İhanetten İmparatorluğa: IV. Romanos Diogenes

Yıl 2022, Cilt: 86 Sayı: 305, 89 - 118, 12.04.2022

Murat Keçiş

https://doi.org/10.37879/belleten.2022.089

Öz

Bizans İmparatorluğu olarak da bilinen Doğu Roma, çağın gereklerine uyum sağlamayı başaran güçlü ordusu sayesinde varlığını asırlarca devam ettirebilmiştir. İmparator IV. Romanos Diogenes döneminde (1068-1071) bütün imkânlar seferber edilerek Büyük Selçuklu Devleti’ni ortadan kaldırmaya yönelik hazırlanan özgüveni yüksek bu ordu, Malazgirt’te Sultan Alp Arslan karşısında beklenmedik ağır bir yenilgiye uğramıştır (26 Ağustos 1071). Bizans askerî tarihinde bir kırılma noktası olarak kabul edilen bu hezimet üzerine yapılan tartışmalar daha çok Büyük Selçuklu ordusunun başarısı ve kazanımları üzerine odaklanırken Bizans ordusunun yenilgisine yol açan stratejik hata/ hatalar üzerinde yeterince durulmamıştır. Bu yaklaşım çerçevesinde, yenilginin temel nedeninin Selçuklu ordusunun gücünden ziyade İmparator IV. Romanos’un savaş öncesindeki psikolojik durumunun ve geleneksel imparatorluk düşüncesinin etkisiyle Bizans ordusunun sayısal çoğunluğuna-moral üstünlüğüne fazlaca güven duymuş olduğu göz ardı edilmiştir. Bu çalışmada, söz konusu durumu aydınlığa kavuşturmak adına, öncelikle Bizans ordusunun gelişim seyri ile IV. Romanos Diogenes’in imparator olma sürecine değinilmiş ve ardından belirtilen faktörlerin Malazgirt Savaşı’nın kaybedilmesindeki belirleyici rolü üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

IV. Romanos Diogenes, Bizans, Malazgirt

From Treason to Throne: Romanos Diogenes IV.

Öz

Eastern Rome, also known as the Byzantine Empire, has survived for centuries thanks to its powerful army that has managed to adapt to the requirements of the age. During the reign of Romanos Diogenes IV (1068-1071), this self-confident army, which was prepared to eliminate the Great Seljuk State by mobilizing all its means, suffered an unexpectedly heavy defeat against Sultan Alp Arslan in Manzikert (26 August 1071). While the discussions on this defeat, which is regarded as a breaking point in Byzantine military history, mostly focused on the success and gains of the Seljuk army, the strategic errors / mistakes that led to the defeat of the Byzantine army were not sufficiently emphasized. Within this approach, the main reason for the defeat was the Emperor rather than the strength of the Seljuk army. It has been ignored that Romanos had too much confidence in the numerical majority-moral superiority of the Byzantine army due to the psychological situation before the war and the traditional imperial thought. In this study, in order to clarify the situation in question, first of all, the development course of the Byzantine army and the process of Romanos Diogenes IV’s becoming emperor was mentioned, and then the decisive role of the mentioned factors in the loss of the Battle of Manzikert was emphasized.

Anahtar Kelimeler

Romanos Diogenes IV., Byzantine, Manzikert

Kaynakça

• Alican, Mustafa, Malazgirt 1071, İstanbul 2013.
• Anna Comnene, The Alexiad, Translated by Elizabeth A. S. Dawes, Cambridge 2000.
• Ay, Resul, “Türk Fetihleri Arifesinde Anadolu Toplumu: Bizans Emperyal Yönetiminin Sınırlarına Dair Bazı Gözlemler”, Prof. Dr. Özkan İzgi Armağanı, Ankara 2011, s. 218-247.
• Ayönü, Yusuf, Selçuklular ve Bizans, Ankara 2014.
• Byzantium in the Time of Troubles, The Continuation of the Chronicle of John Skylitzes (1057-1079). Eric McGeer-John Nesbitt, Brill 2020.
• Cahen, Claude, “İslam Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, çev. Zeynep Kerman, C 17 (1972), s. 77-100.
• Carey, Brian Todd, “Debacle at Manzikert, 1071: Prelude to the Crusades”, Medieval History Magazine, Issue 5 (January 2004), s. 16-23.
• Carey, Brian Todd, Joshua B. Allfree, John Cairns, Road to Manzikert: Byzantine and Islamic Warfare 527-1071, Pen and Sword, 2014.
• Cecaumenus, Sovety i rasskazy Kekavmena, Sochinenie vizantiyskogo polkovodtsa IX veka, Ed. G. G. Litavrin, Moskova 1972.
• Cheynet, Jean-Claude, “La Résistance aux Turcs en Asie Mineure Entre Manzikert et La Première Croisade”, Mélanges Offerts à Hélène Ahrweiler, Paris 1998, s. 131-147.
• Cheynet, Jean-Claude, “Manzikert: un desastre militaire?”, Byzantion, 50 (1980), s. 410-438.
• Cheynet, Jean-Claude, Bizans Dünyası Bizans İmparatorluğu (641-1204), C II, çev. Aslı Bilge, İstanbul 2018.
• Constantini Manassis, Breviarium Historiae Metricum, Ed. Immanuel Bekker, CSHB, Berlin 1837, İngilizce tercüme: The Chronicle of Constantine Manasses, Translated with commentary and introduction by Linda Yuretich, Liverpool University Press, Liverpool 2018.
• Daş, Mustafa, “Normanlar, “Gesta Roberti Wiscardi” ve Malazgirt Savaşı”, Tarih Dergisi, 71 (2010/1), s. 83-90.
• Dirimtekin, Feridun, Malazgirt Meydan Muharebesi, İstanbul 1943.
• Eyice, Semavi, Malazgirt Savaşını Kaybeden IV. Romanos Diogenes, Ankara 1971.
• Gautier, Paul, “Monodie inédite de Michel Psellos sur le basileus Andronic Doucas”, Revue des études byzantines, Tome 24 (1966), s. 153-170.
• Georgii Monachi, Dicti Hamartoli, Chronicon ab orbe condito ad annum p. chr. 842 et a diversis scriptoribus usq. ad ann. 1143 continuatum, ed. E. de Muralt, St. Petersburg 1859.
• Guillamue de Pouille, La Geste de Robert Guiscard, editör, çevirmen, önsöz ve önsöze giriş Marguerite Mathieu ile önsözü yazan M. H. Grégoire, Palermo 1961.
• Haldon, John, “Approaches to an Alternative Military History of the Period ca. 1025-1071”, The Empire in Crisis? Byzantium in the Eleventh Century (1025-1081), Ed. E. Chrysos, Atina 2003, s. 45-74.
• Haldon, John, A Critical Commentary on The Taktika of Leo VI, Washington D.C. 2014.
• Haldon, John, The Byzantine Wars, Stroud 2011.
• Haldon, John, Vince Gaffney, Georgios Theodoropoulos and Phil Murgatroyd, “Marching across Anatolia: Medieval Logistics and Modeling the Manzikert Campaign”, Dumbarton Oaks Papers, Vol. 65/66 (2011-2012), s. 209-235.
• Herrin, Judith, Bizans Bir Ortaçağ İmparatorluğu’nun Şaşırtıcı Yaşamı, çev. Uygur Kocabaşoğlu, İstanbul 2010.
• Hillenbrand, Carole, Malazgirt Muharebesi Türklerin Efsanesi İslamın Simgesi, çev. Mehmet Moralı, İstanbul 2015.
• Holmes, Catherine, Basil II and the Governance of Empire (976-1025), Oxford 2005.
• Ioannes Zonaras, Tarihlerin Özeti, çev. Bilge Umar, İstanbul 2008.
• İslâm Kaynaklarına Göre Malazgirt Savaşı (Metinler ve Çevirileri), çev. Faruk Sümer-Ali Sevim, Ankara 1971.
• Jeffreys, M., vd., Prosopography of the Byzantine World, 2016, King’s College London 2017, http://pbw2016.kdl.kcl.ac.uk/boulloterion/5290/ (Erişim Tarihi: 08.10.2020).
• Kaegi, Walter Emil, “Anadolu’nun Türkler Tarafından Fethine Okçuluğun Katkısı”, çev. Yusuf Ayönü, Tarih İncelemeleri Dergisi, C 16/ S. 1 (2001), s. 239-253.
• Kafadar, Cemal, Kendine Ait Bir Roma: Diyar-ı Rum’da Kültürel Coğrafya ve Kimlik Üzerine, İstanbul 2019.
• Kaldellis, Anthony, Streams of Gold, Rivers of Blood, The Rise and Fall of Byzantium, 955 A. D. to the First Crusade, Oxford 2017.
• Karolidis, Pavlos, Romanos Diogenis, çev. Kriton Dinçmen, İstanbul 1998.
• Kayapınar, Levent, “Bizans Tarih Kaynaklarının Neşri: Dünya ve Türkiye’deki Durum”, Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Tarihçilik ve Tarih Yayıncılığı Sempozyumu, Bildiriler, ed. Mehmet Öz, Ankara 2011, s. 141-205.
• Kesik, Muharrem, 1071 Malazgirt, İstanbul 2014.
• Laurent, J., Byzance et les Turcs Seldjoucides dans l’Asie occidentale jusqu’en 1081, Nancy 1913.
• Macrides, Ruth, “The Historian in the History”. ed. C. N. Constantinides, Studies in Honour of Robert Browning, Venice 1996, s. 205-224.
• Madgearu, Alexandru, Byzantine Military Organization on the Danube, 10th-12th Centuries, Brill, 2013.
• Markham, Paul, “The Battle of Manzikert: Military Disaster or Political Failure?” (2005), DeReMilitari.org, http://www.deremilitari.org/resources/articles/ markham.htm (Erişim tarihi: 28.05.2020).
• Mathieu, Marguerite, “Une Source Négligée de la Bataille de Manzikert: Les «Gesta Roberti Wiscardi» De Guillaume d’Apulie”, Byzantion, XX, (1950), s. 89-103.
• Mavrikios, Strategikon Bizans Kültüründe Strateji Sanatı, Hazırlayan: George T. Dennis, çev. Volkan Atmaca, İstanbul 2011.
• Michael Attaleiates, The History, Translated by Anthony Kaldellis and Dimitris Krallis, Harvard 2012.
• Mikhail Psellos, Khronographia, çev. Işın Demirkent, Ankara 1992.
• Nicolle, David, Malazgirt 1071, çev. Özgür Kolçak, İstanbul 2013.
• Nikephoros Bryennios, Tarihin Özü, çev. Bilge Umar, İstanbul 2010.
• Nikifor Vriennios (Νικήφορος Βρυέννιος), Tarihî Hatıralar, çev. Oktay Kazanlı, TTK. Kütüphanesi Yayınlanmamış Çeviri.
• Nilsson, Ingela, “To Narrate the Events of the Past: οn Byzantine Historians, and Historians on Byzantium”, Ed. J. Burke, Byzantine Narrative: Papers in Honour of Roger Scott, Leiden, Boston 2006, s. 47-58.
• Norwich, John Julius, Byzantium: The Apogee, 1992.
• Oikonomidēs, N., “Le serment de l ̀impératrice Eudocie (1067). Un épisode de l’histoire dynastique de Byzance”, Byzantion (Revue Internationale Des Études Byzantines) REB, XXI, 1963, s. 101-128.
• Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, çev. Fikret Işıltan, Ankara 1995.
• Peacock, Andrew C.S, “Nomadic Society and The Seljūq Campaigns in Caucasia”, Iran and Caucasus, 9.2, Brill, Leiden 2005, s. 205-230.
• Piyadeoğlu, Cihan, Sultan Alp Arslan Fethin Babası, İstanbul 2016.
• Seibt, Werner, “The Eastern Frontier of Byzantium in the Decennia After Manzikert- Can Seals Help Reconstruct Develepments”, Studies in Byzantine Sigillography, 12, Edited by Jean-Claude Cheynet and Claudia Sode, Berlin 2016, s. 25-32.
• John Skylitzes: A Synopsis of Byzantine History, 811-1057, Translated by John Wortley, Cambridge 2010.
• Şeşen, Ramazan, “Alp Arslan’ın Hayatı ile İlgili Arapça Kaynaklar”, Türkiyat Mecmuası, C 17 (1972), s. 101-112.
• The Deeds of Robert Guiscard by William of Apulia, Translated by G. A. Loud, Tarihsiz, https://ims.leeds.ac.uk/wp-content/uploads/sites/29/2019/02/William-of-Apulia.pdf (Erişim Tarihi: 21.05.2020).
• The Taktika of Leo VI, Text, Translation, and Commentary by George Dennis, Washington DC 2010.
• Theodori Scutariotae, Chronica, Ed. Raimondo Tocci, De Gruyter, Berlin 2015.
• Three Byzantine Military Treatises, Text, translation and notes by George T. Dennis, Dumbarton Oaks, Washington DC 1985.
• Toumanoff, C., “The Background to Manzikert”, Proceedings of the XIIIth International Congress of Byzantine Studies, London 1967, s. 411-426.
• Treadgold, Warren, Byzantium and Its Army, 284-1081, Stanford University Press, 1995.
• Turan, Osman, Selçuklular Târihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul 1993.
• Turan, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul 1993.
• Uyanık, Ömer Faruk, Bizans İmparatoru Romanos IV. Diogenes 1068-1071, İstanbul 2020.
• Vratimos, Antonios, “Greek Secondary Sources on Romanos IV. Diogenes (1068- 1071 A.D.)”, Byzantine-Slavic Readings II, Nish 2019, s. 141-149.
• Vratimos, Antonios, “Joseph Tarchaneiotes and the Battle of Manzikert AD 1071”, Al-Masāq, 32:2, s. 1-13.
• Vratimos, Antonios, “Romanos IV. Diogenes’ Attitude Towards His Troops”, Mediterranean Journal of Humanities, IX/2 (2019), s. 529-537.
• Vratimos, Antonios, The Two Expeditions of the Byzantine Emperor Romanos IV Diogenes in 1068 and 1069, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Cardiff University 2005.
• Vryonis, Speros, Jr., “Byzantium: The Social Basis of Decline in the Eleventh Century”, Byzantine Institutions, Society and Culture, I. Cilt, New York 1997, s. 159-175.
• Vryonis, Speros, Jr., “Malazgirt Savaşı’nın Tarihine Dair Kişisel Bir Değerlendirme”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXIII/1 (2018), s. 283-298.
• Vryonis, Speros, Jr., “The Eleventh Century: was there a Crisis in the Empire? The Decline of Quality and Quantity in the Byzantine Armed Forces”, The Empire in Crisis (?) Byzantium in the 11th Century (1025-1081), ed. V. Vlyssidou. Athens: National Hellenic Research Foundation, Atina 2003, s. 17-43.
• Vryonis, Speros, Jr., “The Greek and Arabic sources on the battle of Manzikert (1071 A.D.)”, Byzantine Studies Essays on the Slavic World and the Eleventh Century, ed. S. Vryonis, Jr, New York 1992, s. 125-140.