İlhanlı Tarihine Ait Yeni Bir Kaynak: Târih-i Vassâf'ın Müellif Nüshası

Yıl 2006, Cilt: 70 Sayı: 258, 501 - 522, 20.08.2006

Osman G. Özgüdenli

https://doi.org/10.37879/belleten.2006.501

Öz

Ortaçağ İran tarihi araştırmacıları Vassâf tarihinin siyasi, sosyal ve iktisadi tarih araştırmalarındaki önemini iyi bilirler. Bunun yanında, hiç kuşku yok ki, bu değerli kaynağın tarih araştırmalarında kullanımının nedenli güç olduğunu da takdir ederler. Müellif, son derece süslü bir üslupla kaleme aldığı eserini, Arapça-Farsça kıssa ve şiirlerle süslemiş ve kullandığı nesri, kendisinden sonraki müelliflerin pek çoğunun taklit edeceği, ama hiçbirinin erişemeyeceği bir noktaya taşımıştır. Bu özelliği ile eser, kendisinden sonraki müellifler üzerinde derin izler bırakmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ İran Tarihi, Târih-i Vassâf, İlhanlı Tarihi, Müellif, Arapça, Farsça, Tarih

A New Source Of Ilkhanid History: The Autograph Manuscript Of Tarikh-i Wassaf

Öz

Researchers in the field of medieval Iranian history know the importance of studies on the political and socio-economic history of Wassaf. There is also no doubt that they appreciate the difficulty of working with this valuable source. Sharaf al-Din (or Shihab al-Din) ‘Abdallah b. ‘Izz al-Din FazIallah Yazdi (Katib-i Shirazi) wrote a five-volume work called Tajziyat alamsar wa tazjiyat al-a’sar between the years 697/1298 and 728/1328. The fourth volume of the original autograph manuscript, completed at the end of the month Sha’ban, 711 (1-10 January 1312) is in the Nuruosmaniye Library (no. 3207), Istanbul. It is noteworthy that there is a kufic seal on the manuscript. The seal is exactly the same as that found on the manuscript in the Paris Bibliotheque Nationale (Persan 121) discovered by Prof. Francis Richard. The seal has been deciphered as having the inscription Vaqf-i Kitabkhana-yi Rashidi. This shows that the manuscript was for some time in the Rab’-i Rashidi Library in Tabriz. The presence of Turkish and Mongolian names in the Wassaf’s autograph manuscript greatly helps in solving problems caused by linguistic difficulties and scribal errors.

Anahtar Kelimeler

Medieval Iranian History, Tarikh-i Wassaf, Ilkhanid History, Author, Arabic, Persian, History

Kaynakça

• 'Abbâs İkbâl, Tarih-i Mogul, ez-hamle-yi Çingiz tâ teşkil-i devlet-i Timur, Tahrân 1364/1985.
• 'Abdu'l-Muhammed Ayeti, "Tarih-i Vassâf', Dânişnâme-yi Cihân-i İslâm, VI, Tahrân 1380/2001, s. 259-260.
• Ahmed Munzevl, Fihrist-i nushahâ-yi hatti-yi Fârsi, VI, Tahran 1353/1974.
• Ahmed Munzevi, Fihristvâre-yi kitâbhâ-yi Fârsi, II, Tahran 1375/1996; VI, Tahran 1381/2002.
• Aka, İsmail, "Vassaf', Türk Ansiklopedisi, XXXIII, (1984), s. 267.
• Babinger, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, Türkçe terc. Coşkun Üçok, Ankara 1992.
• Barthold, V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, haz. H. D. Yıldız, İstanbul 1981.
• Browne, Edward G., A Literary History of Persia, III, The Tatar Dominion (1265-1502), Cambridge 1956.
• Celalu'd-din Humâ'i, Târih-i edebiyât-i İrân, yay. Mahduht-Banu Huma'i, Tahran 1375/1996.
• Erünsal, İsmail, Türk Kütüphaneleri Tarihi, II, Kuruluşundan Tanzimat' a Kadar Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri, Ankara 1991.
• Fihrist, Nuruosmaniye Kütüphanesi, nr. 1, 3, 4, 5.
• Flügel, Gustav, Die arabischen, persischen, türkischen Handschriften der kaiserlichen und königlichen Hofbibliothek zu Wien, II, Wien 1865.
• Günaltay, M . Şemseddin, İslâm Tarihinin Kaynakları, -Tarih ve Müverrihler-, haz. Yüksel Kanar, İstanbul 1991.
• Hadis-i 'aşk, III, Mohammad Taki Dânesh-Pazhüh Memorial Volume, vol. II, Dâneşpejuh, Nâmehâ ve Goftuguhâ, ed. Nâdir Mottalibi Kâşâni - Seyyid Muhammed Huseyn Mar'aşi, Tahrân 1382/2003.
• Hâfiz-i Ebrû, Zeyl-i Câmi'u't-tevârih, neşr. Hânbâbâ Beyâni, Tahrân 1317/1938.
• Hamid Rizâ Dâlvend, "Târih-i Vassâf ve du olgû-yi pişnihâdi berâ-yi çâp-i an", Âyine-yi Mirâs, 23, (1382/2004), s. 55-69.
• Hoffmann, Birgitt, Waqf im mongolischen Iran. Rasiduddins Sorge um Nachruhm und Seelenheil, Stuttgart 2000.
• Hoffmann, Birgitt, "Rasidaddin Fadlallah as the Perfect Organizer: The Case of the Endowment Slaves and Gardens of the Rab'- i Rasidi", Proceedings of the Second Conference of Iranian Studies, Held in Bamberg, 30th September to 4th October 1991, by Societas Iranologica Europaea, ed. B.G. Fragner - C. Fragner - G. Gnoli - R. Haag-Higuchi - M. Maggi - P. Orsatti, Roma 1995, s. 287-296
• Hvândemir, Desturu'l-vuzerâ', neşr. Sa'id Nefisi, Tahrân 2535/1976.
• Hvândemir, Habibu's-siyer, ed. Muhammed Debir Siyâki, III, Tahrân 1362/1983.
• İrec Afşâr, "Mâlikiyet ve harid u furüht-i nushahâ-yi hatti der-gozeşte", Nâme-yi Bâharistân, I/2, Tahrân 2001, s. 47-58.
• Jackson, P., "Wassaf", EI2, XI, s. 174.
• Jahn, Karl, "Tercume-yi Târih-i Vassâf", Râhnumâ-yi Kitâb, XVIII, (1354/1975), s. 171.
• Karatay, Fehmi Edhem, İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi Farsça Basmalar Kataloğu, İstanbul 1949.
• Karatay, Fehmi Edhem, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu, I, İstanbul 1961.
• Kempiners, Russell G., "Vassaf's tajziyat al-amsar wa tazjiyat al-a'sar as a source for the history of the Chaghadayid Khanate", Journal of Asian History, XXII, (1988), s. 160-187.
• Levend, Agâh Sırrı, "Siyasetnâmeler", TDAY Belleten 1962, Ankara 1963, s. 167-194.
• Mecmû'a, Kitabhane-yi Meclis-i Şura-yi İslami, (Tahran), nr. 5307, vr. 104b-119a.
• Merçil, Erdoğan, "Vassâf, İA, XIII, s. 232-234.
• Muhammed Mehdi Burûşeki, Berresi-yi reveş-i idâri ve âmuzeş-i Rab'-i Reşidi, Meşhed 1365/1986.
• Muhammed Şehri-porâbâdi, Ferheng-i lugât u istilâhât u i'lâm u tahlil-i muşkilât-i Tarih-i Vassâf, Dâneşgah-i Tahran Dâneşkedeyi Edebiyyât ve 'Ulüm-i İnsani, Basılmamış Doktora Tezi, Tahran 1374/1995, 1107s. (Tahran Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Merkez Kütüphanesi, nr. 3Fâ4 / F825Ş / P.D.).
• Muhammed Taki Bahâr (Meliku'ş-Şu'arâ), Sabk şinasi, Târih-i tatavvur-i nesr-i Fârsi, III, Tahran 1373/1994.
• Muhammed Taki Dâneşpejûh, "Fihrist-i nushahâ-yi hatti-yi Dâneşkede-yi Edebiyyât", Mecelle-yi Dâneşkede-yi Edebiyyât, VIII/1 (Şomare-yi mahsus), (1339/1960).
• Muhammed Taki Dâneşpejûh, Fihrist-i Kitâbhâne-yi Merkezi-yi Dâneşgâh-i Tahrân, XII, Nushahâ-yi hatti-yi şomareha-yi 3497-4013, Tahran 1340/1961.
• Muhammed Taki Dâneşpejûh, Fihrist-i Mikrofilmhâ-yi Kitâbhâne-yi Merkezi-yi Dâneşgâh-i Tahran, I, Tahrân 1348/1969.
• Nâsiru'd-din Munşi, Nesâ'imu'l-eshâr ve letâ'imu'l-âhbâr, neşr. Celalu'd-din Urmevi (Muhaddis), Tahran 1364/1985.
• Öngül, Ali, "Nuruosmaniye Kütüphanesi", M. Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi, VI, (1991), s. 141- 150.
• Özgüdenli, Osman G., Gâzân Hân ve Reformları (694/1295-703/1304), M.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dr. Tezi, İstanbul 2000.
• Özgüdenli, Osman G., "Bir İlhanlı Şehir Modeli: Rab'-i Reşidi'de Meslekler, Görevliler ve Ücretler", Esnaf ve Ekonomi, I, İstanbul 2003, s. 105-126.
• Özgüdenli, Osman G., "Nusha'i ez-tarih-i Vassâf be-hatt-i mu'ellif ve mohr-i Kitabhane-yi Rab'-i Reşidi", Farsça terc. Hoccet Fahri, Nâme-yi Bahâristân. An Iranian International Journal for Islamic Manuscripts Research, IV/1-2, 7-8, Tahrân 1383/2004, s. 63-72.
• Özgüdenli, Osman G. - Erdoğan, Abdulkadir, "İstanbul Kütüphanelerinde Bulunan Farsça Tarih Yazmaları Hakkında Bazı Mülâhazalar", Nâme-i Aşina, 15-16, (2004), s. 63-84.
• Perviz Azkâ'i, "Nusha-yi 'el-Asaru'l-bakiyya'-yi Rab'-i Reşidi", Nâme-yi Bâharistân, I/2,Tahran 2001, s. 65-70.
• Reşidu'd-din Fazlullâh, Vakf-nâme-yi Rab'-i Reşidi, neşr. Muctebâ Minovi - İrec Afşâr, Tahrân 2536/1977.
• Reşidu'dln Fazlullâh, Sevânihu'l-efkâr-i Reşidi, neşr. Muhammed Taki Daneşpejuh, Tahrân 1358/1979.
• Richard, Francis, "Mohr-i kitabhane-yi Reşidu'd-din Fazlullah-i Hemedani?", Âyende, VIII/6, Tahrân 1361/1982, s. 343-346.
• Ruknu'd-din Humâyün-ferruh, Kitâb ve kitâbhânehâ-yi şâhanşâhi-yi İrân, II, ez-sadr-i İslam tâ 'asr-i konun, Tahrân 1347/1968.
• Rypka, Jan, History of Iranian Literature, ed. Karl Jahn, Dordrecht 1968.
• Sa'id Nefisi, Târih-i nazm u nesr der-İrân ve der-zebân-i Fârsi. Tâ pâyân-i karn-i dehom-i hicri, I, Tahran 1363/1984 2.
• Spuler, Bertold, Die Mongolen in Iran, Leiden 1985 4.
• Storey, C.A., Persian Literature. A Bio-bibliographical Survey, I/1, London 1970 2. İlavelerle Rusça terc. Yu. E. Bregel, Persidskaya Literatura. Bio-bibliografiçeskiy Obzor, II, Moskva 1972.
• Şeşen, Ramazan, Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul 1998.
• Tauer, Felix, "Les manuscrits persans historiques des bibliothques de Stamboul, III. Histoire de l'Irân et de la Transoxiane", Archiv Orientalni, III, (1931), s. 462-491; Farsça terc. İrec Afşâr, "555 nusha-yi Farsi-yi tarih der-kitabhânehâ-yi İstanbul", Nâme-yi Bahâristân, I/1, Tahrân 1379/2000, s. 85-98.
• Tevfik Haşimpur Sobhani - Husamu'd-din Aksu [Hüsameddin Aksu], Fihristi nushahâ-yi hattı-yi Fârsi-yi Dâneşgâh-i İstânbul, Tahrân 1374/1995.
• Togan, Zeki Velidi, "Reşid-üd-din Tabib", İA, IX, s. 705-712.
• Vassâf, Tecziyetu'l-emsâr ve tezciyetu'l-a'sâr, Nuruosmaniye Kütüphanesi, nr. 3207; Kitâb-i mustetâb-i Vassâfu'l-Hazra [Tecziyetu'l-emsâr ve tezciyetu'l-a'sâr], ed. Muhammed Mehdi İsfahani, Tahrân 1338/1959; Tahrir-i târih-i Vassaf, yay. 'Abdu'l-Muhammed Ayeti, İntişarat-i Bunyâd-i Ferheng-i İrân, Tahran 1372/1994.
• Vassâf, "Ahlaku's-saltana fi ahvali'l-ezmine ve'l-edine", Mecmû'a, Kitabhane-yi Meclis-i Şürâ-yi İslami, (Tahran), nr. 5307, vr. 104b-119a.
• [Vassaf?] , Munşa'ât, Kitabhane-yi Merkezi ve Merkez-i Esnâd-i Daneşgâh-i Tahran, nr. 3601.
• Yahya Aryanpur, Ez-Sabâ tâ Nimâ, I, Tahran 1350/1970.
• Zebihullah Safa, Tarih-i Edebiyyât der-İrân, III/2, Tahran 1366/1983 7.