JOHN LEWIS BURCKHARDT, Arabistan Seyahatleri (Temmuz 1814-Haziran 1815), Büyüyenay, İstanbul 2019, 502 s. [Kitap Tanıtımı]

Yıl 2021, Cilt: 85 Sayı: 303, 695 - 704, 17.08.2021

Halil İbrahim Erol

Öz

Tarih boyunca, iktisadi ve ticari faaliyetlerle alakalı gereklilikler, merak, ilgi ve alaka gibi unsurlar insanları seyahat etmeye yöneltmiştir. Gerek Doğu’da gerekse Batı’daki seyyahların gezilerini kaleme almalarıyla oluşan seyahatname geleneği uzun bir maziye sahiptir. Seyahatnameler farklı gerekçe ve saiklerle yazılmışlardır. Burada ele alınacak olan seyyahın eseri Said’in Şarkiyatçılık üzerine yazdıkları bağlamında değerlendirilebilir. Bu türe dahil edilecek olan seyahatnameler ve dolayısıyla seyyahlar bireysel bir merak ve çabanın ötesinde, bir kurumun çatısı altında, eğitim alarak, örgütlü halde ve bir görevin parçası olarak gezi ve keşiflerini düzenlemişler, kapsamlı rapor ve gözlemleri içeren eserler kaleme almışlardır. Hentsch’in ifadesiyle tüm bu matbu malzemeler Doğu halklarının tarihini konu alan eserlerle zenginleşecek ve zamanla Doğu ile alakalı bilgilerin sistemli bir şekilde tasnif edilmesini sağlayacaktır. Bunlar da bilgi birikimi olarak kütüphane köşelerinde kalmayarak XIX. yüzyıl boyunca Batı’nın Doğu üzerinde siyasi, askeri ve kültürel yönlerden hegemonya kurmasında ve doğudaki toprakları sömürgelere dönüştürmesinde önemli roller icra edeceklerdir. Bu bağlamda, İngiltere’de Yakın Doğu ve Orta Doğu üzerine yapılan araştırmalar, African Association for Promoting the Discovery of the lnterior Parts of Africa isimli merkez vasıtasıyla organize edilmiştir. Burada eserini incelediğimiz müellif Burckhardt eğitilmiş bir merak, dışarından bir göz ve bilgili bir seyyah olarak Hicaz bölgesinde seyahatler gerçekleştirmiştir. Asıl adı Johann Ludwig Burckhardt (ö. 1817) olan İsviçre kökenli seyyahın (s. 67) 1809 yılında Londra merkezli Afrika Cemiyeti (African Association for Promoting the Discovery of the lnterior Parts of Africa) tarafından, kuzey yolunu takip ederek Fizan üzerinden Sahra’nın güney bölgelerini kapsayacak şekilde bir keşif gerçekleştirmek üzere vazifelendirildiği bilinmektedir. Fakat bu incelemenin konusu olan Arabistan Seyahatleri’nin Burckhardt’ın ifadesiyle “yetkilendirilmemiş ve basiretsizce ya da fazla gayretkeş bir girişim” olarak seyyahın kendi inisiyatifiyle gerçekleştirilmiş olduğu anlaşılmaktadır (s. 337). İngilizler adına bölgede bulunan seyyahın burada ele alınacak seyahatnamesinin dışında dört eseri daha bulunmaktadır. Burckhardt’ın eserlerinin tamamı ölümünden sonra basılmıştır. Travels in Nubia 1819’da, Travels in Syria and the Holy Land 1822’de, Travels in Arabia 1829’da, Arabic Proverbs, or the Manners and Customs of the Modern Egyptians 1830’da ve Notes on the Bedouins and Wahabys ise 1831’de kendisini görevlendirmiş olan African Association tarafından neşredilmiştir. Seyahatname yazarının oldukça iyi eğitim almış olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

John Lewis Burckhardt, Arabistan, Seyahat, Tarih