19-20. Yüzyıllarda Avrupa’da ve Türkiye’de Askerî Posta Güvercini Kullanımı

Yıl 2020, Cilt: 84 Sayı: 301, 1175 - 1218, 11.12.2020

Ramazan Erhan Güllü

https://doi.org/10.37879/belleten.2020.1175

Öz

Haberleşme ile ilgili teknolojik aygıtların icadı öncesinde tüm dünyada haberleşme aracı olarak kullanıldıkları bilinen güvercinler, 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren özellikle Avrupa’da tekrar askerî haberleşme amacıyla kullanılmaya başlanmıştı. Savaşlar sırasında muhasara altına alınan ve telgrafla haberleşme hatları kesilen bölgelerin dışarısı ile haberleşmesi güvercinler aracılığıyla sağlanmaktaydı. 1870-1871 Almanya-Fransa Savaşı’nda Paris’in muhasarası sırasında Fransızlar Paris ile haberleşmek için posta güvercini kullanmış, bu savaşı takip eden yıllarda Avrupa ülkelerinde askerî birimler içerisine posta güvercini (Latince isimlendirmesi Columba Livia Domestica) şubeleri de dâhil edilmişti. Avrupa’daki gelişmeler birçok konuda olduğu gibi Osmanlı Devleti’ne de yansımış, özellikle II. Abdülhamit döneminde İstanbul merkezli bir posta güvercini sistemi kurulmaya çalışılmıştı. Sultan’ın iktidarının son yıllarında nizamnamesi de yayımlanarak Avrupa’da olduğu gibi resmî bir askerî birim haline getirilmeye çalışılan posta güvercini sisteminin uygulamaya konulması mümkün olamamıştı. Buna karşılık başta Rusya olmak üzere farklı ülkelerin Osmanlı sınırlarında güvercinler aracılığıyla istihbarat topladıkları görülmekte ve devlet bu karşı istihbarat faaliyetlerine engel olmaya çalışmaktaydı. Hem II. Abdülhamit döneminde hem de sonrasında – özellikle Birinci Dünya Savaşı sırasında – devletin güvenlik endişeleri arasında başka ülkeler tarafından kullanılan posta güvercinleri de yer alıyordu. Osmanlı Devleti bunlarla mücadele ederken kendi posta güvercini sistemini kurmak için uğraşmaya da devam etmişti. Uygulamaya bir türlü geçirilemeyen bu sistemle ilgili çalışmalar, Cumhuriyet’in ilk yıllarında da sürdürülecek ve Türkiye Cumhuriyeti’nde de askerî posta güvercini sistemi kurmaya yönelik çalışmalar görülecekti.

Anahtar Kelimeler

Posta Güvercini, İstihbarat, Osmanlı Devleti, II. Abdülhamit

Usage of Homing Pigeons for Military Purposes in Europe and Turkey during 19th and 20th Centuries

Öz

The pigeons, known to be used as communication tools all over the world before the invention of technological devices, were started to be used again in the second half of the 19th century, especially in Europe for military communication purposes. During the siege of Paris in the Franco-Prussian War of 1870-1871, the French had used homing pigeons (in Latin, Columba Livia Domestica) to communicate with Paris, and in the following years the European pigeon branches were included in the military units of European countries. The developments regarding military intelligence in Europe were spread to the Ottoman State, especially during the reign of Abdulhamid II., an Istanbul based pigeon system was tried to be established. However, the system of the homing pigeon was not implemented in the State despite the publication of a regulation in the last years of the Sultan’s reign. On the other hand, it was seen that different countries, mainly Russia, gathered intelligence through the pigeons within the Ottoman borders, and the state was trying to prevent these counter-intelligence activities. Both during the reign of Abdulhamid II. and thereafter -especially during the First World War- the Ottoman State’s security concerns were concantrated on the homing pigeons used by other countries. After the reign of Abdulhamid II., the Ottoman State continued to work on establish its own pigeon system. Works on the pigeon system has been maintained after the collapse of the Ottoman State and the Republic of Turkey has also made efforts to establish a military pigeon system.

Anahtar Kelimeler

Homing Pigeon, intelligence, the Ottoman State, Abdulhamid II.

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (İstanbul)
• BEO. nr. 248/18585, 1185/88843, 1881/141036, 1881/141056, 1920/143992, 2985/223836.
• DH.ŞFR. nr. 76/87, 47/291.
• HH.d. nr. 11809, 12813, 17125, 24406.
• HH.İ. nr. 73/12.
• HR.İD. nr. 2024/1, 2024/3, 2024/5, 2024/7, 2024/8, 2024/9, 2024/10, 2024/11.
• HR.SFR.3 nr. 494/2.
• HR.SFR.4 nr. 380/65.
• HSD.AFT. nr. 9/16.
• İ.OM. nr. 11/13, 13/12.
• ŞD. nr. 536/37.
• Y.MTV. nr. 28/50, 66/13, 98/102, 119/47, 126/45, 139/10.
• Y.A.HUS. nr. 433/69, 434/57.
• Y.PRK.ASK. nr. 143/61.
• Y.PRK.BŞK. nr. 42/23.
• Y.PRK.EŞA. nr. 3/53, 7/70, 9/22, 9/51, 9/54, 12/75, 22/55, 47/20.
• Y.PRK.HH. nr. 20/43, 35/77, 39/60, 40/18, 40/30.
• Y.PRK.HR. nr. 24/74.
• Y.PRK.ML. nr. 12/63.
• Y.PRK.SGE. nr. 11/75.
• Y.PRK.SRN. nr. 4/49.
• Y.PRK.TKM. nr. 7/27, 40/11.
• Y.PRK.UM. nr. 5/23, 14/27, 79/76.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (Ankara)
• Yer nr: 030,10,0,0 Fon Kodu: 51,336,16.
• Yer nr: 030,18,1,2 Fon Kodu: 21,46,08.
• Yer nr: 030,18,1,2 Fon Kodu: 21,48,01.
• Dönemin Gazete ve Dergileri
• Çil Horoz
• Dağarcık
• Fen Kıtââtı Mecmûası
• Kadın
• Maârif
• Ma’lûmât
• Mecmûa-yı Ebuzziya
• Mecmûa-yı Edebiyye
• Mecmûa-yı Fünûn
• Mecmûa-yı Fünûn-ı Bahriye
• Muharrir
• Musavver Cihan
• Mütâlaa
• Servet-i Fünûn
• Türk Hava Mecmûası
• Kitap ve Makaleler
• Ahmet Mithat, Menfa, (Hazırlayan: Nilgün Aydın), (İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Mezuniyet Tezi), İstanbul Haziran 1975.
• Ali Nazîmâ, “Güvercin”, Maârif, nr. 1(26), 20 Recep 1309 (19 Şubat 1892), s. 412- 414.
• Alkan, Necmettin, Ortadoğu’da Casuslar Savaşı: NİLİ, Kronik Kitap, İstanbul 2017.
• Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı’da İstihbarat, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Dâire Başkanlığı Yayını, İstanbul 2017.
• Asaf (Muhâbere Yüzbaşısı), “Güvercinler ve Muhâbere”, Fen Kıtââtı Mecmûası, Birinci Sene, Sayı: 1, İstanbul, Eylül 1341 (1925), Kıtâât-ı Fenniye ve Mevâki’-i Müstahkeme Müfettişliği ile Muhâbere Müfettişliği Yayını, İkdam Matbaası, s. 24-27.
• Asaf (Muhâbere Yüzbaşısı), “Güvercinler ve Muhâbere”, Fen Kıtââtı Mecmûası, Birinci Sene, Sayı: 2, İstanbul, Teşrîn-i Evvel (Ekim) 1341 (1925), Kıtâât-ı Fenniye ve Mevâki’-i Müstahkeme Müfettişliği ile Muhâbere Müfettişliği Yayını, İkdam Matbaası, s. 22-24.
• Asaf (Muhâbere Yüzbaşısı), “Güvercinler ve Muhâbere”, Fen Kıtââtı Mecmûası, Birinci Sene, Sayı: 3, İstanbul, Teşrîn-i Sânî (Kasım) 1341 (1925), Kıtâât-ı Fenniye ve Mevâki’-i Müstahkeme Müfettişliği ile Muhâbere Müfettişliği Yayını, İkdam Matbaası, s. 24-26.
• Asaf (Muhâbere Yüzbaşısı), “Güvercinler ve Muhâbere”, Fen Kıtââtı Mecmûası, Birinci Sene, Sayı: 5, İstanbul, Kânûn-ı Sânî (Ocak) 1342 (1926), Kıtâât-ı Fenniye ve Mevâki’-i Müstahkeme Müfettişliği ile Muhâbere Müfettişliği Yayını, İkdam Matbaası, s. 23-24.
• Askerî Muhâbere Güvercinleri Nizamnâmesi - Güvercin Yetiştirilmesine Dâir Ta’lîmât, Dâire-i Askeriyye Matbaası, İstanbul 1318.
• Avşar, Servet, “Birinci Dünya Savaşı’nda Casusluk Okulları, Casusluk Uygulamaları ve Osmanlı Devleti’nin Casusluğu Önleme Faaliyetleri”, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(3), Kasım 2018, s. 1-46.
• Bozkurt, Abdurrahman, “I. Dünya Savaşı Başlarında Osmanlı Devleti’nde Casusluk Faaliyetleri ve Güvenlik Algısı (1914-1915)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 36, Ankara, Güz 2014, s. 1-44.
• Cemal (Muhâbere Müfettişi Vekili Miralay), (Almanca’da Çeviren), “Muhâbere Güvercin Mü’esseselerinin Tanzîmi, Techîzi ve Umûmî Mülâhazalar”, Fen Kıtââtı Mecmûası, Birinci Sene, Sayı: 12, İstanbul, Ağustos 1926, Kıtâât-ı Fenniye ve Mevâki’-i Müstahkeme Müfettişliği ile Muhâbere Müfettişliği Yayını, İkdam Matbaası, s. 19-20.
• Cemal (Muhâbere Müfettişi Vekili Miralay), “Yabancı Güvercinlik”, Fen Kıtââtı Mecmûası, İkinci Sene, Sayı: 14, İstanbul, Şubat 1928, Kıtâât-ı Fenniye ve Mevâki’-i Müstahkeme Müfettişliği ile Muhâbere Müfettişliği Yayını, İkdam Matbaası, s. 26-32.
• Çakılcı, Diren, “Sultan II. Abdülhamid’in Hayvan Merakı: Yıldız Sarayı’nda Kuşluk-ı Hümâyûn Teşkilatı”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy. 68, (2018/2), İstanbul 2018, s. 57-100.
• Davison, Roderic H., “Osmanlı İmparatorluğu’na Elektrikli Telgrafın Girişi”, (Çev.: Durdu Mehmet Burak), Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), 14, Ankara, 2003, s. 347-386.
• Dannies, Kate, “NILI and the Issue of Divided Loyalties in the Jewish Yishuv of Ottoman Palestine”, Jerusalem Quarterly, nr. 68, Winter 2016, s. 7-20.
• Das, Bhagyalaxmi – SARANGI, Itishri, “Voiceless Victims of War: An Absurd Truth”, Rupkatha Journal on Interdisciplinary Studies in Humanities, IX(1), 2017, s. 216-225.
• Ebuzziya Tevfik, “Güvercin Postası”, Muharrir, 1(6), 1294 (1876), Mihran Matbaası, s. 163-167.
• Emeksiz, Abdulkadir, İstanbul Mânileri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Basın Yayın ve Halkla İlişkiler Daire Başkanlığı Yayınları, İstanbul 2007.
• Geçmişten Günümüze Posta, PTT Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara 2007.
• Günergun, Feza, “Türkiye’de Hayvanat Bahçeleri Tarihine Giriş”, I. Ulusal Veteriner Hekimliği Tarihi ve Mesleki Etik Sempozyumu Bildirileri (Prof. Dr. Ferruh Dinçer’in 70. Yaşı Anısına), (Ed. Abdullah Özen), Elazığ 2006, s. 185-218.
• Güvercinlerle Muhâbere (Transmission par pigeons voyageurs), (Fransız Mütehassıs’ın notlarından tercüme ve nakleden Birinci Mülâzım Yusuf İzzeddin), Jandarma Mecmûası, Yıl: 4, Sayı: 16, 1 Teşrîn-i Evvel (Ekim) 1928, Jandarma Matbaası, s. 219-238.
• Gvyar, J., Muhâbere Güvercinleri, (Nakleden: A. Yumni), Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Ta’lîm ve Terbiyesi Dâiresi, Ankara 1928.
• Hülagü, M. Metin, Sultan II. Abdülhamid’in Sürgün Günleri – Hususi Doktoru Atıf Hüseyin Bey’in Hatıratı (1909-1918), Pan Yayıncılık, İstanbul 2003.
• İlter, Erdal, “Osmanlılarda İstihbarat (XIV. – XX. Yüzyıllar)”, Avrasya Dosyası – İstihbarat Özel Sayısı, 8(2), Ankara 2002, s. 233-254.
• İsmail Zühtü, “Bahrî Muhâbere Güvercinleri”, Mecmûa-yı Fünûn-ı Bahriye, nr. 8, İstanbul, 31 Eylül 1312 (13 Ekim 1896), s. 309-320.
• Mehmed Rüşdü (Almanca’dan Çeviren), “Muhâbere Güvercinleri – Ordu Hidemâtında Bunlardan Sûret-i İstifâde”, Mecmûa-yı Ebuzziya, nr. 102, 3 Receb 1329 (30 Haziran 1911), s. 746-752.
• Münif (Paşa), “Kebûter-nâme-i ber”, Mecmûa-yı Fünûn, nr. 12, İstanbul 1279 (1863), Cem’iyyet-i İlmiyye-i Osmâniyye Matbaası, s. 485-488.
• Özer, Sevilay, “Osmanlı Devleti’nin Son Döneminde Posta Güvercinleri”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 55(2), Ankara 2015, s. 167-188.
• Râif (Fransızca’dan Çeviren), Bir Sâbit Güvercinlik İnşâsı, Erkân-ı Harbiye-i Umûmiyye Ta’lîm ve Terbiye Dâiresi, Ankara 1927.
• Snyders, Hendrik, “More Than Just Human Heroes: The Role of the Pigeon in the First World War”, Scientia Militaria, South African Journal of Military Studies, 43(2), 2015, s. 133-150.
• Tauber, Eliezer, “The Capture of the NILI Spies: The Turkish Version”, Intelligence and National Security, 6(4), London 1991, s. 701-710.
• Uşaklıgil, Halîd Zîya, Saray ve Ötesi – Son Hatıralar, İnkılâb ve Aka Kitabevileri Koll. Şti., İstanbul 1981.
• Yılmaz, Orhan, Güvercin (Columba Livia) Yetiştiriciliği, Veni Vidi Vici Yayınları, Ankara 2012.
• Yürekli, Tülay, “Zengiler ve Eyyûbîlerde İstihbarat”, Türkiyat Mecmuası, 27(2), 2017, s. 293-311.