Arap Kökenli Hıristiyanlar ve İslam Fetihleri İle Olan İlişkileri

Yıl 1999, Cilt: 63 Sayı: 238, 869 - 934, 20.12.1999

Muhammed Dayfallah El-batâyine Çevirmen: Abdulhalik Bakır

Öz

Dindarlık, insanların, varlığı hususunda görüş birliği içinde oldukları, fakat aynı zamanda uygulanışı konusunda farklı gruplara ayrıldıkları bir olgudur. Araplar da, diğer milletler gibi birçok dine mensup olmuşlardır ki, Hıristiyanlık da bunlardan birisidir. Sonra İslam dini ortaya çıktı ve insanlarda gel-git olayını andıran bir düşünce akımının meydana gelmesine sebep oldu. İnsanların düşünce hayatında bir durumdan diğerine geçiş ve değişkenlik kabiliyeti her zaman canlılığını korumuşsa da, bu olay kolay bir şekilde gerçekleşmemiştir. Hatta bu olgu, kendine has bazı kısıtlamalarla karşılaştığı gibi, en azından başlangıç safhasında muhalefetin varlığını da engelleyememiştir. Bu araştırma, Arap kökenli Hıristiyanlar ile İslam'ın yayılışı arasındaki ilişkileri öğrenmeye yönelik bir çalışmadır. Ayrıca onların (Hıristiyanların) İslam fetih hareketine ve bu hareketin Arap Yarımadası, Suriye ve Irak'taki yayılışına karşı göstermiş oldukları reaksiyonları izlemek, bunları belirleyen faktörleri ortaya çıkarmak ve bu faktörlere etki yapan İslamî faaliyetin rolünü tespit etmek amacını taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arap, Hıristiyan, İslam, Bizans, Farslar, Müslüman, Fetih

Arab Christians and the Impact of the Islamic Conquest

Öz

The diffusion of Christianity among the Arabs in the Arabian peninsula, Iraq and Syria assumed not only a distinct form but, at the same time, took place under very complex political and economic conditions. In the pre-Islamic period, this diffusion tended to occur not on a communal basis, but rather it exhibited a pattern marked by the conversion of isolated individuals. During the spread of Islam in the Arabian Peninsula, the native Christians in the different regions here displayed no noteworthy reaction in response to this new political formation. For instance, the Nadjran Christians of Yemen either entered into agreement with the Muslims and assumed dhimmi status or they converted to Islam and recognized the political and religious authority of the Islamic state. The military campaigns conducted by the Muslims in Iraq and Syria, however, occasioned important battles, like those at Mu’ta, Yarmuk, Fihl, Kinnasrin, ‘Ayn al-Tamr and Takrit. In this series of engagements in these two countries, the presence of Christians of Arab descent in the ranks of the Byzantines and Sassanians represented a species of attitude and behavior better explained by social psychology than religious faith. Both as groups and individuals, such actions first emerged as an expression of hostile opposition to the Islamic conquest movement, but, in the end, they joined and united with it. In the wake of the great military victories by the Muslims in Iraq and Syria, the change in circumstances led to a gradual reversal on the part of the Christians, who now began to enter the Islamic armies. The policy implemented in regard to the Taghlib Christians, who adopted a different stance vis-a-vis the Muslims, attained resolution within the framework of certain Islamic principles and Arab tribal customs and traditions.

Anahtar Kelimeler

Arab, Christian, Islam, Byzantium, Persians, Muslim, Conquest

Kaynakça

• ARNOLD, Thomas, The Preaching of Islam. A history of the Proppagation of the Muslim Faith. SH. Muhammad Ashraf Kashmiri Bazar, Lahore 1968, p.I
• BAYNES, Norman, el-İmbaratoriyye el-Bizantıyye, Çev. Hüseyn Mu’nis-Mahmud Yusuf Zayıd, Lücnetü’t-Te'lif ve'Terceme ve'n-Neşr, Kahire, 1957.
• EL-BELAZURî, Ahmed b. Yahya b. Câbir (279/892), Ensabu’l-Eşraf, Mektebetü'l-Müsenna, Bağdat,(trz.).
• EL-BELAZURî, Ahmed b. Yahya b. Câbir (279/892), Fütûhu'l-Buldan, Thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ'-Ömer Enîs et-Tabbâ'â, Dâru'n-Neşr li'l-Cami'îyyîn, Kahire, 1377/1957.
• EL-BELAZURî, Ahmed b. Yahya b. Câbir (279/892), Fütûhu'l-Buldan, Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, Thk. Rıdvan Muhammed Rıdvan, Beyrut, (trz.).
• BELL, Richard, The Origin of Islam in its Chridtian Environment. The Guning lectures Edinburgh University 1928 Frant Cass and Co. Ltd 1968.
• EL-BEKRî, el-Vezîr el-Fakîh Ebu Ubeydullah b. Abdulaziz el-Endelusî (487/1094), Mu'cem mâ İsta'cem mîn Esmâi'l-Bilâd ve’l-Mevâki', Thk. Mustafa es-Sakkâ, Kahire, 1364/1945.
• EL-BİKÂ'î, Burhaneddin (885/1480), Ahbaru'l-Cilâd fi Fethi'l-Bilâd, Laleli Ktb. Nu. 1994, İstanbul.
• BROKELMANN, Carl, Tarihu'l-Edebi'l-Arabi, Çev. Abdulhalim en-Necâr, Dâru'l-Me'arif, Mısır, (trz.).
• BUTLER, Alfered J., The Arab Conquest of Egypt. The Last Thirty Years of the Roman Dominion, Second Edition Prınted in Great Britain at the University Press, Oxford.
• CÂDULMEVLA, Muhammed Ahmed ve Arkadaşları, Eyyâmû'l-Arab fî'l-Cahiliyye, Kahire, (trz.).
• CEVÂD ALİ, el-Mufassal fî Tarihi'l-Arab Kable'l-İslâm, Mektebetü'n-Nahda, Bağdat, 1976.
• ED-DİNEVERî, Ebu Hanife Ahmed b. Davud (282/895), el-Ahbâru't-Tıval, Kahire, (trz.).
• ED-DÛRî, Abdulaziz, el-Cüzûrü't-Tarihiyye lîl-Kavmiyyeti'l-Arabiyye, Davu'l-İlm lî'l-Melâyîn, Beyrut, 1960.
• ED-DÛRî, Abdulaziz, Bahsun fî Neşeti İlmi't-Tarih İnde'l-Arab, Beyrut, (trz.).
• EBU DAVÛD, Süleyman b. el-Eş'as b. İshak el-Ezdî es-Sicistânî (275/888), Sünen Ebu Davûd, Kahire, 1371/1952.
• EBU TEMMÂM, Habib b. Evs et-Tâî (231/845), Nekâiz Cerîr ve’l-Ahtal, Dâru'l-İlm lî'l-Melâyîn, Beyrut, 1922.
• EL-EZDî, Muhammed b. Abdullah (231/845), Tarihu Fütûhi'ş-Şam, Thk. Abdulmün'im Abdullah Amir, Müessesetü Sicilli'l-Arab, Kahire, 1970.
• EL-EZDî, Muhammed b. Abdullah (231/845), Fütûhu'ş-Şam, Ayasofya Ktb. Nu 3326, İstanbul.
• FRYE, R.N. The Cambridge History of Iran. Volume 4- The Period from the Arab İnvasion to the Saljugs, Cambridge University Press.
• GİBB, H., Dirâsâtun fi Hadareti'l-İslâm, Çev. İhsan Abbas, Dâru'l-İlm lî'l-Melâyîn, Beyrut, 1964.
• HALİFE B. HAYYÂT (240/845), Tarihu Halife b. Hayyât, Thk. Ekrem Ziya el-Ömerî, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut, (trz.).
• EL-HEMDANî, Ebu Muhammed el-Hasen b. Ahmed b. Ya'kub b. Yusuf b. Davud (334/945), Sıfatu Cezîreti'l-Arab, Nşr. Muhammed b. Belhîd en-Necdî, Mısır, (trz.).
• HİTTİ, Philip, Edvard Corci, Cebrail Cebbûr, Tarihu'l-Arab Mutavval, Dâru'l-Keşşaf li'n-Neşr ve't-Tıbâ'â ve't-Tevzî', Beyrut, 1965.
• İBN ABDİRABİH, Ebu Ömer Ahmed b. Muhammed el-Endelusî (328/939), el-İkdu'l-Ferîd, Thk. Ahmed Emîn-Ahmed ez-Zeyn-el-Ebyârî, Kahire, (trz.).
• İBN ASÂKİR, Ebu’l-Kasım Ali b. el-Hasen b. Hibetullah (571/1175), Tehzibu Tarih Dımaşk, Dâru's-Sîre, Beyrut, 1399/1979.
• İBN BITRÎK, Said (328/ ), Kitabu't-Tarih el-Mecmû' alâ't-Tahkîk ve't-Tasdîk, Beyrut, 1909 (Yahya b. Said el-Antakî'nin "Tarih" adlı eseri ile bir arada yayınlanmıştır).
• İBNU'L-CEVZî, Ebu'l-Ferec Abdurrahman b. Ali (597/1201), Tarihu Ömer b. el-Hattab, Thk. Abdulkerim er-Rifa'î, Kahire, (trz.).
• İBNU'L-ESîR, İzzuddin Ebu'l-Hasen Ali b. Muhammed el-Cezerî (630/1232), el Kamil fi't-Tarih, Dâru'l-Kitab el-Arabi, Beyrut, (trz.).
• İBN HABİB, Ebu Cafer Muhammed (245/859), el-Muhabber, Thk. Lichtenstater, el-Mektebu't-Ticarî li't-Tıbâ'â ve'n-neşr, Beyrut, (trz.).
• İBN HALDÛN, Abdurrahman b. Muhammed (808/1405), Tarihu İbn Haldûn, Beyrut, 1391/1971.
• İBN HAVKAL, Ebu'l-Kâsım en-Nusaybî (367/977), Kitabu Sureti'l-Arz, Dâru Mektebeti'l-Hayat, Beyrut, ((trz.).
• İBN HAZM, Ebu Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Said (456/1064), el-Muhallâ, el-Mektebu't-Ticarî lî't-Tıbâ'â ve't-Tevzi' ve'n-Neşr, Beyrut, (trz.).
• İBN HAZM, Ebu Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Said (456/1064), Cemheretu Ensabi'l-Arab, Thk. Abdussellâm Muhammed Harûn, Dâru'l-Me'arif, Mısır, 1391/1981.
• İBN HİŞAM, Ebu Muhammed Abdülmelik (218/833), es-Sîretu'n-Nebeviyye, Thk. Mustafa es-Sakkâ ve Arkadaşları, Dâru İhya et-Turâs el-Arabî, Beyrut, 1391/1971.
• İBNU'L-İBRî, el-Maltî (685/1286), Tarihu Muhtasari'd-Düvel, Beyrut, 1958.
• İBNU'L-KELBî, Ebu'l-Münzîr Hişam b. Muhammed b. es-Sâib b. Bişr (204-6/819-21), Kitabu'l-Asnâm, Thk. Ahmed Zeki Bâşâ, Dâru'l-Kutub el-Mısrıyye, Kahire, 1343/1924.
• İBN KUDÂME, Muvaffakuddin (630/1223), el-Muğni, Dâru'l-Kitab el-Arabî, Beyrut, 1972.
• İBN KUTEYBE, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim (276/889), el-Me'arif, Thk. Muhammed İsmail Abdullah el-İbâdî, Dâru İhya et-Turas el- Arabî, Beyrut, 1390/1970.
• İBN KUTEYBE, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim (276/889), eş-Şi'r ve'ş-Şu'ara', Thk. Ahmed Muhammed Şakir, Dâru'l-Mea'rif, Mısır, 1966.
• İBN MÂCE, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvinî (275/888), Sünen İbn Mâce, Thk. Muhammed el-Arabî, Beyrut, (trz.).
• İBN RESÛL, el-Meliku'l-Eşref Ömer b. Yusuf, Turfatu'l-Ashab fî Temyizi'l-Ensâb, Thk. K.W. Zetersteen, el-Mecmeu'l-İlmî el-Arabî, Dımaşk, 1949.
• İBN RÜSTE, Ebu Ali Ahmed b. Ömer, el-A'laku'n-Nefîse, VII, Leiden, 1891.
• İBN SELLÂM, Ebu Ubeyd el-Kâsım (224-839), Kitabu'l-Emvâl, Thk. Muhammed Halil Heras, Mektebetü'l-Kulliyeti'l-Ezheriyye, Kahire, (trz.).
• İBN SEYYİDU'N-NÂS, Fethullah Muhammed b. Ebî Bekr Muhammed el-Ya'murî el-Endelusî (734/1334), Uyûnu'l-Eser fi-Funûni'l-Meğâzi ve'ş-Şemâil ve's-Siyer, Dâru'l-Cebel, Beyrut, 1974.
• İBNU'T-TALLA', Ebu Abdullah Muhammed b. Ferec el-Mâlikî (497/1103) Akdıyatu Resulillâh, Thk. Muhammed Ziya' el-A'zamî, Dâru'l-Kitab el-Mısrî, Kahire, 1978.
• İBN TEYMİYYE, Ebu’l-Abbas Takiyyuddin Ahmed b. Abdulhalim (728/1328), el-Fetâvâ el-Kubrâ, Dâru'l-Marife li't-Tıbâ'â ve'n-Neşr, Beyrut, (trz.)
• IRFAN, Kawar, The Arab Kingdom of Ghassan. İts Origins, Rise and Fall. Muslim Work 1956 Volume 46 P. 194-206.
• EL-İSFAHANî, Hamza b. el-Hasen (351/962), Tarihu Sinni Mülûki'l-Arz ve'l-Enbiyâ', Kahire, (trz.).
• EL-KERHî, İbn İshak İbrahim b. Muhammed el-Fârisî el-İstahrî, el-Mesâlik ve'l-Memâlik, Thk. Muhammed Câbir Abdul'âl el-Hüseyn, Dâru'l-İlm, Beyrut, 1381/1961.
• EL-KULA'î, Ebu'l-Rabî' Süleyman b. Musa, el-İktifa' fî's-Siyer ve Meğazî'l-Hulefa' es-Selâse, Ayasofya Ktb. Nu 2972, İstanbul.
• EL MAKDİSÎ, Mutahhar b. Tahır. (355/964), el-Bed' ve't-Tarih, Kahire, (trz.).
• MARY b. SÜLEYMAN, Ahbaru Betârikatı Kursiyyi'l-Maşrık, Rumiye el-Kubra, 1899.
• MAYERSON, Philip. New York University, Article: The First Muslim Attacs on Southern Palestine. A.D. 633-634; Vol. 95, 1964, p. 155-199.
• EL-MES'UDÎ, Ebu'l-Hasen b. Ali b. el-Hüseyn b. Ali (346/957), Murûcu’z-Zeheb ve Meâdinu'l-Cevher, Thk. Muhyeddin Abdulhamid, Kahire, 1396/1966.
• EL-MİNKARÎ, Nasr b. Muzahim (212/827), Vak'atu Sıffin, Kahire, 1365.
• MUİR, S.R. William: The Caliphate. İts Rise, Dedine and Fay With Anew Introduction by: Zeine N. Zeine Beirut, Khayats 1963.
• MUSLİM, Ebu'l-Hüseyn Müslim b. el-Haccac el-Kuşeyrî en-Nişaburî (261/874), el-Camiu's-Sahîh, Müessesetü't-Tıbâ'â lî Dâri't-Tahrir lî't-Tab' ve'n-Neşr, Kahire, 1384 (1329 İstanbul baskısından çoğaltılmış­tır.
• NÖLDEKE, Theodor, Umerâu Gassân, Çev. Bendli Cevzi-Kostantin Zureyk, Beyrut, 1933.
• EN-NÜVEYRî, Şihabuddin Ahmed b. Abdulvehhab (733/1332), Nihâyetu’l-Ereb fi Funûni'l-Edeb, el-Müessesetü’l-Mısrıyye el-Âmme, Kahire, (trz.).
• OMAN, C.W. C., el-İmbaratoriyyetü'l-Bizantıyye, Çev. Mustafa Bedir, Dâru'l-Fikr el-Arabi, Beyrut, 1953.
• RÜSTEM, Esed, er-Rûm ve Sılâtuhum bî’l-Arab, Dâru'l-Keşşaf, Beyrut, 1955.
• SÂLİM, Abdulaziz, Dîrasât fi Tarihi'l-Arab, Dâru'l-Me'arif, Kahire, 1967.
• ES-SAN'ANî, Ebu Bekr Abdurrezzak b. Humam (211/826), el-Musannaf, Thk. Habuburrahman el-A'zamî, Kahire, (trz.).
• ES-SERAHSî, Şemsuddin Muhammed b. Ebî Sehl (490/1097), el-Mebsût, Dâru'l-Ma'rife, Beyrut, (trz.).
• EŞ-ŞERİF, Ahmed, Kureyş Kabiletü'l-Arab Kable'l-İslam, Mecelletü Kulliyeti'l-Adâb ve't-Terbiye, Kuveyt, 1392/1972, S. 1.
• EŞ-ŞEYBANî, Muhammed b. el-Hasen (189/804), Şerhu's-Siyer el-Kebîr, Thk. Selahuddin el-Muneccid, Kahire, 1971.
• ET-TABERî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerîr (310/922), Tarihu’r-Rusul ve'l-Mülûk, Thk. Muhammed Ebu'l-Fazl İbrahim, Dâru’l-Me'arif, Mısır, (trz.)
• ET-TABERî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerîr (310/922), Cami'u’l-Beyân fî Tefsîri'l-Kur'ân, Bulak, 1327.
• TİBAWİ, A.L. Article: Christains Under Mohammad and his First Two Calips. İslamic Quarterly. Vol. 6, p. 30-46.
• TRIMINGHAM, J. Spencer, Christianity Among the Arabs in Pre-Islamie Times. Lonhman. London an New York.
• TRITTON, A.S.: The Caliphs and Their non-Muslim Subjects. Frank Cass and GO Ltd 1970.
• EL-VAKİDÎ, Ebu Abdullah Muhammed b. Ömer (207/822), Fütûhu'ş-Şam, Dâru'l-Cîl, Beyrut ,(trz.).
• EL VAKİDî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ömer (207/822), Kitabu'l-Meğâzi, Kahire, 1271/1855.
• EL VAKİDî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ömer (207/822), Fütûhu'ş-Şam, Ayasofya Ktb. Nu. 3329, İstanbul.
• YAHYA B. ADEM, el-Kureşî (203/818), Kitabu'l-Harac, Thk. Ahmed Muhammed Şakir, Kahire, 1347.
• EL-YA'KUBî, Ahmed b. Ebî Ya'kub b. Ca'fer b. Vehb b. Vâzıh (292/905), Tarihu’l-Ya'kubî, Dâru Sâdır, Beyrut, 1379/1960.
• YAKÛTU'L-HAMEVî, Şihabuddin Ebu Abdullah Yakût b. Abdullah el-Hamevî er-Rumî el-Bağdadî (626/1228), Mu'cemu'l-Buldan, Dâru Sâdır, Beyrut, 1374/1955.
• EL-YUSUF, Abdulkadir Ahmed, el-İmbaratoriyyetü'l-Bizantıyye, el-Mektebetü'l-Asrıyye lî't-Tıbâ'â ve'n-Neşr, Sayda-Beyrut, (trz.).