Mısır'da Abbâsi Halifeleri

Yıl 1991, Cilt: 55 Sayı: 214, 613 - 652, 20.12.1991

Ali Aktan

https://doi.org/10.37879/belleten.1991.613

Öz

Müslümanların, Hz. Muhammed'in vefatından sonra, dini koruması ve dünya işlerini dini bir siyasetle idare etmesi için başlarına geçirdikleri kişilere halife, bu kuruma da hilâfet (imâmet) adı verilmiştir. Kur'ân'da yer yer "halife" ve çoğul olarak “halâif” ve "hulefâ" kelimeleri geçmektedir. Ancak bu kelimelerin, Peygamber'in yerine geçecek olan kimselerin ünvanı olması gerektiğine dair açık bir işaret yoktur. Halife ünvanını ilk olarak kullanan kişinin Hz. Ebu Bekir olduğu rivayet edilmektedir. Hz. Ömer devrinde ise İslam cemaatinin başkanı hakkında genel olarak kullanılan "Halîfetü Rasûlillâh" (Peygamber'in halefi) ünvanının dışında "Emîrü’l-mü'minîn" ünvanı yerleşmişti. Halife karşılığı olarak "İmam" ünvanı da kullanılmış olup bu ünvan namazdaki imamlıktan istiare yoluyla alınmıştır. Hz. Peygamber, kendinden sonra kimin halife olacağına ilişkin herhangi bir vasiyette bulunmamıştır. Öte yandan halifenin nasıl seçileceği hususunda âyet ve hadislerde de belirli bir hüküm yoktur. Bu belirsizliklerden ötürü olsa gerek ilk dört halifenin tayininde belirli bir usûlün takip edilmediğini görüyoruz.

Anahtar Kelimeler

Mısır, Abbâsîler, Halife, Dört Halife, Hilâfet, Hz. Muhammed, Müslüman, İslam

Kaynakça

• AHMED CEVDET PAŞA, "Kısâs-ı Enbiyâ ve Tevârih-i Hulefâ", C. II, Bedir Yayınevi, İstanbul 1977.
• ARNOLD, T.W., "Halife", İslam Ansiklopedisi, C. IV, s. 148-155.
• BEDREDDİN EL-HASAN B. HABİB EL-HALEBÎ, "Dürretü'l-eslâk fî devleti'l-etrâk", Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi No: A. 3011.
• CORCİ ZEYDAN, "Medeniyyet-i İslâmiyye Tarihi", C. I, çev.: Zeki Megâmiz, İstanbul 1328.
• ED-DİYÂRBEKRÎ (HÜSEYİN B. MUHAMMED B. EL-HASAN), "Târihu'l-hamîs fî ahvâli enfesi nefis", C. II, Beyrut ts.
• EBÜL-FİDÂ, "el-Muhtasar fi ahbâri'l-beşer", Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, No: A. 2933.
• HASAN İBRAHİM HASAN, "Siyasi, Dini, Kültürel, Sosyal İslâm Tarihi", C. II, çev.: İ. Yiğit, S. Gümüş, Kayıhan Yayınları, İstanbul 1986; C. V, çev.: İ. Yiğit, Kayıhan Yayınları, İstanbul 1986.
• HATİPOĞLU, MEHMED SAİD, "Hilâfetin Kureyşliliği", A.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Sayı XXIII, s. 121-213.
• HİTTİ, PHİLİP K., "Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi", C. III, çev.: Salih Tuğ, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1980.
• İBN HACER (Şihâbüddin Ebü'l-Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalâni), "ed-Dürerü'l-kâmine fi a'yâni'l-mieti's-sâmine", C. I-II, tahkik: Muhammed Seyyid Câdü'l-Hak, II. baskı, Kahire 1385/1966.
• "İnbâü'l-ğumr fi ebnâi'l-'umr", C. I, Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih No: 4190; C. I, II, V, tahkik: Muhammed Abdülhamid Han, II. baskı, Beyrut 1986; C. VIII, tahkik: Seyyid Abdülvehhab el-Buhâri, II. baskı, Beyrut 1986; C. IX, tahkik: Şerafeddin Ahmed, II. baskı, Beyrut 1986.
• İBN HALDÛN, "Mukaddime", C. I, çev.: Süleyman Uludağ, Dergah Yayınları, İstanbul 1982.
• "Târihu İbn Haldûn (el-'İber)", C. III, Beyrut 1971.
• İBN İYAS (MUHAMMED B. AHMED), "Bedâiu'z-zühûr fi vekâi'i'd-dühûr", C. I-V, tahkik: Muhammed Mustafa, Kahire 1960-1983.
• "Cevâhirü's-süluk fi emri'l-hulefâi ve'l-müluk", Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, No: A. 3026,
• İBN KESİR (EBÜ'L-FİDÂ), "el-Bidaye ve'n-nihaye", C. VII, IX, XII, XIII, XIV, Beyrut-Riyad 1966.
• İBN TAGRIBİRDÎ (Yusuf b. Tagrıbirdî el-Atabekî Cemaleddin Ebü'l-Mehasin), "el-Menhelü's-sâfi ve'l-müstevfi ba'de'l-vafi", Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, No: A. 3018; C. I, II, tahkik: M. Muhammed Emin, Kahire 1984.
• "en-Nücûmü'z-zahire fi mülûki Mısr ve'l-Kâhire", C. VII, Kahire ts.; C. XIII, tahkik: F. Muhammed Şeltut, Kahire 1970; C. XIV, tahkik: C. Muhammed Muharriz, F. Muhammed Şeltut, Kahire 1971; C. XV, tahkik: İbrahim Ali Tarhan, Kahire 1971; C. XVI, tahkik: Cemaleddin eş-Şeyyal, F. Muhammed Şeltut, Kahire 1972.
• "Kitabu Mevridi'l-letafe fi men veliye's-saltanate ve'l-hilafe", Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih No: 4504.
• İBNÜ'L-ESİR, "el-Kâmil fi't-tarih", C. III, IV, X, Beyrut 1965-1966.
• İBNÜ'L-VERDÎ, "Tarihu İbni'l-Verdî (Tetimmetü'l-muhtasar fi ahbari-l-beşer)", C. II, Kahire 1285.
• KAFESOĞLU, İBRAHİM, "Harezmşahlar Devleti Tarihi", II. baskı, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1984.
• KALKAŞANDÎ (EBÜ'L-ABBAS AHMED B. ALİ), "Meâsirü'l-inafe fi me'alimi'l-hilafe", C. II, tahkik: Abdüssettar Ahmed Ferrac, II. baskı, Kuveyt 1985.
• "Subhu'l-a'şa fi sına'ati'l-inşâ", C. III, Kahire ts.
• KAYAOĞLU, İSMET, "İslam Kurumları Tarihi", A.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayını, II. baskı, Ankara 1985.
• KÖPRÜLÜ, FUAD, "Harizmşahlar", İslam Ansiklopedisi, C. V/I, s. 265-296.
• Mahmud Rızk Selim, "Asru Selâtîni'l-memalîk", C. II, II. baskı, Kahire 1965.
• MAHMUD ŞÂKİR, "et-Tarihu'l-İslami", C. VII, II. baskı, Beyrut 1405/1975.
• EL-MAKRÎZİ (AHMED B. ALİ EL-MAKRÎZİ), "Kitâbü's-sülûk li ma'rifeti düveli'l-mülûk", C. I-II, tahkik: Muhammed Mustafa Ziyade, Kahire 1942-1971; C. III-IV, tahkik: S. Abdülfettah Aşur, Kahire 1970-1972.
• EL-MÂVERDİ (EBÜ'L-HASAN ALİ B. MUHAMMED B. HABİB), "el-Ahkâmü's-sultâniyye ve'l-vilayatü'd-dîniyye", II. baskı, Mısır 1386/1966.
• EL-MES'ÛDİ (EBÜ'L-HASAN ALİ B. EL-HÜSEYİN B. ALİ EL-MES'ÛDİ), "Mürucü'z-zeheb ve me'adinül-cevher", C. II, tahkik: M. Muhammed Gamîha, Beyrut 1406/1986.
• MUSIL, A., "Eyle", İslâm Ansiklopedisi, C. IV, s. 420-421.
• N. AHMET ASRAR, "Hilâfetin Osmanlılara Geçişiyle İlgili Çeşitli Rivayetler" çev.: Süleyman Tülücü, Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı 22, İstanbul 1983, s. 91-100.
• ES-SEHÂVÎ (Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman es-Sehâvi), "ed-Dav'ü-lâmi' li ehli'l-karni't-tâsi' ", C. III-IV, X, Beyrut tarihsiz.
• "et-Tibrü'l-mesbûk fi zeyli's-sülûk", C. I, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya No: 3113.
• SEYYİD EMİR ALİ, "Musavver Târih-i İslam", C. I, çev.: M. Rauf, İstanbul 1330.
• SPULER, BERTOLD, "İran Moğolları", çev.: Cemal Köprülü, Türk Tarih Kurumu Yayını, II. baskı, Ankara 1987.
• ES-SÜYÛTİ (ŞEYH CELÂLEDDİN ES-SÜYÛTİ), "Hüsnül-muhâdara fi ahbâri Mısır ve'l-Kâhira", C. II, Kahire 1321.
• "Târihu-l'hulefâ", Kahire 1371/1952.
• TEKİNDAĞ, M.C. ŞEHABEDDİN, "Berkuk Devrinde Memlûk Sultanlığı", İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Yayını, İstanbul 1961.
• "Fatih'le Çağdaş Bir Memlûklü Sultanı Aynal el-Ecrud", İstanbul Üniv. Edebiyat Fak. Tarih Dergisi, Sayı 23, İstanbul 1969.
• ŞEŞEN, RAMAZAN, "Selâhaddin Eyyûbi ve Devlet", Çağ Yayınları, İstanbul 1987.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, "Osmanlı Tarihi", C. II, Türk Tarih Kurumu Yayını, 4. baskı, Ankara 1983.
• ÜNER, M. ORHAN, "Memlûklularda Dinî ve Adlî Kurumlar", Doçentlik tezi, Erzurum 1978.
• Zettersteen, K.V., "Abbasiler", İslam Ansiklopedisi, C. I, s. 18-22. "Müstasım", İslâm Ansiklopedisi, C. VIII, s. 832. "Nâsır", İslâm Ansiklopedisi, C. IX, s. 87-90.
• ZİRİKLİ, "el-A'lâm", C. VIII, III. baskı, baskı yeri ve tarihi yok.