1572 Tarihli Adana Mufassal Tahrir Defterine Göre Adana'nın Sosyo-Ekonomik Tarihi Üzerine Bir Araştırma

Yıl 1990, Cilt: 54 Sayı: 209, 179 - 212, 20.04.1990

Yılmaz Kurt

Öz

Bugün Çukurova diye adlandırdığımız Adana ve yöresi milattan XV asır evvel Hitit Federasyonuna dahil idi. Daha sonra Asurlular, İranlılar ve Romalıların hakimiyetine girdi. Abbasiler bölgeye hakim oldukları zaman buralara Türk nüfus getirip yerleştirdiler. X.yüzyılda tekrar Bizanslılara geçen bu toprakları 1082-1083 yıllarında Süleyman Şah, Türk-Selçuklu hakimiyetine soktu. Haçlı savaşlarının doğurduğu karışıklıklardan yararlanan Ermeniler, bölgeye hakim oldular. Mogol istilasının önünden kaçarak Anadoluya gelen Türkmen boylarından Üçoklar, Memlûklerin yönetiminde Adana ve Tarsus yöresine yerleştiler. Üçok kolunun başlıca boyları Yüregir, Kınık, Bayındır, Salur ve İğdir idi. Üçok kolunun en tanınmış beyi Yüregir oğlu Ramazan Bey idi. Nitekim Adana merkez olmak üzere kurulan beyliğe de onun adı verildi.

Anahtar Kelimeler

1572, Tarih, Adana, Mufassal Tahrir Defteri, Sosyo-Ekonomik Tarih, Çukurova, Osmanlı, Ramazanoğulları Beyliği, Anadolu Selçuklu Devleti

Kaynakça

• ARŞİV BELGELERİ
• İstanbul Başbakanlık Arşivi: (BA).
• TD.69(1519), Adana, Tarsus, Sis Mufassal Tahrir Defteri.
• TD.110(1521-1522), Adana, Arsuz, İskenderun Mufassal Tahrir Defteri.
• TD.177(1536-1537), Adana Mufassal Tahrir Defteri.
• TD.254(1547), Adana Mufassal Tahrir Defteri.
• TD.450(Kanuni Devri), Adana, Tarsus, Sis Mufassal Tahrir Defteri. 332 numaralı Mühimme Defteri.
• Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi(Ankara).(TKGMA).
• TD. 114(1572), Adana Mufassal Tahrir Defteri. (Değerlendirmesini yaptığımız defter).
• ED.538(1540-1572?) Adana Evkâf Defteri.
• İD.278(1572), Adana İcmâl Defteri.
• TD.150(1572) Sis(Kozan) Mufassal Tahrir Defteri.
• TD.168(1568) Kars-ı Maraş(Kadirli) Mufassal Tahrir Defteri.
• BASILI ESERLER:
• ÂLÎ(MUSTAFA BİN AHMED), Künhü'l-ahbâr, c. IV, İstanbul 1277.
• ALTUNDAĞ ŞİNASİ, "Osmanlı İmparatorluğu'nun Vergi Sistemi Hakkında Kısa bir Araştırma", Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi DTCFD), V / 2(1947), s. 187-197.
• BARKAN, ÖMER LUTFİ, "Türkiye'de İmparatorluk Devirlerinin büyük nüfus ve arazi tahrirleri ve hakana mahsus istatistik defterleri" I, İktisat Fakültesi Mecmuası (İFM), c. II(1940), s. 20-59.
• BECKER, C.H., "Cizye", İA, c. III, s. 199-201.
• ÇAĞATAY NEŞET, Osmanlı İmparatorluğu'nda Reâyâdan Alınan Vergi ve Resimler, DTCFD, V / 1(1947), s. 483-511.
• DARKOT BESİM, "Adana", İA, c. I, s. 127-129.
• EKREM KÂMİL, "Hicri onuncu-milâdî onaltıncı asırda yurdumuzu dolaşan Arap seyyahlarından "GAZZİ-MEKKİ SEYAHATNAMESİ", İÜEF Tarih Dergisi, C. III(1937), s. 3-90.
• ENER KASIM, Tarih Boyunca Adana Ovasına bir Bakış, 4. Bs., İstanbul 1960.
• , Tarih Boyunca Adana Ovasına Bir Bakış, 4.Bs., İstanbul 1960.
• , Adana Tarihine Dair Araştırmalar, Adana 1967.
• , Adana Tarihine ve Tarımına Dair Araştırmalar (Suriye'nin iddiasına karşılık, 3.Bs., İstanbul 1978.
• EVLİYA ÇELEBİ, Seyahatnâme, c. III ve c. IX, Üçdal Neşriyat, (B. tarihi yok).
• HALAÇOĞLU YUSUF, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunun İskân Siyaseti ve Aşiretleri İskân Teşebbüsü, Ankara 1988.
• HALİL EDHEM, Düvel-i İslâmiye, İstanbul 1345(1927).
• İNALCIK HALİL, "Osmanlılarda raiyyet rüsûmu", Belleten, XXIII/92(1959), s. 575-610.
• , "Mehmed II", İA, c. VII, s. 506-535.
• KURT YILMAZ, Adana Mufassal Tahrir Defteri (980 H.-1572 M.), Ankara 1985. (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Master Tezi).
• , "Adana'da 1572 Yılında Kullanılan Türk Erkek Şahıs Adları", VI. Türkoloji Kongresi'ne sunulan basılmamış tebliğ.
• MEHMED NÜZHET, "Ramazan Oğulları", Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuası (TOEM), c.I, cüz:12(1327), s. 769-773.
• NEDKOFF BORİS CHRİSTOFF, ÇEV.Ş. ALTUNDAĞ, "Osmanlı İmparatorluğunda Cizye", Belleten, VIII/32(1944), s. 599-652.
• ORHONLU CENGİZ, Osmanlı İmparatorluğunda Aşiretleri İskân Teşebbüsü (1691- 1696) İstanbul 1963.
• ÖZDEĞER HÜSEYİN, "XVI. yüzyıl tahrir defterlerine göre Anteb'in sosyal ve ekonomik durumu", Türk Dünyası Araştırmaları (TDA), sayı: 16(Şubat 1982), s. 5-116.
• PAKALIN MEHMET ZEKİ, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimler Sözlüğü c. II, "Kantar".
• SOYSAL, MUSTAFA, "Onaltıncı Yüzyılda Adana İlinin "Mufassal Defteri"ne Göre Sosyal ve Ekonomik Yapısı Üzerine Bir Araştırma", Belleten, LII/2 02(1988), s. 169-181.
• SÜLEYMAN SUDİ, Defter-i Muktesid, c. II, İstanbul 1306.
• SÜMER FARUK, "Çukur-Ova Tarihine Dair Araştırmalar (Fetihden XVI. yüzyılın ikinci yarısına kadar), DTCF-Tarih Araştırmaları Dergisi (TAD), I/1(1963), s. 1-113.
• , "Ramazan-Oğulları", İA, c. IX, s. 612-620.
• , Oğuzlar (Türkmenler), 3. Bs., İstanbul 1980.
• ŞAHİN İLHAN, "Timar Sistemi Hakkında Bir Risale", İÜEF Tarih Dergisi, Sayı: 32, Mart 1979, s. 905-935.
• TEKİNDAĞ ŞEHABEDDİN, "II.Beyazit Devrinde Çukur-Ova'da Nüfuz Mücadelesi. İlk Osmanlı-Memluk Savaşları (1485-1491), Belleten, XXXI/ 123(1967), b. 345-375.
• TEXİER CHARLES, Müt. Ali Suad, Küçük Asya, c.I-III, İstanbul 1339-1340.
• TURAN OSMAN, "Süleyman Şah I", İA, c. XI., s. 201-219.
• , "Süleyman Şah II", İA, c. XI., s. 219-231.
• UZUNÇARŞILI İSMAİL HAKKI, "Kanun-ı Osmanî Mefhûm-ı Defter-i Hakânî", Belleten, XV / 58(1951), s. 381-399.
• , Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, 3. Bs., Ankara 1984.
• , Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilâtı, 2. Bs., Ankara 1984.
• YEDİYILDIZ BAHAEDDİN, Ordu Kazası Sosyal Tarihi, Ankara 1985.