Altan Topçi II.

Yıl 1986, Cilt: 50 Sayı: 196, 9 - 72, 20.04.1986

Tuncer Gülensoy

Öz

"Moğolların Gizli Tarihi" adlı eserden sonra en önemli Moğol tarihi olan "Altan Topçi", XIII. yüzyıl Moğol tarihini ve Moğollar hakkında efsanevî şecereden başlayarak Ögedei zamanına kadarki en eski bilgileri içine almaktadır. Altan Topçi, Türkiye'de ilk defa tarafımızdan ele alınmış, Moğolca aslı ve C.R. Bawden tarafından yapılan İngilizce tercümesi karşılaştırılarak Türkçeye tercüme edilmiştir. Eserin 1-21. paragrafları "Belleten"in XXXVIII. cildinin 152. sayısında (Ekim 1974) yayınlanmış; burada, Altan Topçi ve nüshaları hakkında geniş bilgi verilmiştir. Ayrıca, Altan Topçi'nin Moğol yazısıyla yazılmış ilk 8 sayfası ile metnin transkripsiyonu yapılmış ilk 5 paragrafı da örnek olarak gösterilmiştir. Altan Topçi'nin bundan önce yayınlanan 1-21. paragrafları, efsanevî şecereden Çinggis Kağan'ın tahta çıkışına kadar geçen tarihî hadiseleri nakletmektedir. 21. paragrafın son cümlesi şöyledir: "….. Mübarek Çinggis Kağan, Kara Yılan Yılı'ndandı. Kırkbeş yaşına geldiği zaman, Bing Bars Yılı'nda ( = 1206), Onon nehrinin menbaında dokuz tuğlu beyaz bayrağı kaldırdı (ve) Büyük Kağan’ların tahtına oturdu. Kasar bey isyan edip kaçtığı zaman, halkın beyi emir verdi (ve) Sübegetei Bağatur'un takibe çıkmasını istedi." Bu bölümde ele alınan 22-96. paragraflar Moğolların biribirleriyle yaptıkları mücâdeleleri kronolojik olarak nakletmektedir. Bu bölümlerde geçen yer ve şahıs adları ile bâzı kelime ve deyimler Türk tarihi için de birer kaynak niteliğindedir.

Anahtar Kelimeler

Altan Topçi, Moğollar, Moğolca, XIII. yüzyıl, Orta Asya, Türk tarihi, Türkler, Türkçe

Kaynakça

• Abuşka: Abuşka Lûgatı ve Çağatay Sözlüğü. (Hazırlayan: Besim Atalay), Ankara 1970.
• AH: Abû-Hayyan, Kitâb al-İdrak li-lisân al-Atrâk. (Yayına hazırlayan: Ahmet Caferoğlu), İstanbul 1931.
• Alt. Gr.: A. von Gabain, Alttürkische Grammatik, Leipzig 1950.
• Aşm.: N.İ. Aşmarin, Theaurus linguae tschuvaschorum, I-XVII, Kasan-Tscheboksary 1928-50.
• BTLU: Z. Gombocz, Die bulgarish-türkischen Lehnwörter in der ungarischen Sprache, Helsinki 1912. MSFOu XXX.
• CC: K. Gronbech, Komanisches Wörterbuch, Kopenhagen 1942.
• Chuas.: Huastuanift, Ankara 1941. (TDK yayını)
• ÇLP: Y. Wichmann, Die tschuwassischen Lehnwörter in den permischen Sprachen. Helsinki 1903. MSFOu XXXI: vgl. dazu A. Raun, The Chuvash Borrovings in Zyrian, JAOS 77 (1957), 40-45.
• Çuv. Sözl.: H. Paasonen, Çuvaş Sö1üğü, İstanbul 1950. (TDK yayını)
• DLT: Divânü Lügâti't-Türk-Dizin. Ankara 1970. (TDK yayını)
• Doerfer I-IV: G. Doerfer, Türkische und mongolische elemente im Neuepersische, I-IV.
• ETY: H.N. orkun, Eski Türk Yazıtları I-IV, Ankara 1945-48. (TDK yayını)
• EUTS: Ahmet Caferoğlu, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul 1968 (TDK yayını)
• EWT: M. Rasanen, Versuch eines Etimologischen Wörterbuchs der Türksprachen, Helsinki 1969.
• FUF: Finnisch-ugrische Forschungen. Helsinki
• Hts.: M. Th. Houtsma, Ein türkisch-arabisches Glossar, Leiden 1894.
• İM: A. Battal (Taymas), İbnü-Mühenna Lûgati, İstanbul 1934.
• İnt.: Moğolların Gizli Tarihi'nin Moğolca metninin kelime kelime satır arası tercümesi.
• JA: Journal Asiatique. Paris
• JAOS: Journal of the American Oriental Society.
• Joki: A.J. Joki, Die Lehnwörter des Sajansamojedischen, Helsinki 1952. MSFOu 103.
• JSFou: Journal de la Societe Finno-ougrienne. Helsinki
• Kırg. Sözl.: K.K. Yudahin, Kırgız Sözlüğü I-Il, Ankara 1945, 1948.
• Kow.: J.E. Kowalewski, Dictionnaire mongol-russe- français. I-III. Kasan 1844-49.
• KSz.: Keleti Szemle. Budapeşte
• KWb.: G.J. Ramstedt, Kalmukisches Wörterbuch, Helsinki 1935.
• MA: A. Zajaczkowski, Vokabulaire arabe-kiptchak de la l'epoque de l'Etat Mamelouk, Warschau 1954-1958.
• MSFOu: Memoires de la Societe Finno-ougrienne. Helsinki
• MTS: M. Rasanen, Materialen zur Morphologie der Türkischen Sprachen, Helsinki 1957. StO XXI.
• Pekarsky: E. Pekarsky, Yakut Sözlüğü, İstanbul 1943. (TDK yayını)
• Poppe: N. Poppe, Vergleichende Grammatik der altaischen Sprachen, Teil I.Wiesbaden 1960.
• Radl.: W. Radloff
• Radl. Wb.: W. Radloff, Versuch eines Wörterbuches der Türk-Dialecte I-IV, Sankpeterburg, 1893-1911.
• SKE: G.J. Ramstedt, Studies in Korean Etymology, Helsinki 1949-53. MSFOu XCV.
• TE: F. Miklosich, Die türkische Elemente in den Südost- und osteuropaischen Sprachen, Wien 1884-85.
• Tekin OT: Talât Tekin, A Grammar of Orkhun Turkic, Indiana 1968.
• Temir MGT: Ahmet Temir, Moğollann Gizli Tarihi I, Tercüme, Ankara 1948.
• TLÇ: M. Rasanen, Die tatarischen Lehnwörter im Tscheremissischen, JSFOu XV, 1.
• TLO: H. Paasonen, Über die türkischen Lehnwörter im Ostjakischen, FUF 2: 81-137.
• TLW: A. Kannisto, Die tatarischen Lehnwörter im Wogulischen, FUF XVII, 1-264.
• Toiv.: Y.H. Toivonen, Türkische Lehnwörter im Ostjakischen,JSFOu 52.
• UJ: Ungarische Jahrbücher, Berlin.
• USp.: W. Radloff, Uigurische Sprachdenkmaler (S. Malov yayını), Leningrad 1928.
• Vasm.: M. Vasmer, Russisches etymologisches Wörterbuch, 1-3. Heidelberg 1953-58.