Vâdilmehâzin Savaşı (4 Ağustos 1578)

Yıl 1996, Cilt: 60 Sayı: 228, 271 - 388, 20.08.1996

İsmail Ceran

https://doi.org/10.37879/belleten.1996.271

Öz

Her monarşide onu yükselten, ayakta tutan ya da onu uçuruma götüren, ister fizîkî olsun, isterse moral (ahlâki), genel sebepler vardır. Bütün olaylar bu sebeplere boyun eğmektedir. Eğer tesadüfen bir savaş, yani özel bir neden, bir devleti yokoluşa götürmüşse; işte bu devleti tek bir savaşla mahvedecek mutlaka genel bir nedenin olması da kaçınılmazdır. Bu bakış açısının Vadilmehâzin Savaşı'nın değerlendirilmesinde önemi oldukça büyüktür. 4 Ağustos 1578 Pazartesi günü, XVI. yüzyıl askerî tarihinin en çok kan dökülen, öldürücü savaşlarından birisi olan "Vâdilmehâzin Savaşı" kavurucu bir sıcak atmosferinde, Kasr el-Kebir şehrine yaklaşık üç fersah mesafede, Vâdilmehâzin nehrinin sol kıyısı ve Vadi Lukos'un sağ kıyısı arasında kalan geniş bir alanda cereyan eder.

Anahtar Kelimeler

Vâdilmehâzin Savaşı, 4 Ağustos 1578, XVI. Yüzyıl, Osmanlı İmparatorluğu, Fas, Portekiz

Kaynakça

• Başbakanlık Arşivi Mühimme Defterleri
• BERQUE, JACQUES, Ulemas, fondateurs, insurges du Magreb XVIle siecle, Paris 1982.
• BERTHİER, PİERRE, La Bataille de I'Oued el-Makhazen dite Bataille des Trois Rois (4 Aout 1578), Paris 1985.
• BOSWORTH, CLİFFORD EDMUND, The İslamic Dynasties-İslam Devletleri Tarihi (çvr. E. Merçil-M. İpşirli), İstanbul 1980.
• BRAUDEL, FERNAND, La M'editerrannee et le monde mediterraneen 'a L'epoque de Philippe II, I,II, Paris 1966 (Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, trc. Mehmet Ali Kılıçbay, İstanbul 1990).
• BROCKELMAN, CARL, İslâm Ulusları ve Devletleri Tarihi, Ankara 1992.
• CAMBON, HENRİ, Histoire du Maroc, Paris 1952.
• CASTRİES, COMTE HENRY DE, Sources İnedites de I'Histoire du Maroc, l ere serie, Dynastie Saadienne, Paris 1905-1953. Angleterre, I-III. Espagne, I-III. France, I-III. Pays-Bas, I-V. Portugal, I-V.
• COUR, AUGUSTE, L'Etablissement des Dynasties des Cherifs au Maroc et leur rivalite contre les Turcs de la Regence d'Alger (1509-1830), Paris 1904.
• DANİŞMEND, İSMAİL HAMİ, ,İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, I-VI- İstanbul 1971.
• EDHEM, HALİL,Düvel-i İslâmiyye, İstanbul 1927.
• Encyclopedie de I'İslam (Nouvelle edition), Leiden 1954.
• Encyclopedie de I'İslam Suplement, Leiden 1980.
• FERİDUN, AHMED BEY, Münşeâti Selâtin, I,II, İstanbul 1859 (1275).
• EL-FİŞTALİ , EBU FARİS ABDÜLAZİZ B. MUHAMMED B. İBRAHİM ESSANHACİ, Menâhilü's-safâ fi meâsiri mevlâna'ş-şürefâ (nşr. Abdülkerim Kerim) Rabat 1972.
• EL-GARBİ,MUHAMMED, Bidayetü'l- hükmi'l-Mağribi fi's-Sudan,Rabat 1982.
• EL-HAFACİ, EBÜ'L ABBAS ŞİHABÜDDİN AHMED B. MUHAMMED B. ÖMER, Reyhânetü'l Elibba ve zühretü'l hayati'd-Dünya (nşr. Abdülfettah Muhammed el-Hulv) I-Il, Matbaatü İsa Kahire 1967.
• HAMMER, VON (MEHMET ATA), Devlet-i Osmaniye Tarihi, I-VII, İstanbul 1911-1917 (1329-1336).
• HAREKAT, İBRAHİM, es-Siyâsetü vel'müctema'fi'l asri's-Sa'di, Darülbeyza 1984.
• HOCA SAADETTİN EFENDİ, Tâcü't-Tevârih, I-II, Ankara 1979.
• İBN ASKER, MUHAMMED B. ASKER EL-HASENİ EŞ-ŞAFŞAVANİ,Devhatü'n-nâşir limehâsin men kane bi'l-Mağrib min meşâyihi'l karni'l âşir (nşr. Muhammed Hucci), Rabat 1977.
• İBNÜ'L-KADİ, EBÜ'L ABBAS AHMED B. MUHAMMED EL-MİKNAS, Cezvetü'l-iktibâs min zikri men halle mine'l alâm medinete Fas, Rabat 1973. Dürretü'l hicâl fi esmâi'r-ricâl zeylü vefeyâti'l ayan (nşr. Muhammed el-Ahmedi Ebu'n-Nur) Kahire 1970.
• İLTER, AZİZ SAMİH, ,Şimali Afrika'da Türkler, İstanbul 1936.
• İMAMÜDDİN, S. MUHAMMED, ,A Political History of Müslim Spain-Endülüs Siyasi Tarihi (trc. Yusuf Yazar), Ankara 1990.
• İslam Ansiklopedisi
• JULİEN, CHARLES ANDRE, Histoire de l'Afrique Blanche des Origines â 1945,Paris 1976, Histoire de I'Affrique du Nord: Tunisie, Algerie, Maroc de la Conquete Arabe a1830, Paris 1980.
• EL-KADİRİ, MUHAMMED B. EL-HEYB, Nesrü'l-mesani li ehli'l-karni'l-hâdi aşere ve's-sâni (nşr. Muhammed Hucci-Ahmed et-Tevfik). I-IV, Rabat 1986.
• KATİP ÇELEBİ, Tuhfetü'l kibar fi esfari'l-bihar (Deniz Savaşları Hakkında Büyüklere Armağan) (nşr. Orhan Şaik Gökyaya), I-Il, İstanbul 1980.
• KERİM, ABDÜLKERİM, el-Mağrib fi ahdi'd-Devleti's-Sa'diyye, Rabat 1978 (1389).
• LAVİSSE, ERNEST, Histoire de France, Paris 1912.
• LEVİ-PROVENÇAL, EVARİSTE, Les Historiens des Chorfa essai sur la litterature historique et biographique au Maroc du XVIe au XX siecle, Paris 1922.
• MAKKARI, EBÜ'L ABBAS ŞEHABÜDDİN AHMED B. MUHAMMED, Ravzatü'l âsi'l âtırati'l enfâs fi zikri men lekituhu (nşr. İhsan Abbas), Rabat 1983 (1403). Nefhü't-tıb min ğusni'l Endelüsi'r-ratibi (nşr. İhsan Abbas), I-VIII, Beyrut 1968.
• MEHMED B. MEHMED, Nühbetü't-Tevarih vel ahbâr (osm), İstanbul 1276. Mirâtü Târih-i Osmani, İstanbul 1293.
• MUHİBBİ, MUHAMMED EMİN B. FAZLULLAH, Hulâsatü'l-eser fi (terâcimi) a'yani'I-karnil-hadi aşer (Mustafa Vehbi) I-IV, Kahire 1284-Dimeşk 1406(1986).
• MÜNECCİMBAŞI, AHMED DEDE DERVİŞ, Sahâifü'l ahbar fi vekâyiü'l-âsâr (trc. İsmail Erünsal), Müneccimbaşı Tarihi (osm.), Matbaa-i Amire 1868.
• EN-NASIRİ, EBÜ'L ABBAS AHMED B. HALİD, Kitabü'l-istiksa li ahbâr-i düveli'l Mağribi'l-aksâ (nşr. Cafer en-Nâsıri- Muhammed en-Nâsıri), I-VII, Darülbeyza 1955.
• ÖZTUNA, YILMAZ, Büyük Türkiye Tarihi, İstanbul, 1977-79.
• PAKALIN, M. ZEKİ, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul 1971.
• PEÇEVİ, İBRAHİM, Tarih-i Peçevi, c. I-II, İstanbul 1283.
• PENZ, CHARLES, Les Captifs Français du Maroc au XVII eme siecle (1577- 1699), Rabat 1954.
• SALİM, ABDÜLAZİZ-YAHYA, CELAL- EN-NAZURİ, REŞİD,Tarihü'l-Mağribi'l-Kebir, I-IV, Beyrut 1981.
• SAUVAGET,JEAN,Momento Chronologique d'Histoire Musulmanı- İslâm Dünyası Kısa Kronolojisi (çvr. Ord. Prof. Suut Kemal Yetkin-Faik Reşit Unat), Ankara 1963.
• ET-TAMGRUTİ, EBÜ'L HASAN ALİ B. MUHAMMED, En-Nefahâte'l Miskiya fi's-sefarat et-Tourkiya-Relation d'une Ambassade Marocaine en Turquie 1589-1591 (nşr. Colonel Henry de Castries), Paris 1929.
• ET-TAZİ, ABDÜLHADİ, el-İlmam bi men vafaka hükmühü li'l-Mağrib el-istihlalü el-mietü âm, Rabat 1982.
• , El-Mu'cez fi târihi'l alâkâti'd düvelliyyeti li'l memleketi'l- mağribiyyeti min et-Tarihi'l-diplomasiyyi li'l Mağribi min akdemi'l usûri ile'l-yevmi, Rabat 1984.
• TERRASSE, HENRİ, Heistoire du Maroc â l'etablissement du Protectorat Français, Casablanca 1950.
• Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.
• UZUNÇARŞILI, İSMAİL HAKKI, Osmanlı Tarihi,III/1-2, Ankara 1982.
• EL-VEFRANİ, MUHAMMED ES-SAĞİR B. EL-HÂC B. ABDULLAH, Nüzhetü'l hâdi bi ahbâri mülûki'l-karni'l hâdi : Histoire de la Pynastie Saadienne au Maroc (1511-1670) (nşr. O. Houdas), Paris 1988.
• VİLAR, PİERRE, Histoire de I'Espagne, Paris 1947.
• EZ-ZEYYANİ, AHMED B. ALİ B. İBRAHİM, Et-Tercümanü'l-Mu'rib an düveli'l-Maşrik ve'l Mağrib (nşr. Roger Le Tourneau), Aix-En-Provence 1977.
• EZ-ZİRİKLİ, HAYREDDİN, El-A'lâm: Kâmûsü Terâcim (nşr. Züheyr Fethullah), I-VIII, Beyrut 1984.