Kıbrıs’ta Modern Belediye Teşkilatının Doğuşu (1868-1876)

Yıl 2020, Cilt: 84 Sayı: 301, 1115 - 1142, 11.12.2020

Mehmet Demiryürek

https://doi.org/10.37879/belleten.2020.1115

Öz

1850’lere kadar Osmanlı İmparatorluğu’ndaki beledî işler Kadı, Muhtesip ve İhtisap Ağası gibi yerel yetkililer tarafından yerine getirildi. Belediye terimi Tanzimat döneminde ortaya çıktı ve günümüzdeki anlamını kazandı. 1857 yılında Altıncı Daire-i Belediye Nizâmâtı ve 1858 yılında Nizâm-ı Umûmî’nin yürürlüğe konulması ile belediye teşkilatı meydana getirmek için ilk adım imparatorluğun başkentinde atıldı ve Galata ve Beyoğlu Belediyesi kuruldu. 1867 yılı Vilayâtta Devâir-i Belediye Meclislerinin Vezâif-i Umûmiyyesi Hakkında Talimat adlı yeni bir nizamnameye tanık oldu ve bu düzenleme Osmanlı eyaletlerinde belediye teşkilatının vücut bulmasını beraberinde getirdi. Kıbrıs Tanzimat döneminde modern belediyelerin teşekkül ettiği ilk yerlerden biriydi. Şu halde bu çalışmanın amacı ilk belediyelerin Kıbrıs’ta nasıl ve ne zaman kurulduğunu ortaya koymak ve Tanzimat dönemi çalışmaları ile Osmanlı İmparatorluğu’ndaki belediyeler tarihine katkıda bulunmaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu’nda Belediyeler, Yerel yönetim, Tanzimat, Modernleşme

The Emergency of the Modern Municipality Organization in Cyprus (1868-1876)

Öz

Up to 1850s the municipal works in the Ottoman Empire were carried out by the local afficials, such as Kadı, Muhtesip and İhtisap Ağası. The municipality term occurred in the Tanzimat period and gained its modern meaning in present-day. The first step was taken to establish a municipality organization in the capital of the Empire, by making a by-laws called Altıncı Daire-i Belediye Nizamâtı in 1857 and Nizâm-ı Umûmi in 1858, and the municipality of Galata and Beyoğlu was set up. The year 1867 witnessed a new by-law entitled Vilayâtta Devâir-i Belediye Meclislerinin Vezâif-i Umûmiyyesi Hakkında Talimat and this regulation brought about the establishment of the municipal organization in the Ottoman provinces. Cyprus was one of the first places where the modern municipalities were founded during the Tanzimat period after above mentioned regulations. Then, this research seeks to reveal when and how the first municipalities were formed in Cyprus and to contribute to the studies related to Tanzimat period and the history of the municipalities in the Ottoman Empire.

Anahtar Kelimeler

Municipalities in the Ottoman Empire, Local Administration, Tanzimat, Modernization

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi BOA, İstanbul
• Kıbrıs Mutasarrıflığı Defterleri (TŞR.KB.d.).
• No:2,10, 30, 31, 38,40.
• Meclis-i Vala Riyaseti Defterleri (MVL.).
• Dosya No: 788, Gömlek No: 65.
• Divan-ı Hümayun Bâb-ı Asafi Defterleri
• A.d., Gömlek No: 827.
• Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Milli Arşiv ve Araştırma Dairesi (Girne)
• Mutasarrıflık Defterleri, No:5.
• Mutasarrıflık Defterleri, No.11.
• KKTC Millî Arşiv ve Araştırma Dairesi, Cyprus Reports, 1880,1881, 1882.
• Basılı Kaynaklar
• Düstur, Def ’a-i Saniye Olarak Matbaa-i Amirede Tab’ ve Temsil Kılınmışdır. Fi gurre-i Zilhicce sene 1282.
• Düstur, Cüz-i sâni, Matbaa-i Amirede Tab’ Olunmuşdur, Sene 1289.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Çadırcı, Musa, Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1997.
• Dionyssiou, George A., The Implementation of the Tanzimat Reforms in Cyprus (1839- 1878), MAM (The House of Cyprus & Cypriologial Publications), Nicosia 2009.
• Ertürk, Meral, Kıbrıs’ta Belediyeler ve Türk Belediye Başkanları I: Lefkoşa İlçesi, Cumhuriyet Gazetesi Matbaası, Lefkoşa y.y.
• Hill, George, A History of Cyprus, v. 4, Cambridge University Press, Cambridge 1952.
• Jennings, Ronald. C., “Lefkoşa”, Kubrus, (Derleme ve Çeviri: Mehmet Akif Erdoğru), Galeri Kültür Yayınları, Lefkoşa 2010.
• Katsiaounis, Rolandis, Labour, Society and Politics in Cyprus, Cyprus Research Center, Nicosia 1996.
• Kyriazes, N., Kypriaka Hronika, 12 (1936), s. 208-213.
• Kyrris, Costas P., History of Cyprus, Nicosles Publishing House, Nicosia 1985.
• Luke, Harry, Cyprus under the Turks, Oxford University Press, London 1921.
• Miralay, Mustafa Miralay, Belediyelerimiz: Kıbrıs’ta Belediyelerin Dünü ve Bugünü, (?), Lefkoşa 1984.
• Oktay, Tarkan, “Osmanlı Döneminde Modern Belediye Kurumunun Doğuşu ve Gelişimi”, (Eds) Erol Özvar ve Arif Bilgin, Selçukludan Cumhuriyete Şehir Yönetimi, Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayını, İstanbul 2008, s. 393-396.
• Ortaylı, İlber, “Belediye”, TDV İslam Ansiklopedisi, C 5, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1992, s. 398-402.
• Ortaylı, İlber, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Cedit Neşriyat, Ankara 2012.
• Sakellarios, Athanasios, Ta Kypriaka: Htoi Geographia, Istoria kai Glossa tis Nisou Kyprou apo twn Arhaiotitwn Mehri Simera (Τα Κυπριακά : ήτοι γεωγραφία, ιστορία και γλώσσα της νήσου Κύπρου από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα), v. 1, (Athens: 1890).
• Samani, Hasan, Tanzimat Devrinde Kıbrıs (1839-1876), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2006.
• Samani, Hasan, “Tanzimat Döneminde Kıbrıs’ta Modern Belediyeciliğin Başlangıcı ve Lefkoşa Belediyesi”, Belleten, 82/294 (2018), s. 588-626.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet, Tanzimat Döneminde Modern Belediyeciliğin Doğuşu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2010.