa", Toplumsal Tarih, sy. 211 (Temmuz 2011), ss 68-73.
• Ercoşkun, Tülay, Osmanlı İmparatorluğu'nda 19. Yüzyılda Evlilik ve Nikâha Dair Düzenlemeler, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2010.
• Ertuğ, Zeynep Tarım, "Osmanlı Devletinde Resmi Törenler ve Birkaç Örnek", Osmanlı Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, c. 9, Ankara 1999, ss. 133-142.
• Eyice, Semavi, "Arkeoloji Müzesi ve Kuruluşu", Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi, c. VI (1985), ss. 1596-1599.
• Giz, Adnan, Osmanlı Prensesleri A-G, İstanbul Üniversitesi bitirme tezi, no: 3718, İstanbul 1950.
• Giz, Adnan, "İkinci Mahmud'un Kızları", Tarih Dünyası, sy. 8 (Ağustos 1950), ss. 317-318, 351.
• Giz, Adnan, "İkinci Mahmudun Kızlan II", Tarih Dünyası, sy. 9 (Ağustos 1950), ss.368-369, 394.
• Gökyay, Orhan Şaik, "Bir Saltanat Düğünü", Topkapı Sarayı Müzesi, Yıllık-1 (1986), ss. 21-55.
• Hut, Davut, "Ahmed Fethi Paşa (1801-1858) Yalısı ve Korusu", Üsküdar Sempozyumu VI, (2008), ss. 621-634.
• İrtem, Süleyman Kani, Abdülmecid Devrinde Saray ve Bâb-ı Ali, Yayına Hazırlayan: Osman Selim Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 2007.
• Karaca, Filiz, Tanzimat Dönemi ve Sonrasında Osmanlı Teşrifat Müessesesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 1997.
• Karahüseyin, Güller, Sultan Abdülmecid'in Hatt-ı Hümâyunları, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1997.
• Kuneralp, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922) Prosopografik Rehber, İSİS, İstanbul 1999.
• Küçükerman, Önder, "Tanzimat Dönemi Devlet Adamlarından Fethi Ahmed Paşa ve Türk Cam Sanayiinin Gelişimine Katkıları", Sinan Genim'e Armağan-Makaleleri, (2005), ss. 459-481.
• Mehmed, Süreyya, Sicill-i Osmani, c. 1-2-3, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 1996.
• Mehmed, Süreyya, Nuhbetü'l Vekâyi, İstanbul 1293.
• Meriç, Ümit, Seyyahların Aynasında Şehirlerin Sultanı İstanbul, Albaraka Türk Yayınları, İstanbul 2010.
• Miss Pardoe, Şehirlerin Ecesi İstanbul, Bir Leydinin Gözüyle 19. Yüzyılda Osmanlı Yaşamı, Çeviren: Banu Büyükkal, Kitap Yayınevi, İstanbul 2004.
• Moltke, Helmuth Von, Moltke'nin Türk:ye Mektupları, Çeviren: Hayrullah Örs, Remzi Kitabevi, İstanbul 1969.
• Nutku, Özdemir, "II. Mahmud Döneminde Düzenlenen Önemli Şenlikler", Osmanlı Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, c. 11, (Ankara 1999), s. 605-614.
• Osmanoğlu, Ayşe, Babam Sultan Abdülhamid, Selçuk Yayınları, İstanbul 1984.
• Örik, Nahid Sırrı, Bilinmeyen Yaşamlarıyla Saraylılar, Hazırlayan:Alpay Kabacalı, İstanbul 2006.
• Özdemir, Hikmet, Adile Sultan Divânı, T.C. Kültür Bakanlığı, Türk Klasikleri, Ankara 1996.
• Özen, M. Esiner, "Türkçe'de Kumaş Adları", Tarih Dergisi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası, sy. 33 (İstanbul 1982), ss. 291-340.
• Öztuna, Yılmaz, Devletler ve Hânedanlar, Türkiye, (1074-1990), c. 2, Kültür Bakanlığı, 3. Baskı, Ankara 2005.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, c. I-III, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2004.
• Peirce, Leslie P., Harem-i Hümayun, Osmanlı İmparatorluğu'nda Hükümranlık ve Kadınlar, İstanbul 1998.
• Sakaoğlu, Necdet, Bu Mülkün Kadın Sultanları Vâlide Sultanlar, Hâtunlar, Hasekiler, Kadınefendiler, Sultanefendiler, Oğlak Yayınları, İstanbul 2008.
• Sakaoğlu, Necdet, "'Adile Sultan", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Tarih Vakfı Yayınları, c. 1 (1993), ss. 79-82.
• Sakaoğlu, Necdet, "Fethi Ahmed Paşa", Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Tarih Vakfı Yayınları, c. 3 (1994), ss. 298-299.
• Saz, Leylâ, Harem'in İçyüzü, Milliyet Yayınları, Düzenleyen: Sadi Borak, İstanbul 1974.
• Şehsuvaroğlu, Haluk Y., "Atiye Sultan", Resimli Tarih Mecmuası, c. 3/sy. 25 (Ocak 1952), ss. 1200-1202.
• Şehsuvaroğlu, Haluk Y., Boğaziçi'ne Dair, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul 1986.
• Şemseddin Sâmi, Kamus-ı Türki, Enderun Kitabevi, İstanbul 1989.
• Türe, İskender, Yabancı Şahıs İsimleri, T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Bilgi işlem Koordinatörlüğü, Terminoloji seri no:2, İstanbul 2003.
• Türkgeldi, Ali Fuat, Ricâl-i Mühimme-i ,Siyâsiyye, Yeni Matbaa, İstanbul 1928.
• Ubicini, J. H. A., 1855'te Türkiye I, Çeviren: Ayda Düz, Tercüman 1001 Temel Eser, İstanbul 1977.
• Uluçay, Çağatay, Harem II, 'TTK, 3. Baskı, Ankara 1992.
• Uluçay, Çagatay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1980.
• Uluçay, Çağatay, Osmanlı Saraylarında Harem Hayatının İçyüzü, İnkılâp Kitabevi, İstanbul 1959.
• Uluçay, Çağatay, "Fatma ve Safiye Sultanların Düğünlerine Ait Bir Araştırma", İstanbul Enstitüsü Mecmuası, sy. . IV (1958), ss. 135-148.
• Uru, Cevriye, Sultan II. Abdülhamid'in Kızı Zekiye Sultan'ın Hayatı (1872-1950), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yakınçağ Tarihi Anabilim Dalı, Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2010.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, Türk Tarih Kurumu, 3. Baskı, Ankara 1988.
• Yıldız, Gültekin, Neferin Adı Yok Zorunlu Askerliğe Geçiş Sürecinde Osmanlı Devleti'nde Siyaset Ordu ve Toplum (1826-1839), Kitabevi, İstanbul 2009.