Doğu Anadolu Yüksek Yaylası'ndan M.Ö. 2. Binyıl Kurganları

Yıl 2002, Cilt: 66 Sayı: 246, 343 - 356, 20.08.2002

Aynur Özfırat

https://doi.org/10.37879/belleten.2002.343

Öz

Bilindiği üzere, "kurgan", Batı dillerindeki "tumulus", yapay mezar tepesi karşılığı kullanılan Türkçe bir sözcüktür. Anadolu ve Ön Asya'ya yabancı olan bu türde mezar anıtı geleneğinin en erken temsilcilerine Asya bozkırlarında M.Ö. 5. binyılın ikinci yarısından beri rastlanılmaktadır. Anadolu'ya bu türdeki mezar anıtları, Balkan kökenli bir halk olan Phrygler tarafından Orta Anadolu'ya getirilmiştir ve en eskileri de M.Ö. 800 yılları civarına tarihlenir.

Anahtar Kelimeler

Kurgan, Doğu Anadolu, Yüksek Yaylası, M.Ö. 2. Binyıl

2nd-Millennium B.C.E. Tumuli in Yüksek Yaylası in Eastern Anatolia

Öz

Tumuli were encountered in the course of a field survey in the Kars area. Though the existence of burial mounds in the village of Küçük Çatma (Maly Pergit) in the province of Kars was already known, no information has heretofore been available on the distribution of barrows in northeastern Anatolia. The first locale in which tumuli were encountered was Suluçem, which yielded six in all. The most promising of these barrows , whose mounds are composed of a mixture of rock and soil, are those designated numbers IV and VI. At the foot of the central tumulus (no. IV) are situated some smaller barrows. Some painted artifacts were recovered from a pit dug by grave robbers. Tumulus VI, suffering the effects of major depradation by grave robbers, has been reduced to the state of an open quarry. Photographs taken at this time reveal the existence of painted pottery and a stone sarcophogus containing a single skeleton. In terms of both structure and ceramics, the Suluçem barrows exhibit similarities to the Tazekent and Sevan-Üzerlik cultures concentrated in Azerbaijan and Armenia. The second area was Nurettin, which boasts one large mound indicating the former existence of a settlement site and three barrows (nos. I-III). The local villagers have robbed Tumulus II has been robbed by the local villagers and from the pit they dug on the northeast side of the peak painted pottery was recovered. Appearing on the south slope is an area irregular in plan, carved out of the soil which has become rocklike. A few painted potsherds were recovered from the mound of excavated soil located before the entrance. The Nurettin ceramics display an exact parallel to material from Northwestern Iran and conform to the Van-Urmiye culture. The barrows examined appear to belong to the Middle Bronze Age, that is, the first half of the 2nd millennium B.C.E. The unexpected occurrence of tumuli in northern Transcaucasia in the mid-3rd millennium B.C.E. suggests that this was the result of migration from the north, where this tradition possesses a deeply rooted past. The type of burial custom associated with tumuli seems to have been disseminated throughout the whole of Transcaucasia and Northeastern Anatolia in the first half of the 2nd millennium B.C.E. The Suluçem and Nurettin tumuli appear to be related to this second stage of dissemination.

Anahtar Kelimeler

Tumuli, Eastern Anatolia, Yüksek Yaylası, 2nd-Millennium B.C.E.

Kaynakça

• Aliev, V. G.
• 1977 Azerbaycan'da Tunç Devrinin Boyalı Gaplar Medeniyeti, Bakü.
• 1991 Kultura Epokhi Sredneii Bronzi Azerbaiidjana, Bakü.
• Anthony, D. W.
• 1986 "The 'Kurgan Culture,' Indo-European Origins, and the Domestication of the Horse: A Reconsideration", Current Anthropology 27: 291-314.
• Bakhşaliev, V. B.
• 1997 Nahçıvan Arkeolojisi, İstanbul.
• Burney, C.
• 1958 "Eastern Anatolia in the Chalcolithic and Early Bronze Age", Anatolian Studies VIII: 157-209.
• 1977 From Village to Empire, Oxford.
• Burney, C. A., D. M. Lang
• 1971 Peoples of the Hills: Ancient Ararat and the Caucasus, London.
• Burton-Brown, T.
• 1951 Excavations in Azerbaijan, 1948, London.
• Çilingiroğlu
• 1983 "Van Gölü Havzasında M.Ö. 2. Bin Kültürüne Ait Bazı Veriler", I. Araştırma Sonuçları Toplantısı : 25-29.
• 1984 "The second millenium painted pottery tradition of the Van Lake Basin", Anatolian Studies XXXIV: 1984: 129-140.
• 1986a "Van Gölü havzasında 2. bin boyalı çanak-çömlek geleneği", IX. Türk Tarih Kongresi: 109-115.
• 1986b "Van Bölgesi ve Ordu İli Yüzey Araştırması", IV. Araştırma Sonuçları Toplantısı: 311-322.
• 1988 "Van Gölü havzasında M.Ö. 2. binyıla ait boyalı çanak-çömlek geleneği", Ege Üniversitesi, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi IV: 5-18.
• 1990a "Gaziantep Müzesindeki Van-Urmiye boyalıları", Ege Üniversitesi, Arkeoloji-Sanat Tarihi Dergisi V: 25-44.
• 1990b "Van ve Urmiye bölgeleri arasındaki kültürel ilişkinin Van-Urmiye boyalıları ışığında değerlendirilmesi", X. Türk Tarih Kongresi: 169- 173.
• 1994 "Van Gölü havzasında üretilen M.Ö. II. binyıl boyalı çanak çömleği", Ege Üniversitesi, Arkeoloji Dergisi II: 1-31.
• Djaparidze, O. M.
• 1964 "Arkheologicheskie Raskopki v Trialeti v 1959-1962 g.", Sovetskaya Arkheologiya 2: 102-121.
• 1969 Archaeological Excavations in Trialeti: On the History of Georgian Tribes in the Second Millenium B.C., Tbilisi.
• 1993 "Über die Ethnokulturelle Situation in Georgien gegen ende III Jahrtausend v. Chr.", M. Frangipane, H. Hauptmann, M. Liverani, P. Matthiae, M. Mellink (Yay.), Between The Rivers and Over the Mountains: Archaeologica Anatolica et Mesopotamica Alba Palmieri Dedicata, Roma: 475-491.
• 1995 "Mittlere Bronzezeit", A. Miron, W. Orthmann (Yay.), Unter Wegs zum Goldenen Vlies: Archaologische Funde aus Georgien, Stuttgart: 79-94.
• Djaparidze, O. M., G. B. Avalişvili, A. T. Tsereteli
• 1985 Pamyatniki Meskheti Epokhi Srednei Bronzi, Tbilisi.
• Edens, C.
• 1995 "Transcaucasia at the End of the Early Bronze Age" Bulletin of the American Schools of Oriental Research 299/300: 53-64.
• Edwards, M. R.
• 1981 "The Pottery of Haftavan VIB (Urmia Ware)", Iran XIX: 101-140.
• 1983 Excavations in Azerbaijan (North-western İran) I: Haftavan, Period VI, BAR Int. S. 182, Oxford.
• Khaçatriyan, T. S.
• 1975 Drevniya Kultura Şiraka (III-I Tis. do. N. E.), Erevan.
• Khanzadyan, E. V.
• 1962 "Lçaşenskii Kurgan 6", Kratkie Soobşçeniya Instituta Arkheologii 91: 66-71.
• 1969 Garni IV: Resultatii raskopok (1949-1966 g.), Erevan.
• 1979 Elar-Darani, Erevan.
• 1995 Metsamor 2, La Necropole: Les Tombes du Bronze Moyen et Recent, 1, Neuchatel-Paris.
• Kleiss, W.,
• 1969 "Bericht über zwei Erkundungsfahrten in Nordwest-Iran", Archaologische Mitteilungen aus İran 2: 7-119.
• 1978 "Hügelgraber in Nordwest Azerbaidjan", Archaologische Mitteilungen aus İran 11: 13-18.
• 1997 "Hügelgraber in Nordwest- und Westiran", Archaologische Mitteilungen aus İran und Turan 29: 179-190.
• Köroğlu, K.
• 2000 "Çıldır Kurganları", Arkeoloji ve Sanat 96: 2-11.
• Kuşnareva, Kh. K.
• 1960 "Tazekendskij mogilnik v Armenii", Sovetskaya Arkheologiya 1: 137- 147.
• 1985 "Cevano-Üzerliskskaya Kultura Perioda Srednei Bronzii na Territorii Yujnogo Kavkaza", Kuluturnoe Naslegie Vostoka: 89-104.
• 1993 Yujnıy Kavkaz v IX-II (Tis. do N. E.), Sankt Petersburg. İngilizce çevirisi için bkz. The Southern Caucasus in Prehistory: Stages of cultural and socioeconomic development from the eight to the second millenium B. C., çev. H. N. Michael, University of Pennsylvania, University Museum monograph 99, Philadelphia 1997.
• Lordkipanidse, O.
• 1991 Archaologie ın Georgien Von der Altsteinzeit zum Mittelalter, Weinheim.
• Martirosyan, A. A.
• 1964 Armeniya v Epokhi Bronzı i Rannego Jeleza, Erevan.
• Nagler, A.,
• 1996 Kurgane der Mozdok-Steppe in Nordkavkasien, Archaologie in Eurasien 3, Espelkamp.
• Özfirat, A.
• 1994 "M.Ö. II. Binyıl Doğu Anadolu Boyalı Seramik Kültürleri Üzerine Araştırmalar", XI. Araştırma Sonuçları Toplantısı: 359-377.
• 1999 "1997 Yılı Bitlis-Muş Yüzey Araştırması: Tunç ve Demir Çağlar", XVI. Araştırma Sonuçları Toplantısı II: 1-22.
• 2000 '1998 Yılı Bitlis-Muş illeri Yüzey Araştırması: Tunç ve Demir Çağları", 17. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2: 193-210.
• 2001a Doğu Anadolu Yayla Kültürleri (M.Ö. II. Binyıl), İstanbul.
• 2001b "1999 Yılı Muş İli Yüzey Araştırması: Tunç ve Demir Çağları", 18. Araştırma Sonuçları Toplantısı 2: 123-140.
• Rubinson, K. S.
• 1976 The Trialeti Culture, (University Microfilms), Ann Arbor- Michigan.
• Seidov, A. G., V. B. Bakhşaliev, E. İ. Novruzlu, V. M. Babaev
• 1995 Nahçıvan'ın ve Babek Bölgesi'nin Arkheoloji Abideleri, Bakü.
• Simonyan, A. E.
• 1984 "Dva Pogrebeniya Epokhi Srednei Bronzi Mogilnika Verin Naver", Sovetskaya Arkheologiya 3: 122-135.
• 1996 "Pasteurs et chefs de guerre au Bronze Moyen (XXIII-XXII Siecle Avant J.C.)", J. Santrot (Yay.), Armenie: Tresors de l'Armenie ancienne, des origines au IVe siecle, Paris: 54-69.
• Winn, S.M.M.
• 1981 "Burial Evidence and the Kurgan Culture in Eastern Anatolia C. 3000 B.C.: An Interpretation", Journal of Indo - European Studies 9: 114-118.
• Young, R. S.
• 1981 Three Great Early Tumuli, Gordion I, University of Pennsylvania, Museum Monograph 43, Philadelphia.