Ortaçağ İslâm Dünyasında Madenler ve Maden Sanayi

Yıl 1997, Cilt: 61 Sayı: 232, 519 - 596, 20.12.1997

Abdulhalik BAKIR

Öz

Madenler doğada ya doğrudan metalik halde veya cevher olarak bulunmaktadırlar. Metalik halde bulunan madenlere "doğal madenler"; içinde kimyasal bileşikler halinde madenlerin bulunduğu kayalara ise "cevher” denir. Örneğin altın doğal bir madendir. Gümüş, bakır ve demir hem doğal maden, hem de cevher olarak bulunmaktadır. Kurşun, kalay, çinko ve civa ise, ancak cevherden tasfiye yoluyla elde edilebilen madenlerdir.

Anahtar Kelimeler

Ortaçağ, İslâm Dünyası, Maden Sanayi, Tarih

Kaynakça

• A. Yu. Yakubovskiy, Altın Ordu ve Çöküşü, (Çev: Hasan Eren), Ankara, 1992.
• A. Zeki Velidi Togan, Umumi Türk Tarihine Giriş, İstanbul, 1981.
• Abda Ali Mehna, Lisânu'l-Lisân (Tehzibu Lisânî'l-Arab lî İbn Manzur), Beyrut, 1993.
• Abduccebbar Mahmud es-Samarrâî, Takniyetü's-Silah 'İnde'l-Arab (Aletü'l-Hisâr), el-Mevrid, Bağdat, 1986, c. XV, S. 1, s. 12.
• Abdulkadir Özcan, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, Ateş-i Rûmî Maddesi, İstanbul, 1991, c. IV, s. 57.
• Adem Metz, el-Hadaretü'l-İslamiyye fi'l-Karni'r-Râbi' el-Hicri, (Trc: Muhammed Ebu Ride), Beyrut, 1967.
• Afetinan, Eski Mısır Tarih ve Medeniyeti, Ankara, 1992.
• Ahmed Muhtar el-İbâdî, fi Tarihi'l-Mağrib ve'l-Endelüs, Beyrut, (Trz.).
• Ali Mazaherî, Ortaçağda Müslümanların Yaşayışları, (Çev: Bahriye Üçok), İstanbul, 1972.
• Azimî, Azimî Tarihi (Selçuklularla İlgili Bölümler), (Yay: Ali Sevim), Ankara, 1989.
• Barthold, Moğol İstilâsına Kadar Türkistan, (Çev: Hakkı Dursun Yıldız), Ankara, 1990.
• Bertold Spuler, İran Moğolları, (Çev: Cemal Köprülü), Ankara, 1987.
• Cevad Ali, el-Mufassal fî Tarihi'l-Arab Kable'l-İslam, Bağdat, 1983.
• Claude Cahen, Osmanlılardan Önce Anadolu'da Türkler, (Çev: Yıldız Moran), İstanbul, 1979.
• Corci Zeydan, Tarihu't-Temeddüni'l-İslami, Beyrut, (Trz.).
• Ebu Ya'la, el-Ahkamu's-Sultaniyye, Kahire, 1973.
• El-Alûsî, Buluğu'l-Ereb fi Ma'rifeti Ahvali'l-Arab, Beyrut,(Trz.).
• El-Askerî, el-Evâil, Beyrut, 1987.
• El-Bekrî, Mu'cem mâ İsta'cem mîn Esmâi'l-Bilâd ve'l-Mevâzi', (Thk: Mustafa es-Sakka), Beyrut, 1983.
• El-Belazurî, Fütûhu'l-Büldan, (Çev: Mustafa Fayda), Ankara, 1987.
• El-Beyrunî, el-Cemâhir fi Ma'rifeti'l-Cevâhir, Beyrut, 1984.
• El-Cahız, el-Mehâsin ve’l-Ezdâd, Mısır, 1324
• El-Câhız, et-Tabassur bî't-Ticâre, (Thk: Hasan Hüsni Abdulvehhab), Beyrut, 1983.
• El-Câhız, Hilâfet Ordusunun Menkıbeleri ve Türkler'in Fazîletleri, (Çev: Ramazan Şeşen), Ankara, 1988.
• El-Cehşiyarî, el-Vüzera' ve'l-Kuttâb, (Thk: Mustafa es-Sakka-İbrahim el-Ebyarî-Abdulhafîz eş-Şiblî), Kahire, (Trz.).
• El-Hemdanî, Sıfatu Cezîreti'l-Arab, Kahire, 1953.
• El-Himyerî, Sıfatu Cezireti'l-Endelüs, Kahire, 1937.
• El-İbşihî, el-Müstatraf mîn kulli Fennin Müstazraf, (Thk: Mufid Muhammed Kamiha), Beyrut, 1986.
• El-İdrisî, Nüzhetü'l-Müştâk fî İhtirâki'l-Afâk, Kahire, 1994.
• El-İsfahanî, Mehâsinu İsfahan, Tahran, 1933 .
• El-İstahrî, el-Mesâlik ve'l-Memâlik, Leiden, 1927.
• El-Kalkaşandî, Subhu'l-A'şa fi Sınâ'ati'l-İnşa', Beyrut, 1987.
• El-Kazvinî, Asâru'l-Bilâd ve Ahbâru'l-İbâd, Beyrut, (Trz.).
• El-Kettanî, et-Terâtibu'l-İdâriyye, Beyrut, (Trz.).
• El-Makdisî, Ahsenu't-Takâsim fi Ma'rifeti'l-Akâlim, Leiden, 1904.
• El-Makrizî, el-Mev'âiz ve'l-İ'tibâr fi Zikri'l-Hıtat ve'l-Asâr, Kahire, 1270.
• El-Makrizî, İğâsetü'l-Ümme bî Keşfi'l-Ğamme, Humus, (Trz.).
• El-Makrizî, en-Nukudu’l-Kadîme ve'l-İslamiyye, (Çev: İbrahim Artuk), Belleten, XVII / 67 (1953).
• El-Maverdî, el-Ahkâmu’s-Sultaniyye ve'd-Düveli'l-İslamiyye, Kahire, 1973.
• El-Mesudî, Murûcu'z-Zeheb ve Me'adini'l-Cevher, (Thk: Kasım eş-Şemma'î er-Rifâ'î) Beyrut, 1989.
• El-Müberred, el-Kamil, (Thk: Muhammed Ahmed ed-Dâlî), Beyrut, 1993.
• El-Ömerî, Mesâliku'l-Absâr fî Memâliki'l-Amsâr, (Thk: Dorothea Krawulsky), Beyrut, 1986.
• El-Ya'kubî, Kitabu'l-Buldan, Leiden, 1892.
• Enver Abdul'alîm, el-Milâha ve Ulûmu'l-Bihâr İnde'l-Arab, Kuveyt, 1979.
• Es-Suyutî, Tarihu'l-Hulefa, Beyrut, (Trz.).
• Eş-Şeyzerî, Nihâyetü'r-Rütbe fî Talebi'l-Hisbe (İslam Devletinde Hisbe Teşkilâtı), (Çev: Abdullah Tunca), İstanbul, 1993.
• Et-Taberî, Tarihu'l-Ümem ve'l-Mülûk, İran (Trz.).
• G. Le Strange, Büldânu'l-Hilâfeti'ş-Şarkıyye, (Trc: Beşir Fransis-Gorgis Avvâd), Beyrut, 1985.
• Gustav Le Bon, Hadâretu'l-Arab, (Trc: Adil Zu'aytır), Kahire, 1948.
• Halil Sahillioğlu, T. D. V. İslam Ansiklopedisi, Dinar Maddesi, İstanbul, 1994, c. IX, s. 353.
• Hasan İbrahim Hasan-Ali İbrahim Hasan, en-Nuzumu’l-İslamiyye, Mısır, 1939
• Haydar Bammat, İslamiyetin Manevî ve Kültürel Değerleri, Ankara, 1963.
• Heyet, el-İrak fî't-Tarîh, Bağdat, 1983.
• İbn Abdi'l-Berr, el-İsti'ab fî Ma'rifeti'l-Ashab, Beyrut, (Trz.).
• İbn Batuta, Rihletü İbn Batuta, Mısır, 1938.
• İbn Cübeyr, Rihletü İbn Cübeyr, Bağdat, 1937.
• İbn Fazlan, Seyâhatnâme, (Haz: Ramazan Şeşen), İstanbul, 1975.
• İbn Hacer, el-İsabe fî Temyizi's-Sahabe, Beyrut, (Trz.).
• İbn Hanbel, Müsned, İstanbul, 1992.
• İbn Havkal, Suretü'l-Arz, Leiden, 1967.
• İbn Hurdazbih, el-Mesâlik ve'l-Memâlik, Bağdat, (Trz.).
• İbn Kuteybe, Uyunu'l-Ahbâr, Beyrut, (Trz.).
• İbn Manzur, Lisânu'l-Ârab, Beyrut, 1990.
• İbn Memmâtî, Kavâninu'd-Devâvîn, (Thk: Azîz Sûryal Atiyye), Kahire, 1991.
• İbn Rüste, (el-A'lâku'n-Nefise, Leiden, 1891.
• İbn Sa'd, et-Tabakâtu'l-Kubra, Beyrut, 1985.
• İbn Sinâ, el-Kanûn fî't-Tıb, Bulak, 1294.
• İbnu'l-Esîr, el-Kamil fî't-Tarih, Beyrut, 1979.
• İbnu'l-Fakîh, Muhtasaru Kitabi'l-Buldan, Leiden, 1302.
• İbnu'l-Mücâvir, Tarihu'l-Müstabsır, Leiden, 1951.
• İbnu'l-Baytar, Kitâbu'l-Câmi' lî Müfredâti'l-Edviye ve'l-Ağziye, Bulak, 1291.
• İsmail Aka, Timur ve Devleti, Ankara, 1991.
• İsmail Hakki Uzunçarşılı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara, 1988.
• Komisyon, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, İstanbul, 1986-1989.
• Komisyon, İslam Tarihi (Kültür ve Medeniyeti) ,İstanbul, 1989.
• Kudame b. Ca'fer, el-Harac ve Sınâ'atu'l-Kitâbe, (Thk: Muhammed Huseyn ez-Zebidî), Bağdat, 1981.
• Lewis Ma'lûf, el-Muncid fî'l-Luğa ve'l-A'lâm, Beyrut, 1981.
• Mahmud Yâsin Ahmed et-Tekritî, el-Eyyûbiyyûn fî Şimâli'ş-Şam ve'l-Cezîre, Beyrut, 1981.
• Mahmut H. Şakiroğlu, T.D.V. İslam Ansiklopedisi, Barut Maddesi, İstanbul, 1992, c. V, s. 92.
• Marco Polo, Geziler Kitabı, (Çev: Ömer Güngören), İstanbul, 1985.
• Mehmet Zeki Kuşoğlu, Resimli Ansiklopedik Türk Kuyumculuk Terimleri Sözlüğü, İstanbul, 1994.
• Mourice Lombard, el-Cuğrafiyyetü't-Târihiyye li'l-Alemi'l-İslami Hilâle'l-Kurûni'l-Arba'ati'l-Ulâ, (Trc: Abdurrahman Hamide), Dımaşk, (Trz.).
• Muhammed Hamidullah, İslam Peygamberi, (Çev: Salih Tuğ), İstanbul, 1980.
• Muhsin Muhammed Hüseyn, el-Ceyşu'l-Eyyûbî fî Ahdi Salahaddin, Beyrut, 1986.
• Neşet Çağatay, İslam Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Ankara, 1982.
• Osman Turan, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul, 1993.
• Osman Turan, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul, 1980.
• Osman Turan, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmî Vesikalar, Ankara, 1988.
• Philip Hitti, Siyasî ve Kültürel İslam Tarihi, (Çev: Salih Tuğ), İstanbul, 1983.
• Ramazan Şeşen, Salahaddîn Devrinde Eyyûbîler devleti (H. 569-589/M. 1174-1193), İstanbul, 1983.
• Ramazan Şeşen, İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara, 1985.
• Reşidî, Umdetü'l-Muhtâc fî 'İlmeyyi'l-Edviye ve'l-'İlâc, Bulak, 1283.
• Ruy Gonzales de Clavijo, Anadolu, Orta Asya ve Timur, (Trc: Ömer Rıza Doğrul, Sad: Kâmil Doruk), İstanbul, 1993.
• Salah Hüseyn el-Ubeydî, el-Kazâifü'n-Nâriyye ve'l-Bârudiyye el-Arabiyye fî Davi'l-Masâdiri'l-Eseriyye, Mecelletü Kulliyyeti'l-Adâb, Bağdat, 1978, S. 23, s. 56.
• Semiru'l-Hâdim, es-Silâhu'n-Nariyy ve Eseruhu fi'ş-Şark, Beyrut, 1980.
• Şeyhü'r-Rebve, Nühbetü'd-Dehr fi Acâibi'l-Berr ve'l-Bahr, Beyrut, 1988.
• Uluslararası İbn Türk. Harezmî, Farabî, Beyrûnî ve İbn Sina Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1990, s. 396-398.
• Ülker Erginsoy, İslam Maden Sanatının Gelişmesi, İstanbul, 1978.
• Üsâme b. Münkız, İbretler Kitabı, (Çev: Yusuf Ziya Cömert), İstanbul, 1992.
• Yakut el-Hamavî, Mu'cemu'l-Buldan, (Thk: Ferîd Abdulaziz el-Cündî), Beyrut, (Trz.).
• Yasîn İbrahim Ali el-Ca'ferî, el-Ya'kubî el-Müerrih ve'l-Cuğrafiyy, Bağdat, 1980.
• Zekiyye Ömer el-Ali, Huli İslamiyye İktanâha el-Methafu'l-İrâkî, Sümer Der., Bağdat, 1974, c. XXX, S. 1, 2, s. 281.