Türk Sosyal Hayatında Kölelik

Yıl 1983, Cilt: 47 Sayı: 187, 805 - 830, 20.07.1983

İsmail Parlatır

Öz

İnsanlık kadar eski bir geçmişi olan kölelik, bir insanın bütün varlığı ile bir başkasının tasarrufunda bulunmasıdır. Önceleri savaş esirliği ile ortaya çıkan, beslenen ve sosyal hayata yerleşen kölelik kurumu, zamanla toprağa bağlı kölelik, toplu kölelik ve ev içi hizmeti köleliği biçiminde geniş bir kullanım alanını içine aldı. Bu yapısıyla da yüzyıllar boyu varlığını korudu ve sürdürdü.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı İmparatorluğu, Türkler, Orta Çağ, Kölelik, Avrupa, Tarih

Kaynakça

• AHMET REFİK, Kadınlar Saltanatı (H. 1049-1058), Orhaniye Matbaası, İstanbul 1923.
• ALİ RIZA BEY, Balıkhane Nazırı, Bir Zamanlar İstanbul, Tercüman 1001 Temel Eser: 11, İstanbul (tarihsiz).
• AMICIS, EDMONDO de, İstanbul (1874), çev: Beynun Akyavaş, Kültür Bakanlığı yayınları: 320, Baylan Matbaası, Ankara 1972.
• AND, METİN, Saray ve Çevresi, "Hayat Tarih Mecmuası", C. I, S. 5/6, 1 Haziran 1971.
• ANSAY, ORD. PROF. SABRİ ŞAKİR, Hukuk Tarihinde İslâm Hukuku, A. Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayını: 25, Ankara 1958.
• BARKAN, Ö. LÜTFİ, Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat, "Tanzimat I," Maarif Matbaası, İstanbul 1940, s. 321-421.
• , Edirne Askerî Kassamı'na Âit Tereke Defterleri (1545-1659) - " Belgeler," Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1966, C. 3, S. 5-6.
• BAYKAL, A. KEMAL, Odalıklar, "Tarih Dünyası", S. 36, 24 Aralık 1952.
• BAYSUN, CAVİT, Mustafa Reşit Paşa, "Tanzimat I," Maarif Matbaası, İstanbul 1940, s. 723-746.
• BİRSEL, SALAH, Kanlıca'da Bir Sadrazam, "Türk Dili", C. 38, S. 327, Aralık 1978.
• ÇAĞATAY, DR. NEŞET, İslâmdan Önce Arap Tarihi ve Cahiliyye Çağı, A. Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayını: 41, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1963.
• ÇANDIROĞLU, GÜLÇİN, Türk Toplumunda Kadın, "Hayat Tarih Mecmuası", C. I S. 4, 1 Mayıs 1966.
• DÜZDAĞ, M. ERTUĞRUL, Şeyhülislâm Ebussuud Efendi Fetvaları Işığında 16. Asır Türk Hayatı, Enderun Kitabevi, Hikmet Basımevi, İstanbul 1972.
• EBERHARD, PROF. W., Çin'in Şimâl Komşuları, Türk Tarih Kurumu Yayını, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1942.
• ENGELHARD, ED., Tanzimat, çev: Ayda Düz, Milliyet Yayınları Tarih Dizisi: 41. Yelken Matbaası, İstanbul 1976.
• ESEN, PROF. BÜLENT NURİ, Kölelik ve Hürriyet, On Kitap Kulübü: 2, Nebioğlu Yayınevi ve Matbaası, İstanbul (tarihsiz).
• FETGERİ, MEHMET, Osmanlı Âlem-i İctimâîsinde Çerkes Kadınları, Zerafet Matbaası, İstanbul 1330.
• FINDIKOĞLU, Z. FAHRİ, Tanzimatta İctimâî Hayat, "Tanzimat I," Maarif Matbaası, İstanbul 1940, s. 519-635.
• GENÇ, DR. REŞAT, Divanü Lugâti't-Türk'e göre XI. yy'da Türk İllerinin Siyasî, Etnik, Sosyal ve Kültürel Durumu, Basılmamış Doktora Tezi, D. T. C. F. Kütüphanesi, Yazma Eserler Bölümü.
• GÜLENSOY, ÇELİK, 70 Odasıyla Serasker Rıza Paşa Konağı, "Yıllarboyu", S. 3, Haziran 1978.
• GÜNALTAY, ŞEMSETTİN, İslâmdan Önce Araplar Arasında Kadının Durumu, "Belleten", Ekim 1951.
• HIFZI, VELDET, Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat, "Tanzimat I," Maarif Matbaası, İstanbul 1940, s. 139-209.
• HİSAR, A. ŞİNASİ, Boğaziçi Yalıları, Varlık Yayınları, İstanbul 1954.
• , Eski Zaman Köşkleri, Varlık Yayınları, İstanbul 1968.
• İNALCIK, HALİL, Osmanlı Hukukuna Giriş, "Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi", C. 13.
• İslâm Ansiklopedisi:
• :Abd, abid, cüz: 2 (4. b.) M. E. Basımevi, İstanbul 1970, s. 110-116.
• :Çerkesler, cüz: 25 (3. b.) M. E. Basımevi, İstanbul 1977, s. 375-386.
• Memlûk, cüz: 77 (3. b.), M. E. Basımevi, İstanbul 1977, S. 688-689.
• Türkler, (Kültür ve Teşkilât) cüz: 128, M. E. Basımevi, İstanbul 1976, s. 214-240.
• İZGİ, ÖZKAN, İslâmiyetten Önce Türklerde Kadın, "Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi".
• KARAL, E. ZİYA, Osmanlı Tarihi, Nizam-ı Cedîd ve Tanzimat Devirleri (1789- 1856), C. 5, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1970.
• , Osmanlı Tarihi, Islahat Fermanı Devri (1856-1861), C. 6, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1976.
• KONYALI, İ. HAKKI, Câriyeler ve Esir Pazarı, "Tarih Dünyası", yıl: 1, S. 2, 1 Mayıs 1950.
• KÖPRÜLÜ, M. FUAT, Bizans Müesseselerinin Osmanlı Müesseselerine Tesiri Hakkında Bazı Mülâhazalar, Evkaf Matbaası, İstanbul 1931.
• KÖYMEN, M. ALTAY, Büyük Selçuklu İmparatorluğu, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1954.
• , Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1963.
• , Tuğrul Bey ve Zamanı, Kültür Bakanlığı Kültür Eserleri: 4, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1976.
• ONGAN, HALİT, Ankara'nın 1 Numaralı Şeriyye Sicili, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1958.
• ÖZTUNA, YILMAZ, Kanunî Devrinde İstanbul, "Hayat Tarih Mecmuası", C. 2, S. 8, 1 Eylül 1972.
• , Osmanlı Sarayında Câriyeler, "Hayat Tarih Mecmuası", C. 2, S. 11, 1 Kasım 1973.
• PRENSES, CAVİDAN, Harem ve İçyüzü, "Tarihin Sesi", S. 1, 1 Şubat 1956.
• RADO, ŞEVKET, Esirliğin Kaldırılması Hakkında Sultan Aziz'in Fermanı, "Hayat Tarih Mecmuası", yıl: 2, C. 1, S. 1, 1 Şubat 1966.
• SAHİLLİOĞLU, PROF. DR. HALİL, Onbeşinci Yüzyılın Sonu ile Onaltıncı Yüzyılın Başında Bursa'da Kölelerin Sosyal ve Ekonomik Hayattaki Yeri, "O. D. T. Ü. Gelişme Dergisi", 1979-1980 Özel Sayısı, s. 67-138.
• SAZ, LEYLA, Geçen Asırda Kadın Hayatı, "İleri", 25 Nisan 1921.
• , Harem'in İçyüzü, yay: Sadi Borak, Milliyet Yayınları, Sıralar Matbaası, İstanbul 1974.
• SÜMER, DR. FARUK, Osmanlı Sarayında Kadın, "Resimli Tarih Mecmuası", VI/68, 1955.
• ŞEHSUVAROĞLU, BEDİÎ, Türk İslâm Âleminde Kadın Hakları, "Hayat Tarih Mecmuası", C. 2, S. 7, 1 Temmuz 1972.
• TANERİ, AYDIN, Osmanlı Devletinin Kuruluş Döneminde Hükümdarlık Kurumunun Gelişmesi ve Saray Hayatı Teşkilâtı, D. T. C. F. Yayını: 277, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1978.
• TÖKİN, FÜRUZAN HÜSREV, Osmanlı Türklerinde Fikir Hareketleri, Buket Basımevi, Ankara 1951.
• Türk Ansiklopedisi:
• : Câriye, C. 9, s. 388-390.
• : Esir, C. 15, s. 402.
• : Esir Pazarı, C. 15, s. 402-403.
• : Kölelik, C. 22, s. 273-275.
• ULUÇAY, ÇAĞATAY, Harem II, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1971.
• , II. Beyazıd'ın Harem ve Safahat Âlemleri, "Yeni Tarih Dünyası", C. 1, S. 7, 17 Aralık 1953.
• , Harem'in Sırrı Nedir?, "Yeni Tarih Dünyası" C. 1, S. 2, 1 Ekim 1953.
• UZUNÇARŞILI, İSMAİL HAKKI, Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1945.
• , Kütahya Şehri, Devlet Matbaası, İstanbul 1932.
• , XII- XIII. Asırlarda Anadoludaki Fikir Hareketleri ile İctimaî Müesseselere Bakış, III. Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu IX. Seri, No: 3, Ankara 1948.
• ÜLKÜTAŞIR, M. ŞAKİR, Türk Toplumunda Kadının Yeri, "Hayat Tarih Mecmuası", C. 1, S. 4, 1 Ocak 1968.