XVI. Yüzyılda Ayaş Kazası -İktisâdi Tahlil Denemesi-

Yıl 2002, Cilt: 66 Sayı: 246, 421 - 502, 20.08.2002

Deniz Karaman

https://doi.org/10.37879/belleten.2002.421

Öz

Şehir tanımı yapılırken esas alınan kriterler toplum hayatının iş bölümüne dayanması, sanat - ticâret yapılması, eğitim ve kültür faaliyetlerinin bulunması, nüfusun nisbeten fazla olması ve yollarla civar merkezlere bağlanması gibi unsurlardır. Tahrir defterlerinde "nefs" olarak adlandırılan yerler de benzer özelliklere sahiptir. Ayaş, Anadolu'da iki kola ayrılan tarihi ipek yolunu birbirine bağlayan Roma döneminin kral yolu üzerinde; medresesi, ulu camii, pazar yeri, çarşısı yani çeşitli sanatların icra edildiği veya malların satıldığı dükkânları ile bir "nefs"dir.

Anahtar Kelimeler

XVI. Yüzyıl, Ayaş, İktisâdi Tahlil, Osmanlı

An Economic Analysis of the kâzâ of Ayaş in the 16th Century

Öz

The author subjects the kâzâ of Ayaş in the 16th century to a treatment in economic terms and also takes a look at the timar system and the foundation of the agrarian economy in the context of the sultanic statutes. As in all other similar studies, the topics taken up include the household, demographic categories (çift, bennak, mücerred), agricultural production (such as grain, fruits and vegetables, and rice), animal husbandry (bees, sheep, fish). The basic sources for the study were first and foremost the imperial survey registers (tahrir defteri). These registers when read in conjunction with the statuary codes draw the scholar's attention to certain aspects. The principal aspects stressed by the author are the status of ‘bachelor,’ or mücerred, the imperial fief, or hassa çiftlik, and rice-growing ( çeltik). The 16th-century surveys were conducted during the reigns of Süleyman I and Selim II and which comprehended the entire realm. When the demographic category of mücerred is examined, it can be noted that under Süleyman I, while those bearing this status are recorded in the register, these individuals are not assessed taxes; whereas under Selim II only those mücerred who possessed the capacity to pay taxes are recorded. This distinction should be observed when conducting demographic studies. When the statutes regarding the military-administrative districts (sancak) published by Ömer Lûtfi Barkan are studied along with the survey data, the meaning of certain entries or their differences become evident. For example, in the case of an actual hassa çiftlik, it is denoted by the term hassa and no taxation amount is indicated; but when the amount imposed for the taxes öşür and resim is noted, it implies that the land grant has lost the character of an imperial fief. The variations exhibited in the çeltük entries are also noteworthy. The entries recorded variously as hasıl-ı çeltük, an çeltük, öşr-i çeltük, and hassa çeltük point to differences in the administration of production or distribution.

Anahtar Kelimeler

16th Century, Ayaş, Economic Analysis, Ottoman

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivleri TD: 117 ve TD.162.
• Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyud-ı Kadime Arşivi TD. 74, TD.214, TD.558.
• 438 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530) Dizin ve Tıpkı Basım, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Ankara 1993.
• 5 Numaralı Mihimme Defteri -Özet ve Transkripsiyon-, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 1994.
• AKGÜNDÜZ, Ahmet, Osmanlı Kanunnameleri ve Hukuki Tahlilleri .
• AKTÜRE, Sevgi, "16. Yüzyıl Öncesi Ankara'sı Üzerine Bilinenler", Tarih İçinde Ankara, Ankara 2000, s. 3-48.
• ARIKAN, Zeki, "XV. Ve XVI. Yüzyıllarda Anadolu'da Çeltik Üretimi", V. Milletlerarası Türkiye Sosyal ve İktisat Tarihi Kongresi, Ankara 1990.
• AYNÎ ALİ, Osmanlı İmparatorluğunda Eyalet Dağıtımı ve Bunların Mali Güçleri, Haz. Hadiye Tuncer, Ankara 1964.
• ALDAN, Mehmet, Türlü Yönleriyle Ayaş, Ankara 1965.
• BARKAN, Ömer Lütfi, XV. Ve XVI. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirâi Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları Kanunlar I, İstanbul 1943.
• "Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi", Türkiyât Mecmuası , X (1953), s.1-27.
• "Timar", Türkiye'de Toprak Meselesi Toplu Eserler I, İstanbul 1980.
• "Türkiye'de İmparatorluk Devirlerinin Nüfus ve Arazi Tahrirleri ve Hakana Mahsus istatistik Defterleri I", İFM, II/1 , s. 20-59.
• BARKAN, Ömer Lütfi,- MERİÇLİ, Enver, Hüdâvendigâr Livası Tahrir Defteri I, Ankara 1988.
• BELDICEANU, Nicoara, XIV. Yüzyıldan XVI. Yüzyıla Osmanlı Devletinde Timar, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara 1985.
• CEZAR, Yavuz, Osmanlı Maliyesinde Bunalım ve Değişim Dönemi, 1986.
• DAVID, Geza, "The Age of Unmarried Male Children in he Tahrir Defters (Notes on the Coefficient)", Acta Orientalia, XXXI (1977), s. 347- 357.
• DİE, 1975 Genel Nüfus Sayımı.
• DOĞRU, Halime, XV. Ve XVI. Yüzyıllarda Sivrihisar Nahiyesi, Ankara 1997.
• EMECEN, Feridun M., XVI. Asırda Manisa Kazası, Ankara 1989.
• "Ağnam" Maddesi, DİA.
• ERGENÇ, Özer, "Şehir Tarihi Araştırmaları Hakkında Bazı Düşünceler", Belleten, LII/203 (1988),s.667-683.
• FAROQHI, Suraiya, "Towns,Agriculture and the State In Sixteenth Century Ottoman Anatolia", Journal of the Economic and Social History of the Orient, XXXIII (1990), s. 125-156.
• "Rural Society in Anatolia and the Balkans During the Sixteenth Century II", Turcica, XI (1979), s. 103-153.
• GÜÇER, Lütfi , XVI-XVII. Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Hububat Meselesi ve Hububattan Alınan Vergiler, İstanbul 1964.
• İNALCIK, Halil, Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul 1996.
• Osmanlı İmparatorluğunun Ekonomik ve Sosyal Tarihi I, Çev. Halil Berktay, İatanbul 2000.
• "The Land Survays in the Ottoman Empire as a Source of Place Names -Summary-", Belleten, XX/78 (1956), s.228-230.
• Hicri 835 Tarihli Suret-i Defter-i Sancak-i Arvanid, Ankara 1987.
• "Osmanlı Tarihine Toplu Bir Bakış", Osmanlı Ansiklopedisi I.
• "Rice Cultivation and the Çeltükçü Reaya System in the Ottoman Empire", Turcica, XIV (1982), s.69-141.
• İzbırak, Reşat, Türkiye 2, İstanbul 1973.
• Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Ankara İli Hizmet Haritası.
• Köylerimiz, Ankara 1982.
• KURT, Yılmaz, "1572 Tarihli Mufassal Tahrir Defterine Göre Adana'nın Sosyo-ekonomik Tarihi Üzerine Bir Araştırma", Belleten, LIV/14, s. 179-211.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat, Tarih Araştırmalarında Usûl, İstanbul 1997.
• McGOWAN,B, "Food Supply and Taxation on the Middle Danube 1568- 1579", Archivum Ottomanicum, I (1969), s.139-196.
• ONGAN, Halit, Ankara'nın 1 Numaralı Şer'iyye Sicili, Ankara 1958.
• ORHONLU,Cengiz,Osmanlı İmparatorluğunda Şehircilik ve ulaşım Üzerine Araştırmalar, Der. Salih Özbaran, İzmir 1984.
• ÖZ, Mehmet, XV-XVI. Yüzyıllarda Canik Sancağı'', Ankara 1999.
• ÖZDEĞER, Hüseyin, "XVI. Yüzyıl Tahrir Defterlerine Göre Antep'in Sosyal ve Ekonomik Durumu", Türk Dünyası Araştırmaları, 16 (Şubat 1982), s.5-116.
• Son Teşkilatı Mülkiyede Köylerimizin Adları , İstanbul 1928.
• ŞAHİN, İlhan-EMECEN, Feridun, II. Bayezid Dönemine Ait 906/1501 Tarihli Ahkâm Defteri, İstanbul 1994.
• TABAKOĞLU, Ahmet, Gerileme Dönemine Girerken Osmanlı Maliyesi, İstanbul 1985.
• TURAN, Ahmet Nezihi, Yabanabad Tarihini Ararken, Ankara 1999.
• Türkiye Mülki İdare Bölümleri ve Bunlara Bağlı Köyler, Belediyeler (1 Haziran 1970 Durumu), Ankara 1971.
• YEDİYILDIZ, Bahaeddin, "Vakıf" Maddesi, İA.
• "Türkiye'de Yer Adı Verme Usûlleri", Türkiye'de Yer Adları Sempozyumu Bildirileri 11-13 Eylül Ankara, Ankara 1984, s.25-41.
• Yurt Ansiklopedisi, "Ankara" maddesi.
• YÜCEL, Yaşar,-PULAHA, Selâmi, I. Selim Kanunnamesi (1512-1520), Ankara 1995.