Yeniçeri Teşkilatına Dair Bir Risale (Değerlendirme-Karşılaştırmalı Metin)

Yıl 2020, Cilt: 84 Sayı: 301, 983 - 1044, 11.12.2020

Ayşe Pul

https://doi.org/10.37879/belleten.2020.983

Öz

Yeniçeri Ocağı’nın tarihini ve kanunlarını incelemek, araştırmak için mümkün mertebe ilk el kaynakların tespit edilip tetkik edilmesi, ocağın tarihî gelişimini ve değişimini takip etmek açısından mühimdir. Bu hususta ulaşılacak her kaynak bu amaç doğrultusunda araştırmacılara ışık tutacaktır. Bu eserlerden biri de şimdiye kadar tespit edilememiş olan, TTK (Türk Tarih Kurumu) Kütüphanesi Y/228 katalog numarası ve Avusturya Seferine Dair Bir Risale başlığıyla kayıtlı olan Yeniçeri teşkilatına dair bir risaledir. Müellif veya müstensihini, yazılış tarihini tam olarak tespit edemediğimiz bu risale, Kanuni Sultan Süleyman’ın Avusturya seferine dair kısa bir giriş ile başlamakta, ordunun içinde bulunduğu durumdan hareketle bir takım ocak kanunları, ocağın bünyesindeki iyileştirme ve tamir gibi imar faaliyetleri, muhtelif merasimler, terfi ve azillere dair anlatılar, kışlaların et ihtiyacı, ihtisap ağalığı vb. gibi hususları küçük ve çarpıcı hikâyelerle örneklendirerek anlatmaktadır. Risalenin bir nüshası, Süleymaniye Kütüphanesi’nde Esad Efendi No: 3622’de kayıtlı bir mecmua içerisinde yer almaktadır. İkinci nüsha ise, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi No: 3293’te kayıtlı bir mecmua içerisinde bulunmaktadır. Bu eser, risalenin bir nüshası olduğu bilinmeksizin çeşitli araştırmalarda kaynak olarak kullanılmıştır. Şimdiye kadar tespit edilemeyen TTK nüshası ise, araştırmacılar tarafından bilinmediği için herhangi bir çalışmada zikredilmemiştir. Biz bu çalışma vesilesiyle, İstanbul Üniversitesi nüshası ve TTK nüshasını tespit ederek bilim âleminin istifadesine sunduk, hem de mevcut nüshaların metin karşılaştırmasını yaparak, risalede değinilen konuları birinci ve ikinci el kaynaklardan faydalanarak detaylı olarak izah etmeye çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Kanuni Sultan Süleyman, Yeniçeri Ocağı, Risale, Askerî Teşkilat

A Pamphlet about Janissary Organization (Critics-Comparative Text)

Öz

In order to examine and track the development of the history and law of the Janissary Corps, it is important to look at first-hand sources. Every archival source in this regard will shed light on the researchers for this purpose. We ascertained one of these works in the TTK (Turkish Historical Society) Library, which is registered with the catalogue number Y / 228 and titled as Avusturya Seferine Dair Bir Risale. This pamphlet, whose author and date cannot be determined exactly, begins with a brief introduction to Suleiman the magnificent’s expedition to Austria, starting from the situation of the army, a number of laws, reconstruction activities such as improvement and repair within the crops, various ceremonies, promotion and dismissals, narratives about the need for meat, barracks, etc. as well as small and striking stories. A copy of the pamphlet is located in the collection of Esad Efendi nr. 3622, which Fatma Kaytaz evaluated in detail in her article. The second copy is registered in Rare Works Library No: 3293 at the Istanbul University. This copy has been used in various academic works without knowing that it is a copy of the pamphlet. The copy of the TTK was not mentioned in any studies because researchers had not found it until now. With this work, we found the copy of the Istanbul University and the copy of the TTK for the benefit of the academic world, and by making a text comparison of the existing copies, we tried to explain the topics mentioned in the pamphlet in detail by using the first and second hand sources.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Suleiman the Magnificent, Janissaries, Pamphlet, Military Organization

Kaynakça

• Avusturya Seferine Dair Bir Risale, Y/228, Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu.
• Ágoston, Gábor, Osmanlı’da Savaş ve Serhad, Çev. Kahraman Şakul, Timaş Yay., İstanbul 2013.
• Ágoston, Gábor, Osmanlı’da Strateji ve Askerî Güç, Çev. Fatih Çalışır, Timaş Yay., İstanbul 2012.
• Ahmed Cevad, Tarih-i Askeri-i Osmani, Cild-i evvel, İstanbul 1299.
• Ahmed Refik, “Devşirme Usulü, Acemi Oğlanlar”, Dârülfünûn Edebiyat Fakültesi Mecmuası, C V, S. 1-2, Haziran 1926, İstanbul Milli Matbaa, 1927, s. 1-14.
• Akdağ, Mustafa, “Yeniçeri Ocak Nizamının Bozuluşu”, AÜDTCF Dergisi, C V, Ankara 1947, s. 291-303.
• Akgündüz, Ahmet, Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukukî Tahlilleri, 9/I. Kitap, I. Ahmed Devri Kanunnâmeleri, 9/II. Kitap, II. Osman Devri Kanunnâmeleri, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul 1996.
• Âşık Paşaoğlu Tarihi, Haz. Atsız, MEB Yay., İstanbul 1992.
• Beydilli, Kemal, “Yeniçeri”, DİA, C 43, İstanbul 2013, s. 450-462.
• Bir Yeniçerinin Hatıratı, Çev. Ve Yay. Haz. Kemal Beydilli, Tatav Yay., İstanbul 2003.
• Busbecq, Ogier Ghislain de, Türk Mektupları, Doğan Kitap, İstanbul 2005.
• Çelik, Yüksel, “II. Mahmud Devrinde İdari-Askeri Bir Üs: Rami Kışlası”, Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies, LII, 2018, s. 227-266.
• Eyyubî Efendi Kânûnnâmesi Tahlil ve Metin, Yay. Haz. Abdülkadir Özcan, Eren Yay., İstanbul 1994.
• Fatih Sultan Mehmed, Kanunname-i Al-i Osman (Tahlil-Karşılaştırmalı Metin), Haz. Abdülkadir Özcan, Kitabevi, İstanbul 2003.
• Fodor, Pál, “Bir Nasihat-name Olarak Kavânîn-i Yeniçeriyan”, V. Milletlerarası Türkoloji Kongresi Bildiriler, 23-28 Eylül 1985, C 1, İstanbul 1986, s. 217-224.
• Goodwin, Godfrey, Yeniçeriler, Çev. Derin Türkömer, Doğan Egmont Yay., İstanbul 2008.
• Halaçoğlu, Yusuf, XIV ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Devlet Teşkilatı ve Sosyal Yapı, TTK Yay., Ankara 1995.
• Hezarfen Hüseyin Efendi, Telhîsü’l-Beyân fî Kavânîn-i Âl-i Osmân, Haz. Sevim İlgürel, TTK Yay., Ankara 1998.
• İlgürel, Mücteba, “Yeniçeriler”, İA, C 13, MEB Yay., İstanbul 1986, s. 385-395.
• İnalcık, Halil, “Military and Fiscal Transformation in the Ottoman Empire, 1600- 1700”, Archivum Ottomanicum, VI, 1980, s. 283-337.
• İpşirli, Mehmet, “Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair Bir Eser: Kavânîn-i Osmânî ve Râbıta-i Âsitâne”, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, Tarih Enstitüsü Dergisi, XIV, 1994, s. 9-35.
• İşbilir, Ömer, XVII. Yüzyıl Başlarında Şark Seferlerinin İâşe, İkmâl ve Lojistik Meseleleri, İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 1996.
• Kafadar, Cemal, “Yeniçeriler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C 7, Tarih Vakfı Yay., İstanbul 1994, s. 472-476.
• Káldy-Nagy, Gyula, “The First Centuries of The Ottoman Military Organization”, Acta Orientalia, Tomus. XXXI, Budapest 1977, pp. 147-183.
• Kanuni Devrinde Yeniçeri Ocağına Dair Bazı Merasim, İÜ Nadir Eserler Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Koleksiyonu, No: 3293.
• Kavanin-i Yeniçeriyan (Yeniçeri Kanunları), Yay. Haz. Tayfun Toroser, İş Bankası Yay., İstanbul 2011.
• Kaytaz, Fatma, “Osmanlı Askerî Teşkilatı Hakkında Bilinmeyen Bir Eser “Yeniçeri Ocağına İlişkin Bir Risale” (Değerlendirme Ve Metin)”, Tarih Dergisi, Sayı 57 (2013 / 1), İstanbul 2013, s. 45-68.
• Kazıcı, Ziya, Osmanlılarda İhtisab Müessesesi, İstanbul 1987.
• Osmanlı Devlet Teşkilatına Dair Kaynaklar Kitâb-ı Müstetâb-Kitâbu Mesâlihi’l-Müslimîn Menâfi’i’l-Mü’minîn-Hırzü’l-mülûk, Haz. Yaşar Yücel, TTK Yay., Ankara 1988.
• Koçi Bey Risalesi, Haz. Yılmaz Kurt, Akçağ Yay., Ankara 1998.
• Koyuncu, Aşkın, “Kavânîn-i Yeniçeriyân ve Bosnalı Müslüman Çocuklarının Devşirilmesi Meselesinin Tenkidi”, Uluslararası Balkan Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, 6-8 Ekim 2016, Çanakkale, Bildiriler, C I. Ed. Aşkın Koyuncu, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Balkan ve Ege Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2017, s. 193-233.
• Küçükyalçın, Erdal, Turna’nın Kalbi Yeniçeri Yoldaşlığı ve Bektaşilik, Boğaziçi Ün. Yay., İstanbul 2010.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, C I, Yay. Haz. Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Aktaran: Seyit Ali Kahraman, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1996.
• Murphey, Rhoads, Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1700, Çev. M. Tanju Akad, Homer Kitabevi, İstanbul 2007.
• Mustafa Nuri Paşa, Netayicü’l-Vukuat, C I-II, Sad. Neşet Çağatay, TTK Yay., Ankara 1992.
• Nicolas de Nicolay, Muhteşem Süleyman’ın İmparatorluğunda, Ed. Marie-Christine Gomez-Geraud, Stefanos Yerasimos, Çev. Şirin Tekeli-Menekşe Tokyay, Kitap Yay., İstanbul 2014.
• Oruç Bey, Osmanlı Tarihi (1288-1502) Uç Beyliğinden Dünya Devletine, Sad. Necdet Öztürk, Çamlıca Yay., İstanbul 2009.
• Osmanlı Sadrazamları Hadikatü’l-Vüzerâ ve Zeylleri 3, Haz. Mehmet Arslan, Kitabevi Yay., İstanbul 2013.
• Öz, Mehmet, Kanun-ı Kadimin Peşinde Osmanlı’da Çözülme ve Gelenekçi Yorumcuları, 7. Bsk., Dergâh Yay., İstanbul 2017.
• Özbek, Özgül, “Yeniçeri Kanunları Kitabı: Kavânîn-i Yeniçeriyân”, Turkish Studies, Volume 13/5, Winter 2018, pp. 375-388.
• Özcan, Abdülkadir, “Etmeydanı”, DİA, C 13, s. 497-498.
• Özcan, Abdülkadir, “Osmanlı Askeri Teşkilatı”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, C I, IRCICA, İstanbul 1994, s. 337-371.
• Petrosyan, Irina Ye., “Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu ve Yeniçerilerin Kökeni”, Türkler, C 10, Yeni Türkiye Yay., s. 129-135.
• Petrosyan, Irina Ye., “Osmanlı İmparatorluğu’nda Askeri Reformlar Konusunda İlk Girişim: XVI. Yüzyılın Sonu İle XVII. Yüzyılın Başında Yeniçeri Ocağı”, Osmanlı, C 6, Ankara 1999, s. 673-683.
• Petrosyan, Irina Ye., Mebde’-i Kanûn-ı Yeniçeri Ocağı Tarihi, Moskova 1987.
• Pul, Ayşe, Yeniçeri Ocağının 68. Ortası Turnacıbaşılık, Gece Kitaplığı Yay., Ankara 2016.
• Reed, Howard A., “Ottoman Reform and Janissaries: The Eşkenci Lâyihas of 1826”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920), Ed. Osman Okyar-Halil İnalcık, Ankara 1980, s. 193-198.
• Sakaoğlu, Necdet, “Eski Odalar”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C III, s. 203- 204.
• Sakaoğlu, Necdet, “Yeni Odalar”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C VII, s. 467-468.
• Sakin, Orhan, Yeniçeri Ocağı Tarihi ve Yasaları, Doğu Kütüphanesi Yay., İstanbul 2011.
• Schimmel, Annemarie, Sayıların Gizemi, Çev. Mustafa Küpüşoğlu, Kabalcı Yay., İstanbul 2000.
• Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî (971-1003/1563-1595), C I-II, Haz. Mehmet İpşirli, TTK Yay., Ankara 1999.
• Sertoğlu, Midhat, Osmanlı Tarih Lûgatı, Enderun Kitabevi, İstanbul 1986.
• Sunar, Mehmet Mert, “Ulufe”, DİA, C 42, İstanbul 2012, s. 124-126.
• Sunar, Mehmet Mert, “XVIII. Yüzyıl ve XIX. Yüzyıl Başları Yeniçeri Kışlaları Üzerine Bir Değerlendirme”, Yeni Bir Askerî Tarih Özlemi Savaş, Teknoloji ve Deneysel Çalışmalar, Yay. Haz. Kahraman Şakul, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 2013, s. 252-276.
• Sunar, Mehmet Mert, “İstanbul’da Yeniçeri Mekânları: Eski ve Yeni Odalar”, Antikçağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi, C II, İstanbul, 2015, s. 191-197.
• Topçular Kâtibi Abdülkadir, Kadrî Efendi Tarihi, C I, Haz. Ziya Yılmazer, TTK Yay., Ankara 2003.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapukulu Ocakları, C I, TTK Yay., Ankara 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Tarihi, C II, TTK Yay., Ankara 1983.
• Üçok, Coşkun-MUMCU, Ahmet, Türk Hukuk Tarihi, Savaş Yay., Ankara 1991.
• Ünver, A. Süheyl, “Yeniçeri Kışlaları”, Belleten, C XL, S. 160, Ankara 1976, s. 589-594.
• Yediyıldız, Bahaeddin, “Osmanlı Toplumu”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, Yay. Ekmeleddin İhsanoğlu, C I, IRCICA (İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi) Yay., İstanbul 1994-1998, s. 441-650.