Saraybosna Yahudileri ve Bosna’da, Osmanlı Toplumu İçerisindeki Yerleri

Yıl 2020, Cilt: 84 Sayı: 301, 1097 - 1114, 11.12.2020

Aladin Husıć

https://doi.org/10.37879/belleten.2020.1097

Öz

Saraybosna’da Yahudilerin varlığına dair ilk bilgiler onların Bosna ve Saraybosna’daki ekonomik ve sosyal yapıya yavaş yavaş entegre olmaya başladıkları dönem olan 16. yüzyılın ortalarına kadar uzanır. Başlangıçta muhtemelen tüccar olarak bireysel düzeyde bölgede Yahudilerin yerleşimi olmuşsa da 17. yüzyılın başlarından itibaren aile düzeyinde yerleşik bir cemaat olarak iskân etmeye başlamışlardır. Saraybosna’nın tercih edilmesi Dubrovnik, Venedik ve batıdaki diğer ticaret merkezlerinde Yahudiler üzerindeki baskının bir sonucudur. O dönemden beri, Bosna’daki Yahudiler ve onların faaliyetleri hakkındaki haberler daha sık görülür hâle gelmiş ve tam olarak 17. yüzyılda Dubrovnik ve Venedik ile ticari iş bağlantılarında Saraybosna’da tanınan, çok önemli bir role sahip ekonomik topluluk hâline gelmişlerdir. Batı ile ilişkilerinde birincil uğraş noktaları ticaret ve bunun ardından bankacılık olmuştur. Araştırmalar, Saraybosna’daki Yahudilerin en az % 22’sinin ticaret ile uğraştığını gösteriyor ki bu topluluğun genel oranı dikkate alındığında yüksek bir sayı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu durum Yahudilerin Saraybosna’nın en elit kesiminde yer almalarını ve şehrin tüm seçkin ekonomi ve zanaat kesimlerinde yaşayan tek sosyal topluluk olmalarını sağlamıştır. Osmanlı yönetiminin sonuna kadar Saraybosna Yahudileri şehir nüfusunun % 9’una tekabül eden saygın bir cemaat hâline geldiler. Bazı kaynakların analizinde onların en büyük ticari tesisler içerisinde yer alan ambarların % 30’unu dükkânların ise % 16’sını kullandıklarını göstermektedir ve bu oran şehrin ekonomisine ne kadar katkı sağladıklarına tanıklık etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Saraybosna, Yahudiler, Ticaret, Ekonomi, Toplum

Jews of Sarajevo and Their Place in the Ottoman Society of Bosnia

Öz

The first reports about presence of Jews in Sarajevo are dated to the middle of 16th century since when they started gradually to integrate into economic and social streams in Sarajevo and Bosnia. It is very probable that they initially were settling on individual basis as merchants and just only from the beginning of 17th century they start to settle with families and organize as residential community. Choosing of Sarajevo was also a result of pressure that was imposed upon Jews in Dubrovnik, Venice and other merchant places of the West. Since then reports about Jews in Bosnia and their activities are more frequent, and in 17th century they constituted a distinguished economic community in Sarajevo with significant investment in business connection to Dubrovnik and Venice. Their primary occupation in relations with the West was trade followed by banking business. Research results show that at least 22% of Jews in Sarajevo performed some kind of trade, what is very high percentage if we take into account size of the community. This enabled Jews to position themselves in the most elite part of Sarajevo and they are the only social community that as a whole has lived in the most elite economic and professional area of the city. Towards the end of Ottoman rule, Jews of Sarajevo have been transformed into very respectable community that had 9% of share in the whole population of the city. Analysing some sources we see that they used 30% of storerooms and 16% of shops in the biggest trading buildings what additionally shows how important was their share in the economy of the city.

Anahtar Kelimeler

Sarajevo, Jews, trade, economy, society

Kaynakça

• Unpublished Sources
• Gazi Husrev-begova biblioteka, Sarajevo.
• GHb, Sidžil 1
• GHb, Sidžil 1a.
• GHb, Sidžil 2
• GHb, Sidžil 25
• GHb, Sidžil 59
• GHb, R. 180
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi, İstanbul.
• BOA, MAD, 1439.
• BOA, MAD, 1214.
• BOA, TD, 379.
• Published Sources
• Opširni popis Bosanskog sandžaka iz 1604, Sv. I/1, Obradio: Adem Handžić, Sarajevo 2000.
• Evlija Čelebija, Putopis, odlomci o jugoslovenskim zemljama, (Preveo, uvod i komentar napisao Hazim Šabanović, Sarajevo 1979.
• Salih Sidki Hadžihuseinović, Muvekkit, Povijest Bosne 1, Sarajevo 1999.
• Mula Mustafa Mestvica, Popis uzajamnog jamčenja stanovništva u Sarajevu iz 1841. godine, (preveo s turskog: Derviš Korkut) Sarajevo 1970.
• Mula Mustafa Bašeskija, Ljetopis, Sarajevo 1968.
• Books - Articles
• Batinić, Mijo V., “Nekoliko priloga k bosanskoj crkvenoj povijesti”, Starine JAZU XVII, Zagreb 1885, pp. 77-150.
• Bejtić, Alija, “Sijavuš-pašina daira”, Prilozi za proučavanje istorije Sarajeva, Godina II, Knjiga II, Sarajevo 1966, pp. 61-89.
• Bejtić, Alija, “Jevrejske nastambe u Sarajevu”, Spomenica, 400 godina od dolaska Jevreja u Sarajevo, Jevrejska zajednica Sarajevo 1967, pp. 23-32.
• Horvat, Karlo, “Novi historijski spomenici”, Glasnik Zemaljskog muzeja, XXI (1909), Sarajevo 1909, pp. 1-104.
• Jelavić, Vjekoslav, “Doživljaji Francuza Poullet-a, na putu kroz Dubrovnik za Bosnu, (godine 1658)”, Glasnik Zemaljskog muzeja 1908, Sarajevo 1908, pp. 56-71.
• Jelenić, Julijan, “Spomenici kulturnoga rada bosanskih franjevaca, Starine XXXV, (1918), Zagreb 1916.
• Kaluđerčić, Slavko, “Iz istorije Sarajeva”, Glasnik Jugoslovenskog profesorskog društva, knj. XiX, sv. 11-12, Beograd 1939, pp. 805-853.
• Korkut, Derviš M., Mestvičina ćefilema iz 1841., Prilozi za proučavanje istorije Sarajeva, II, Sarajevo 1966, pp. 103-117.
• Levi, Moric, Sefardi u Bosni, Beograd 1969.
• Nezirović, Muhamed, “Historija Bosanskih Jevreja Moše (Rafaela) Atijasa – Zeki Efendije”, Prilozi, Institut za istoriju, 29 (2000) Sarajevo 2000, pp. 245-260.
• Pejanović, Đorđe, Stanovništvo Bosne i Hercegovine, Beograd 1955.
• Skarić Vladislav, Sarajevo i njegova okolina od najstarijih vremena do austrougarske okupacije, Sarajevo 1937.
• Spitzer, Shlomo J. - Komoróczy Géza, Heber Kútforrások Magyarország és a magyarországi zsidóság történetéhez a kezdetektől 1686-ig, MTA Judaiszitakai Kutatócsoport – Osiris Kiadó, Budapest 2003.
• Sućeska, Avdo, “Da li su sarajevski jevreji bili muaf ”, Godišnjak Pravnog fakulteta, XXIII/1975, Sarajevo 1975, pp. 191-201.
• Sućeska, Avdo, “Neke osobenosti u procesu čiflučenja u Bosni i Hercegovini u XVIII stoljeću”, Godišnjak Pravnog fakulteta, XXI, Sarajevo 1973, pp. 331-341.
• Tadić, Jorjo, “Doprinos Jevreja trgovini sa dalmatinskim primorjem u XVI i XVII vijeku”, Spomenica 400 godina dolaska Jevreja u BiH, Sarajevo 1967, pp. 33-47.
• Tadić, Jorjo, Jevreji u Dubrovniku do polovine XVII stoljeća, Sarajevo 1937.
• Younis, Hana, “Skice porodičnog života u Sarajevu posljednjih decenija osmanske vladavine”, Prilozi, 36, Sarajevo 2007, pp. 33-68.
• Zlatović, Stipan, “Izvještaj o Bosni god 1640. O. Pavla iz Rovinja”, Starine 23, 23 (1890) Zagreb 1890, pp.1-38.
• F.(ran) M.(ilobar), “Dva savremena izvještaja o Bosni iz prve polovine XVII. stoljeća”, GZM, XVI/1904, Sarajevo 1906, pp. 251-266.
• Štatistika miesta i pučanstva Bosne i Hercegovine, Sarajevo 1880.