Ahlat Şehri ve Ahlatşahlar

Yıl 1986, Cilt: 50 Sayı: 197, 447 - 494, 20.08.1986

Faruk Sümer

Öz

Van gölünün kuzey batı kıyısında bulunan bu tarihi şehir, İslam devrinde büyük, küçük on iki devlet veya hanedanın idaresi altında kalmıştır: Emeviler, Abbâsiler, Kaysiler veya Süleymoğulları, Mervaniler, Ahlatşahlar, Eyyubiler, Selçuklular, Moğollar, Rûzegiler veya Bidlis hakimleri hanedanı, Ak Koyunlular, Safeviler ve Osmanlılar. Fakat bu makalede Ahlat'ın tarihi Emeviler-Abbasiler, Selçuklular, Moğollar, Türkmenler ve Osmanlılar olmak üzere dört devre ayrılarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Ahlat, Ahlatşahlar, Van Gölü, İslam, Emevîler, Abbâsîler, Selçuklular, Moğollar, Türkmenler, Osmanlılar, Tarih

Kaynakça

• KİTÂBELER VE ESERLER
• H. J. LYNCH, Armenia, travels and studies, London, 1901, I-Il.
• H. HÜBSCHMANN, Kirchen und Moscheen in Armenien und Kürdistan, Leipzig, 1913.
• A. ŞERİF, Ahlat kitâbeleri, İstanbul, 1932.
• İ. KAFESOĞLU, Ahlat ve çevresinde 1945 de yapılan tarihi ve arkeolojik tetkik seyahatı raporu, Tarih dergisi, 1949, I.
• A. GABRIEL, Voyages archeologiques dans la Turquie orientale, Paris, 1940, 1.
• B. KARAMAĞARALI, Ahlat mezartaşları, Ankara, 1972.
• O. ARSLANAPA, Türk sanatı, Milli Eğitim Bakanlığı yayınlarından, İstanbul, I-II.
• SİKKELER
• M. MUBAREK, Takvim-i meskukat-ı İslâmiye kataloğu, İstanbul, 1318, III.
• I. ARTUK, Ahlat emiri Bektimur'un sikkesi, Tarih dergisi (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi), 1949-1950, 11.
• A. MAYER, Bibliography of Moslem numismatics, London, 1954.
• RESMÎ VESİKALAR
• El-Muhtârât min'er-res'ail, yayınlayan İ. Efşar, Tahran, 2535.
• TAHRİR DEFTERLERİ
• Adilcevaz sancağı, Başbakanlık Arşiv Umum Müdürlüğü, nr. 208, 297, 730.
• COĞRAFÎ ESERLER
• İBN, HURDADBİH, Kitabu'l-mesâlik ve'l-memâlik, yayınlayan M.J. De Goeje, Leyden, 1889.
• KUDAMA B. CAFER, Kitâbu'l-harâc, yayınlayan M.J. De Goeje, Leyden, 1889.
• İBNÜ'L-FAKÎH, Muhtasar kitâbi'l-büldân, yayınlayan M.J. De Goeje, Leyden, 1885.
• EL-İSTAHRÎ, Kitabu mesâliki'l-memalik, yayınlayan M.J. De Goeje, Leyden, 1927.
• Hududu'l-âlem, Tahran, 1340, İngilizce tercüme ve izahlar V. Minorsky, The Regions of the world, GMS, London, 1937.
• İBN HAVKAL, Kitâbu şureti'l-arz, yayınlayan J.H. Kramers, Leyden, 1938- 1939, I-Il.
• El-Mukaddesi, Ahsenü't-tekâsim, yayınlayan M.J. De Goeje, Leyden, 1906.
• NAŞİR-İ HUSREV, Sefernâme, Berlin, 1900.
• ZEKERİYA EL-KAZVÎNÎ, Âsarü'l-bilâd, Beyrut, 1960.
• YAKUT, Mu'cemü'l-büldân, yayınlayan F. Wüstenfeld, Leipzig, 1867, II.
• İBN SA'ÎD, Kitâbu basti'l-arz, yayınlayan, J.V. Gines, Tetuan, 1958.
• HAMDULLAH MÜSTEVFÎ, Nüzhetü'l-kulûb, yayınlayan G. Le Strange, GMS, Leyden 1915; yayınlayan M. Debîr Siyâkî, Tahran, 1336.
• 'AYN'ALÎ, Kavânin-i âl-i Osmân der hülâşa-i mezamîn-i defter-i dîvân, İstanbul, 1280.
• Salnâme, 1272 (1855).
• Salnâme-i vilâyet-i Bitlis, Bitlis, 1310.
• G. LE STRANGE, The lands of th Eastern Caliphate, Cambridge, 1930.
• VEKÂYİNÂMELER
• VÂKÎDÎ, Kitâbu'l-fütûh, Kahire, 1302.
• BELAZÛRİ, Kitâbu fütûhil-buldân, Kahire, 1932.
• Taberî, Tarih mulûk ve'r-rusul, yayınlayan M J. De Goeje, Leyden, 1879.1901. III.
• CONSTANTINE PORPHYROGENITUS, De Administrando imperio, Dumbarton-Oaks, 1967.
• İBNÜ'L-KALANİSÎ, Zeylu târîhi. Dimaşk, yayınlayan H.F. Amedroz, Beyrut, 1908.
• EL-'AZÎMÎ, La Chronique abregee d'al-'Azîmî, yayınlayan Cl. Cahen, Journal Asiatique, Juillet-Septembre, 1938.
• URFALI MATEOS, Vekâyinâme, Türkçe tercüme H.D. Andreasyan, TTK, 1962.
• ANİLİ SAMUEL, Chronologie, Collections d'historiens Armeniens, Fransızca tercüme M. Brosset, Petersbourg, 1876, 11.
• İBNÜ'L-EZRAK, Târih Meyyâfârikîn, yayınlayan B.A Awad, Kahire, 1959, dizin, basılmamış kısım, British Museum, Or. 5803.
• İMÂDEDDÎN İSFAHÂNÎ, Bundarî kısaltması, Zubdetü'n-nuşra, yayınlayan, M. Th. Houtsma, Leyden, 1889, Türkçe tercüme K. Burslan, TTK, İstanbul, 1943.
• ,El-Fethü'l-kussî, yayınlayan C. De Landberg, Leyden, 1888.
• ,El-Barkuş-Şâmî, yayınlayan R. Şeşen, İstanbul, 1979.
• ,Senâ el-Barku'ş-Şâmî, R. Şeşen, Beyrut, 1971.
• USÂME B. MUNKİZ., Kitâbu'l-i'tibâr, yayınlayan P.K. Hitti, Princeton, 1930.
• İBNÜ'L-ESÎR, el-Kâmil, Tornberg yayını, X-XII, Kahire, 1301, X-XII.
• ŞADREDDÎN EBÛL-HASAN 'ALİ, Ahbaru'd-devleti's-Selcukiyye, yayınlayan M. İkbal, Lahor, 1933.
• SİBT İBNÜ'L-CEVZÎ, Mir'atüz-zamân, Haydar Abâd, 1951-1952, VIII.
• Muhammed en-NESEVÎ, Sîyret Sultân Celâleddîn Mengübirti, yayınlayan A. Hamdi, Kahire, 1953.
• CL. CAHEN, 'ABDÜLLATÎF EL-BAĞDADÎ, Portraitiste et historien de son temps, Extraits inedits de ses memoires, Bulletin de l'Institut Français de Damas, 1970.
• EL-HAMAVÎ, et-Târîhü'l-Manşûrî, Moskova, 1963, dizin.
• İBNÜ'L-'ADÎM, Târih Haleb, yayınlayan S. ed-Dehhân, Dimaşk, 1954, I-III.
• ,Bugyetü't-.taleb fî târihi Haleb, yayınlayan A. Sevim, TTK, Ankara, 1976, Türkçe A. Sevim, Bugyetü't-taleb fî târihi Haleb (Seçmeler), TTK, Ankara, 1982.
• İBN VÂSIL, Müferricu'l-kûrub, yayınlayan C. Şeyyâl, Kahire, 1957-1960, I-III, yayınlayan H.M. Rebî' -S. 'A. 'Aşur, Kahire, 1972, IV.
• İBN-İ BÎBÎ, Tevârîh-i âl-i Selçuk, yayınlayan M. TH. Houtsma, Leide, 1902, IV.
• REŞÎDEDDÎN, Câmiü't-tevârih, yayınlayan A.A. Alizâde, Bakü, 1957, yayınlayan A. Ateş, Zikr-i târih-i âl-i Selçuk, TTK, Ankara, 1960, 11-5.
• Târih-i güzîde, yayınlayan A. Nevâî, Tahran, 1339.
• Târih-i Shaikh Uwais, tıpkı basım yayını ve İngilizce tercüme J.B. Van Loon, Lahey, 1954.
• HAFİZ-İ EBRÛ, Zeyl-i Câmiü't-tevârih-i Reşîdî, yayınlayan H. Beyânî, Tahran, 1317.
• Colophons of armenian manuscripts, 1301-1480, Cambridge, Massachusettes, 1969.
• ŞEREFEDDÎN 'ALÎ-İ YEZDÎ, Zafernâme, yayınlayan M. Abbâsi, Tahran, 1336, I-II.
• THOMAS DE MEDZOPHE, Expose des guerres de Tamerlan et de Schah Rokh dans l'Asie occidentale, Fransızca tercüme F. Neve, Bruxelles, 1860.
• EBÛBEKR-İ TİHRANÎ, Kitâb-ı Diyârbekriyye, yayınlayanlar N. Lugal-F. Sümer, TTK, Ankara, 1962-1964, I-Il.
• FAZLULLAH B. RUZBİHÂN, Târih-i alem ârâ-yi Emini, Fâtih ktp. nr. 4431, İngilizce muhtasar tercüme V. Minorsky, Persia in A.D. 1478-1490.
• İBN ACA, Târihe-Emir Yaş Bek ez-Zâhirî, yayınlayan A.A. Tuleymât, Kahire, 1393 (1973).
• VARDAN, Türk fütûhatı tarihi, Türkçe tercüme H.D. Andreasyan, Tarih semineri dergisi (Edebiyat Fakültesi), İstanbul, 1937, I.
• Histoire de la Gorgie, Fransızca tercümesi M. Brosset, Petersbourg, 1848, I-II.
• GAFFÂRÎ, Cihân ârâ, Tahran, 1343.
• HASAN BEG-İ RUMLU, Ahsenü't-Tevârîh, yayınlayan C.N. Seddon, Baroda, 1931.
• ŞEREF HAN, Şerefnâme, Kahire, 1930.
• İNCELEMELER
• Ahlat maddesi, İslâm Ansiklopedisi, I, s. 160 (pek sathidir), The Encyclopaedia of Islam, I, pp. 329-330 (tatmin edici değildir).
• F. HONİGMANN, Die Ostgrenze des byzantinischen Reiches von 363 bis 1071 nach griechischen, arabischen, syrischen und armenischen Quelllen, Bruxelles, 1935, Türkçe tercüme F. Işıltan, Bizans devletinin doğu sınırı (İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları), İstanbul, 1970.
• A. A. WASİLİEV, Byzance et les Arabs, edition française prepare par M. Canard, Bruxelles, 1968.
• M. CANARD, Histoire de la dynastie des H'amdanides de Jazira et de Syrie, Paris, 1953, 1.
• V. MİNORSKY, Studies in Caucasian history, London, 1953.
• O. TURAN, Doğu Anadolu Türk devletleri tarihi, İstanbul, 1953, 1.
• E. DE ZAMBAUR, Manuel de geneologie et de chronologie pour l'histoire de l'Islam, Hannovre, 1927.
• H. EDHEM, Düvel-i İslâmiye, İstanbul, 1927.
• C. E. BOSWORTH, The Islamic dynasties, Edinbourg, 1967.