Midhat Paşa’nın Suriye Valiliği Döneminde Sultan II. Abdülhamid ve İngiltere Büyükelçisi Layard ile Olan İlişkileri (Kasım 1878-Ağustos 1880)

Yıl 2022, Cilt: 86 Sayı: 305, 251 - 284, 12.04.2022

Ş. Tufan Buzpınar

https://doi.org/10.37879/belleten.2022.251

Öz

Bu makale, Midhat Paşa’nın Kasım 1878-Ağustos 1880 tarihleri arasında devam eden Suriye valiliği ile ilgili hususları ele almaktadır. Makale, Büyükelçi Henry Layard’ın Midhat Paşa ile ilgisinin seyrini ve Suriye valiliğine tayininde nasıl bir rol oynadığını ele aldıktan sonra Paşa’nın valiliği döneminde gerçekleştirilen reformları açıklamaktadır. 1879’da gerçekleştirilen ve mahkemelerin vilayet yöneticilerinden bağımsızlığını hedefleyen reformların Midhat Paşa’nın hükûmet ve saray ile ilişkisini nasıl olumsuz etkilediği irdelenmektedir. Layard’ın Eylül 1879’da gerçekleştirdiği Suriye ziyaretinin, Sultan Abdülhamid’in İngiltere ve Midhat Paşa ilişkisinden duyduğu endişeleri artırdığı hususu anlatıldıktan sonra Mayıs 1880’de Layard’ın İstanbul büyükelçiliği görevinin sona ermesinin ve Haziran-Temmuz 1880’de ortaya çıkan Osmanlı karşıtı el ilanları meselesinin Midhat Paşa’nın konumunu olumsuz etkilemesi makalenin devamında açıklanan konuları oluşturmaktadır. Aynı dönemde, Cevdet Paşa ve Mahmud Nedim Paşa gibi Midhat Paşa’nın kuvvetli muhaliflerinin hükûmette nazır olarak görev almalarının ilişkilerin gerilmesindeki rolü ve Mayıs-Haziran 1880’de birkaç defa tekrarlanan istifalar da ele alınmaktadır. Son olarak, Midhat Paşa’nın görevden alınışı ve yerine yapılan atama süreci aydınlatılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, Henry Layard, Midhat Paşa, Suriye, Şam

The Relations of Midhat Pasha during his Governorship of Syria with Sultan Abdulhamid II and the British Ambassador Layard (November 1878-August 1880)

Öz

This paper focuses on issues related to Midhat Pasha’s governorship of Syria between November 1878 and August 1880. After a brief account of how Ambassador Layard developed interest in Midhat Pasha’s return to the country, his role in the latter’s appointment to the province of Syria is explained in some detail. Midhat Pasha’s policies in Syria, Layard’s efforts to support him and Abdulhamid II’s anxieties about the British relations with Midhat are explained in the following sections based primarily on Ottoman and British archival documents. The impact of judicial reforms of 1879 on Midhat’s relations with the Porte and the Palace is also dealt with. The following sub-sections of the article examine Layard’s visit to Syria in September 1879, impact of his departure from Istanbul in May 1880 on Midhat’s position in the province as well as appearance of anti-Ottoman placards of June and July 1880 in Beirut and Damascus. The fact that Midhat’s opponents such as Cevdet and Mahmud Nedim Pashas became ministers in the cabinet worsened the governor’s relations with the Porte and led to the latter’s repeated resignations in May and June 1880. The final part of the article explains how Midhat Pasha’s governorship in Syria ended.

Anahtar Kelimeler

Abdülhamid II, Henry Layard, Midhat Pasha, Syria, Damascus

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları
• Cumhur Başkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Yıldız Esas Evrakı (YEE),
• Yıldız Resmi Maruzat Evrakı (Y.A.RES),
• Yıldız Hususi Maruzat Evrakı (Y. A. HUS),
• İrade Dahiliye (İ. DH),
• Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı (Y.MTV),
• Hariciye Siyasi (HR-SYS),
• İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS),
• The National Archives (TNA) (İngiltere)
• Foreign Office (FO) 78, 195, 424 ve 881’de bulunan belgeler.
• Araştırma ve İnceleme Eserler
• Abu-Manneh, Butrus, “The Genesis of Midhat Pasha’s Governorship in Syria 1878-1880”, editörler: Thomas Philpp and Birgit Schaebler, The Syrian Land: The Process of Integration and Fragmentation in Bilad al-Sham from the 18th to the 20th Century, Franz Steiner Verlag, Stuttgart 1998, s. 251-267.
• Ali Haydar Midhat, The Life of Midhat Pasha, John Murray, London 1903.
• Ali Haydar Midhat, Midhat Paşa: Tabsıra-i İbret, Hilal Matbaası, İstanbul 1325.
• Atalar, Münir, Osmanlı Devletinde Surre-i Hümâyun ve Surre Alayları, DİB Yayınları, Ankara 2015.
• Âtıf Hüseyin Bey, Sultan II. Abdülhamid’in Sürgün Günleri, haz. Metin Hülagu, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• Baykal, Bekir S., Midhat Paşa: Siyasi ve İdari Şahsiyeti, Kıral Matbaası, Ankara 1964.
• Buzpınar, Ş. Tufan, Abdulhamid II, Islam and the Arabs: The Cases of Syria and the Hijaz (1878-1882), Doktora tezi, University of Manchester 1991.
• Buzpınar, Ş. Tufan, Hilafet ve Saltanat: II. Abdülhamid Döneminde Halifelik ve Araplar, Alfa Yayınları, İstanbul 2016.
• Çetinsaya, Gökhan, Ş. Tufan Buzpınar, “Midhat Paşa”, İslam Ansiklopedisi, C 30, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 2005, s. 7-11.
• Çetinsaya, Gökhan, “II. Abdülhamid’in İç Politikası: Bir Dönemlendirme Denemesi”, Osmanlı Araştırmaları, 47 (2016), s. 364-365.
• Davison, Roderic H., “Midhat Pasha and Ottoman Foreign Relations”, Osmanlı Araştırmaları, 5 (1986), s. 162-63.
• Demirel, Fatmagül, Adliye Nezareti: Kuruluşu ve Faaliyetleri (1876-1914), Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2008.
• Gedikli, Fethi, “Midhat Paşa’nın Suriye Layihası”, Divan İlmi Araştırmalar, 7 (1999), s. 176-189.
• Gövsa, İbrahim Alâettin, Türk Meşhurları Ansiklopedisi, Yedigün Neşriyatı, [İstanbul], [1946].
• Gross, Max L., Ottoman Rule in the Province of Damascus 1860-1909, Doktora tezi, Georgetown University 1979.
• İnal, İbnülemin Mahmut Kemal, Son Sadrazamlar, Maarif Vekaleti Yayınları, Ankara 1942.
• Kırmızı, Abdülhamit, “Namık Paşa’nın Vefatı, Mezarı ve Vasiyetnameleri”, Toplumsal Tarih, 186 (Haziran 2009), s. 60-66.
• Koç, Bekir, Midhat Paşa (1822-1884), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2002.
• Korkmaz, Adem, Midhat Paşa: İdari ve Siyasi Faaliyetleri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2019.
• Kuneralp, Sinan, Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922), İsis Yayınları, İstanbul 1999.
• Kuneralp, Sinan (ed.), The Queen’s Ambassador to the Sultan: Memoirs of Sir Henry A. Layard’s Constantinople Embassy 1877-1880, The Isis Press, Istanbul 2009.
• Kuneralp, Sinan (ed.), The Private Letters of Sir Austen Henry Layard During His Constantinople Embassy 1877-1880, The Isis Press, Istanbul 2018.
• Kurat, Yuluğ Tekin, Henry Layard’ın İstanbul Elçiliği 1877-1880, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara 1968.
• Kurat, Yuluğ Tekin, “Midhat Paşa ve Henry Layard”, Uluslararası Midhat Paşa Semineri, TTK Yayınları, Ankara 1986, s. 213-219.
• Saliba, Najib E., “The Achievements of Midhat Pasha as Governor of the Province of Syria”, International Journal of Middle East Studies, 9 (1978), s. 307-323.
• Shamir, Shimon, “The Modernization of Syria: Problems and Solutions in the Early Period of Abdulhamid”, William R. Polk, Richard L. Chamembers,eds. Beginnings of Modernization in the Middle East: The Nineteenth Century, The University of Chicago Press, Chicago 1968, s. 351-381.
• Şimşir, Bilal N., Fransız Belgelerine Göre Midhat Paşa’nın Sonu, Ayyıldız Matbaası, Ankara 1970.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Midhat Paşa ve Yıldız Mahkemesi, TTK Yayınları, Ankara 1967.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Mekke-i Mükerreme Emirleri, TTK Yayınları, Ankara 1972
• Weber, Stefan, Damascus: Ottoman Modernity and Urban Transformation, 1808-1918, C 1. Aarhus University Press, Aarhus 2009
• Yasamee, Feroze A. K., Abdülhamid’in Dış Politikası: Düvel-i Muazzama Karşısında Osmanlı 1878-1888, çev. Yusuf Selman İnanç, Kronik Yayınları, İstanbul 2018.