Ankara 1924 Lörcher Planı Raporu

Yıl 2003, Cilt: 67 Sayı: 248, 153 - 192, 20.04.2003

Ali Cengizkan

https://doi.org/10.37879/belleten.2003.153

Öz

Ankara'nın erken cumhuriyet dönemi planlama kararları ve belgeleri üzerinde yaklaşık üç yıldır yapılmakta olan inceleme çalışması ve arşiv araştırmaları, bugün iyi bir noktaya gelmiş bulunuyor. Ne yazıktır ki, başkentlik kararının alındığı 13 Ekim 1923 tarihinden sonra, Ankara şehrinin yönetimi, Ankara'da başkente özgü bir yönetim arayışı ve belediyeciliğin kurumsallaşması, ilk belediye yılları, ilk plan arayışları ve bulguları, bugüne kadar çok fazla araştırılmamıştı. Yaklaşık 80 yıl sonra bu yazının ekindeki raporun da kilit taşlarından birini oluşturduğu araştırma, bir dönüm noktasını, bir uğrak noktasını haberleyen çarpıcılıkta.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Lörcher Planı, Erken Cumhuriyet Dönemi, Başkent, Tarih

The Lörcher Plan Report for Ankara, 1924

Öz

The article offers a resume of the findings of research on the very firs contemporary city plan of Ankara, naming it as the "1924-25 Lörcher Plan" but focuses on the Plan Report dated 1924, revealed here for the first time. Before the declaration as the capital of the new state on 13 October 1923, the city of Ankara in central Anatolia had already tripled its population following 1920, i.e. during her pioneer role in the Turkish War of Independence. Foundation of a Capital City Municipality (Şehremaneti) and search for a new plan, were all attempts to solve housing problem resulting from the accelerated population rate. The full text of the plan report discussed in this article, proves that the plan was ordered in December 1923 by the Municipality of Ankara to the firm Turkish Society for survey and Construction Inc. (Societe Anonyme Turque d'Etudes et d'Entreprises Urbaines - Keşfiyat ve İnşa'at Türk Anonim Şirketi) in İstanbul; that the plan and its report were designed and prepared by Dr. Carl Christoph Lörcher from Charlottenburg (Berlin) and submitted to the Municipality on 30 May 1924 by the firm manager Heussler. Thus, the 80 years of speculative thinking and false historiography about the author, origin, function and results of the first plan prepared for the expansion of the city are eluded. Full elaboration on the report elucidates that, the report and accompanying plans hold several initial and modernizing values for Turkish urban planning. It proves to be the first tool in the implementation of "model cities"; the first city history of Ankara in the modern sense; the first attempt to achieve consensus on national city planning methods and processes; the first concrete consideration to attain meaning and symbolism in urban grounds; the first display of consistency of urban planning and design thinking; the first introduction of contemporary and avantguard city planning concepts; the first proposal for regulation of hierarchic and systematized set of open and green public spaces; the very first document in the construction of modern Ankara.

Anahtar Kelimeler

Ankara, Lörcher Plan, Early Republican Period, Capital, History

Kaynakça

• Bu çalışmada büyük ölçüde T.C. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (TCBCA) belgelerinden, Bakanlar Kurulu kararlarından (BKK), Başbakanlık Muamelat Müdürlüğü belgelerinden (Mua), Nafia Nezareti ve Bayındırlık Bakanlığı (BayBak) belgeleri ve Toprak İskan Genel Müdürlüğü (TİM) belgeleri ile Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Arşivi (ABBİMA), İstanbul Alman Arkeoloji Enstitüsü Harita ve Fotoğraf Arşivleri (İDAE) ve Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Harita Arşivi (ODTÜMFAH) belgelerinden yararlanılmıştır.
• Bademli, Raci (1986) "1920-40 Döneminde Ankara'nın Yazgısını Etkileyen Tutumlar", Mimarlık, s: 85/2-3; 10-6.
• Cengizkan, Ali (1994) "Momentum Ankara", Ankara Ankara (1994) Enis Batur, der., Yapı Kredi Yayınları, İstanbul; 487-507. Ayrıca, Kent, Planlama, Politika, Sanat/Tarık Okyay Anısına Yazılar içinde (1994) İlhan Tekeli, der. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını, Ankara; 151-77.
• Cengizkan Ali (2002a) Modernin Saati: 20. Yüzyılda Modernleşme ve Demokratikleşme Pratiğinde Mimarlar, Kamusal Mekan ve Konut Mimarlığı, Mimarlar Derneği 1927 ve Boyut Yayıncılık, İstanbul.
• Cengizkan, Ali (2002b) "Türkiye Büyük Millet Meclisi ve Bakanlıklar", Modernin Saati içinde; 93-99.
• Cengizkan, Ali (2002c) "Robert Oerley (1876-1945): Söylemsel Dönüşümler Döneminde Ankara'da Viyanalı Bir Mimar", Modernin Saati içinde; 71 - 91.
• Cengizkan, Ali (2002d) "Bağ Evinden Villa'ya: Ankara Keçiören Bağ Evleri ve Kent Konutu Tipolojisinde Dönüşüm", Modernin Saati içinde; 119- 141
• Cengizkan, Ali (2002e) "Bruno Taut: Duygu ve Gönül / Türkiye'ye Gönül Veren Duygulu Dünya Yurttaşı", Modernin Saati içinde; 29-35.
• Cengizkan, Ali (2002f) "Ankara 1924-25 Lörcher Planı: Bir Başkenti Tasarlamak ve Sonrası", Arredamento Mimarlık, n: 100+51, 2002/10, Ekim 2002; 116-132. Ayrıca Modernin Saati içinde; 37-59.
• Collins, George R. and Christiane Crasemann Collins (1986) Camillo Sitte: The Birth of Modern City Planning / with a translation of the 1889 Austrian edition of his"City Planning according to Artistic Principles', Rizzoli, New York.
• Ellison, Grace M. (1923, 1973) Bir İngiliz Kadını Gözüyle Kuva-i Milliye Ankarası, Türkçesi İbrahim S. Türek, Milliyet Yayınları, İstanbul.
• Emiroğlu Kudret v.d., haz. (1995) Ankara Vilâyeti Sâlnâme-i Resmisi 1325 (1907), Ankara Enstitüsü Vakfı Yayınları, Ankara.
• Erichsen, Regine (1994) "Sığınmacı Alman Bilim Adamlarının Etkisi ve Dönemin Türk- Alman İlişkileri", Bir Başkentin Oluşumu / Ankara 1923- 1950, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Yayını; 26-35.
• Eyice, Semavi (1971) "Ankara'nın Eski Bir Resmi", Atatürk Konferansları IV 1970, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara; 61-124.
• Farrere, Claude (1999) Ankaralı Dört Hanım, Fransızcadan çeviren Kriton Dinçmen, Scala Yayıncılık, İstanbul.
• F.A. Brockhaus (1955) Der Grosse Brockhaus, Almanca Ansiklopedi, 20 ciltlik 6. Baskı, F.A. Brockhaus, Wiesbaden.
• Jansen, Hermann (1917) Die Grossstadt der Neuzeit - Zaman-ı Hazırın Büyük Şehri, Osmanlıcaya çeviren: Vahit Bey, Ahmet İhsan ve Şürekası, Matbaayı Hümayun-u Osmani Şirketi, İstanbul.
• Jansen, Hermann (1937) Ankara İmar Planı Raporu, çev. Mithat Yenen, Alaaddin Kıral Basımevi, İstanbul.
• Karabekir, Kazım (2001) Sanayi Projeleri: "Ülkümüz Kuvvetli Bir Türkiye'- dir", baskıya haz. Orhan Hülagü, Emre Yayınları, İstanbul.
• Kemal, Mehmed (1983) Türkiye'nin Kalbi Ankara, Çağdaş Yayınları, İstanbul.
• Koyunoğlu, Arif Hikmet (1987) "Merhum Mimar Arif Hikmet Koyunoğlu'- nun Anıları - 4", Tarih ve Toplum, cilt: 7, Şubat 1987; 47-51.
• Lörcher, Carl Ch. (1925a) "Der Neue Bebauungsplan für Angora", Wasmuths Monatshefte für Baukunst, n: 9, Heft 1, 1925; 25-26.
• Lörcher, Carl Ch. (1925b) "Das Neue Regierungsviertel der Stadt Angora", Stadtebau Monatshefte für Stadtbaukunst Stadtisches Verkehrs=Park=und Siedlungswesen, v: 20, Jahrgang 1925; 144-145.
• Mamboury, Ernst (1933) Ankara Guide Touristique: Haidar Pacha - Ankara; Bogaz Keuy, Euyuk, Sivri-Hissar et environs, Tchangri, Yozgat, etc., Edition Française, Ministere Turc de l'Interieur.
• Nicolai, Bernd (1998) Moderne und Exil: Deutschsprachige Architekten in der Türkei 1925-1955 (Modern ve Sürgünde: Türkiye'de Almanca Konuşan Mimarlar 1925- 1955), Verlag für Bauwesen, Berlin.
• Raymond, Alexandre M., Architecte (1924) Une Ville Celebre Angora (L'Antique Ancyre), Prague; 101 sayfa, 15 resim.
• Sarıoğlu, Mehmet (2001) "Ankara" Bir Modernleşme Öyküsü (1919-1945), TC Kültür Bakanlığı Yayını, Ankara.
• Şenyapılı, Tansı (1985) Ankara Kentinde Gecekondu Gelişimi (1923-1960), Batıkent Konut Üretim Yapı Kooperatifleri Birliği, Ankara.
• Tankut, Gönül (1983) "Ankara Kent Planı Yarışması'na İlişkin Yeni Veriler: 23 Nisan 1928 - 30 Nisan 1929", Prof Fehmi Yavuz'a Armağan, A.Ü. SBF Yayınları, Ankara; 79-89.
• Tankut, Gönül (1984) "Jansen Planı Uygulama Sorunları ve Cumhuriyet Demokrasisinin Kent Planına Yaklaşımı", Tarih İçinde Ankara : Eylül 1981 Seminer Bildirileri, E. Yavuz ve Ü.N. Uğurel, der., ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını, Ankara; 303-19.
• Tankut, Gönül (1988) "Ankara'nın Başkent Olma Süreci", ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, c: 8, s: 2; 93-104.
• Tankut, Gönül (1993) Bir Başkentin İmarı: Ankara: (1929-1939), Anahtar Kitaplar, İstanbul.
• Tankut, Gönül (1994) "Erken Cumhuriyet Döneminde Şehir Mimarisi, 'Ankara.'", Bir Başkentin Oluşumu/Ankara 1923-1950, TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Yayını; 23-25.
• Tekeli, İlhan (1980) "Türkiye'de Kent Planlamasının Tarihsel Kökleri", Türkiye'de imar Planlaması , derl. Tamer Gök, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını; 8-111.
• Tekeli, İlhan (1994) "Ankara'nın Başkentlik Kararının Ülkesel Mekan Organizasyonu ve Toplumsal Yapıya Etkileri Bakımından Genel Bir Değerlendirmesi", Ankara Ankara (1994) Enis Batur, der., Yapı Kredi Yayınları, İstanbul; 143-59.
• T.C. Ankara Şehremaneti (1929) Ankara Şehrinin Profesör M. Jausseley, Jansen ve Brix taraflarından yapılan plan ve projelerine ait izahnameler, Hakimiyeti Milliye Matbaası, Ankara.
• Vardar, Ali (1989) "Başkent'in İlk Planları", Planlama, s: 6, Haziran-Eylül-Aralık 1989, 89/2-3-4; 38-50.
• Vardar, Ali (1997) "Cumhuriyet Forumundan Güvenpark'a, Tasarımda Dönüşüm: Neye Niyet Neye Kısmet", Planlama, s: 97/2; 48-49.
• Yavuz, Fehmi (1952) Ankara'nın İmarı ve Şehirciliğimiz, AÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, Ankara.
• Yavuz, Yıldırım (1984) "1923-1928 Ankara'sında Konut Sorunu ve Konut Gelişmesi", Tarih İçinde Ankara : Eylül 1981 Seminer Bildirileri, E. Yavuz ve Ü.N. Uğurel, der. (1984) ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını, Ankara; 303-19.
• W.L. (1911) "Architektonisches von der Allgemeinen Stadtebau-Ausstellung zu Berlin", Berliner Architecturwelt, n: 46, 123-63.