Hulefâ ve Ulemâ Arasında Bir Rekabet ya da İş Birliği Alanı Olarak Savaş İdaresi (2-3/8-9. Yüzyıllar)

Yıl 2021, Cilt: 85 Sayı: 304, 819 - 848, 10.12.2021

Nagihan Doğan

https://doi.org/10.37879/belleten.2021.819

Öz

İslam tarihinin ilk yüzyılları üzerine yapılan bazı çalışmalarda, savaşın (cihâd) ilan ve idare yetkisi üzerine halife ve din âlimleri arasında rekabet yaşandığı, zühtçülükleri nedeniyle sınırlara cihat yapmak üzere giden din âlimleri ve onların emrindeki gönüllü din savaşçılarının devletle hiçbir münasebetlerinin olmadığı ve bu gerilimin savaş liderliği ve hatta dinî otoritenin halifeden hadis ilmiyle de ilgilenen bu zâhit-savaşçılara geçmesiyle sonuçlandığı iddia edilmektedir. Bu çalışmada, tarihsel verilerin böyle bir varsayımda bulunmak için yeterli olmadığı savunulmakta, iki taraf arasında savaşın ilan ve idaresi konusunda bir anlaşmazlık yaşanmadığı, aksine din âlimlerinin cihat doktrininde siyasi konjonktürü, yani aslında devletin ihtiyaçlarını dikkate alarak belirli revizyonlar yaptıkları ileri sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Cihat, Halife, Hilafet, Ulema, Emevi, Abbasi, İslam Siyaset Düşüncesi

The Conduct of War as a Rivalry or Cooperation Field Between Khulafā and ‘Ulāma (2nd-3rd/8th-9th Centuries)

Öz

In some studies on the first centuries of the history of Islam, it is claimed that there was a disagreement between the caliph and Islamic scholars (‘ulamā) over the declaration and conduct of the war (jihād), that the Islamic scholars who swarmed to the borders for jihād because of their asceticism and the volunteer warriors for the faith under their command had no relation with the caliphate, that this tension resulted in the passing of the leadership of war and even religious authority from the caliphs to these ascetic-warriors who were also hadīth scholars. In this study, it is argued that historical data are not sufficient to make such an assumption, that there is no dispute between the two sides about the declaration and conduct of war, but on the contrary, Islamic scholars made certain revisions in the doctrine of jihād, taking into account the political conjuncture, in other words, the needs of the state.

Anahtar Kelimeler

Jihād, Caliph, Caliphate, ‘Ulamā, Umayyad, ‘Abbāsid, Islamic Political Thought

Kaynakça

• Abdullâh b. el-Mübârek, Kitâbu’l-Cihâd, Dârü’l-Matbû‘âti’l-Hadîse, Cidde ty.
• Abdullâh b. el-Mübârek, Kitâbu’z-Zühd ve Yelîhi Kitâbu’r-Rekâ’ik, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut bt. yok.
• Anonim, el-‘Uyûn ve’l-Hadâ’ik fî Ahbâri’l-Hakâ’ik, Brill, Leiden 1871.
• Armstrong, Lyall R., The Quṣṣāṣ of Early Islam, Brill, Leiden 2017.
• Belâzürî, el-Büldân ve Fütûhuhâ ve Ahkâmuhâ, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1992.
• Belâzürî, Kitâbu Cümel min Ensâbi’l-Eşrâf, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1996.
• Bonner, Michael, Jihad in Islamic History, Princeton University Press, 2006.
• Buhârî, es-Sahîh, Dârü’l-Hüdâ, Cezayir 1992.
• Chabbi, J., “Ribāṭ”, Encyclopaedia of Islam, C VIII. Second Edition.
• Cook, David, Understanding Jihad, University of California Press, 2005.
• Crone, Patricia, “The first-century concept of hiğra”, Arabica, 41 (1994).
• Ebû Dâvûd, es-Sünen, Dârü’r-Risaleti’l-‘Âlemiyye, Dımaşk 2009.
• Ebû İshâk el-Fezârî, Kitâbu’s-Siyer, Müessesetü’l-Risâle, Beyrut 1987.
• Ebû Tâlib el-Mekkî, Kûtü’l-Kulûb fî Mu‘âmeleti’l-Mahbûb ve Vasfu Tarîki’l-Mürîd ilâ Makâmi’t-Tevhîd, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 2005.
• Ebû ‘Ubeyd, Kitâbu’l-Emvâl, Dârü’l-Hedyi’n-Nebevî, Mansura 2007.
• Ebû Yusûf, er-Red ‘alâ Siyeri’l-Evzâ‘î, Lecnetü İhyâ’i’l-Ma‘ârifi’l-Nu‘maniyye, Haydarâbâd Dekken bt. yok.
• Ebû Yûsuf, Kitâbu’l-Harâc, el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, Kahire 1999.
• Ezdî, Târîhu’l-Mavsıl, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 2006.
• Ezrakî, Ahbâru Mekke ve mâ Câe fîhâ mine’l-Âsâr, Mektebetü’l-Esedî, by. yok 2003.
• Hadduri, Macid, İslam Hukukunda Savaş ve Barış, çev. Fethi Gedikli, Yöneliş Yay., İstanbul 1999.
• Herevî, Kitâbu İsfâri’l-Fasîh, İmadetü’l-Bahsi’l-‘İlmî, Medine 1420.
• İbn Ebî Şeybe, el-Musannef fî’l-Ehâdis ve’l-Âsâr, Dârü’l-Fikr, Beyrut 1989.
• İbn Ebî Ya‘la, Tabakâtü’l-Hanâbile, Dârü’Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1997.
• İbn Ebî’d-Dünya, Kitâbu’l-Emr bi’l-Ma‘rûf ve Nehy ‘ani’l-Münker, Medinetü’n-Nebeviyye 1997.
• İbn Hacer el-‘Askalânî, Ref‘u’l-Isr ‘an Kudâti Mısr, Kahire 1988.
• İbn Havkal, Kitâbu Sûreti’l-‘Ard, Dâru Sadır, Beyrut bt. yok.
• İbn Hazm, el-Muhallâ, İdâretü’t-Tıbâ‘ati’l-Münîriyye, Kahire 1349.
• İbn Kuteybe, Kitâbu ‘Uyûni’l-Ahbâr, Dârü’l-Kitâbi’l-‘Arabî, Beyrut 2002.
• İbn Kuteybe, el-İmâme ve’s-Siyâse, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 2006.
• İbn Manzûr, Lisânü’l-‘Arab, Dârü Sâdır, Beyrut 2010.
• İbn Nehhâs, Meşâri‘u’l-Eşvâk ilâ Mesâri‘i’l-‘Uşşâk ve Müsîrü’l-Garâm ilâ Dâri’s-Selâm (fî’l-Cihâd ve Fezâ’ilihi), Dârü’l-Beşâ’iri’l-İslâmiyye, Beyrut 1990.
• İbn Rüşd, Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesıd, Mektebetü ve Matba‘atü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, Kahire 1975.
• İbn Sa‘d, Tabakâtü’l-Kübrâ, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1997.
• İbn Şebbe, Târîhu’l-Medîneti’l-Münevvere, Cidde 1399.
• İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam fî Târîhi’l-Ümem ve’l-Mülûk, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1992.
• İbnü’l-Cevzî, Sıfâtü’s-Safve, Dârü’l-Hadîs, Kahire 2000.
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fî’t-Târîh, Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, by. ve bt. yok.
• İbnü’l-Mülakkın, et-Tavzîh li-Şerhi’l-Câmi‘i’s-Sahîh, Dârü’n-Nevâdir, Dımaşk 2008.
• İsbehânî, Hilyetü’l-Evliyâ’ ve Tabakâtü’l-Esfiyâ’, Dârü’l-Hadîs, Kahire 2009.
• Kazvînî, Âsâru’l-Bilâd ve Ahbâru’l-‘İbâd, Dârü Sâdır, Beyrut bt. yok.
• Kelâbâzî, Kitâbu’t-Ta‘arruf li Mezhebi ehli’t-Tasavvuf, Mektebetü’l-Hâncî, Kahire 1994.
• Kelsay, John, “Al-Shaybani and the Islamic Law of War”, Journal of Military Ethics, II/1 (2003).
• Kelsay, John, “Comparison and History in the Study of Religious Ethics: An Essay on Michael Cook’s Commanding Right and Forbidding Wrong in Islamic Thought”, Journal of Religious Ethics, 35/2 (2007).
• Kindî, Kitâbu’l-Vulât ve Kitâbu’l-Kudât, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 2003.
• Kudâme b. Ca‘fer, Kitâbu’l-Harâc ve Sınâ‘atü’l-Kitâbe, Dârü’r-Reşîd lî’n-Neşr, 1981.
• Makdisî, Kitâbu’l-Bed’ ve’t-Târîh, Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, by. ve bt. yok.
• Mâlik b. Enes, el-Muvattâ, Dâru İhyâi Türâsi’l-‘Arabî, Beyrut 1985.
• Maverdî, Kitâbu’l-Ahkâmi’s-Sultâniyye, Dârü’l-Fikr, Beyrut bt. yok.
• Mes‘ûdî, Mürûcu’z-Zeheb, Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, Beyrut bt. yok.
• Muhammed, Nizâr Azîz Habîb, “Kâdı’l-Cünd”, Mecelletü Ebhâsi’l-Basra, XXXVIII/1 (2013).
• Muhâsibî, Âdâbu’n-Nufûs yelîhi Kitâbu’t-Tevehhüm, Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, Beyrut 1991.
• Neale, Harry S., Jihad in Premodern Sufi Writings, Palgrave Macmillan, New York 2017.
• Nesâî, Kitâbu’s-Süneni’l-Kübrâ, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1991.
• Noth, Albrecht, Müslümanlıkta ve Hıristiyanlıkta Kutsal Savaş ve Mücadele, çev. İhsan Çatay, Özne Yay., İstanbul 1999.
• Sahner, Christian C., “The Monasticism of My Community is Jihad: A Debate on Asceticism, Sex and Warfare in Early Islam”, Arabica, LXIV/2 (2017).
• San‘ânî, el-Musannef, el-Meclisü’l-‘İlmî, Beyrut 1972.
• Sem‘ânî, el-Ensâb, Meclisü Dâ’ireti’l-Me‘ârifi’l-‘Osmâniyye, Haydarâbâd 1977.
• Sülemî, Tabakâtü’s-Sûfiyye, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1998.
• Şâfi‘î, er-Risâle, Mektebetü’l-Halebî, Kâhire 1940.
• Şâfi‘î, el-Ümm, Dârü’l-Vefâ, 2001.
• Şeybânî ve Serahsî, Şerhu Kitâbi’s-Siyeri’l-Kebîr, Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1997.
• Taberî, Târîh (Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk), Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, by. ve bt. yok.
• Taberî, Kitâbu’l-Cihâd ve Kitâbu’l-Cizye ve Ahkâmu’l-Muhâribîn min Kitâbi İhtilâfi’l-Fukâhâ, Leiden 1933.
• Tirmizî, el-Menhiyyât, Mektebetü’l-Kur’ân, Kahire 2002.
• Tor, Deborah G., Violent Order: Religious Warfare, Chivalry, and the ‘Ayyar Phenomenon in the Medieval Islamic World, Istanbuler Texte und Studien der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft, Ergon Verlag, Würzburg 2007.
• Zehebî, Târîhu’l-İslâm ve Vefayâtü’l-Meşâhir ve’l-A‘lâm, Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut 2003.
• Zehebî, Siyerü A‘lâmi’n-Nübelâ, Beytü’l-Efkâri’d-Düveliyye, Lübnan 2004.