Osmanlı Döneminde İzmir’den Yapılan İhracatın Analizi (1774-1776)

Yıl 2022, Cilt: 86 Sayı: 306, 603 - 640, 11.08.2022

Numan Elibol A. Mesud Küçükkalay

https://doi.org/10.37879/belleten.2022.603

Öz

Bu çalışma, Osmanlı İmparatorluğu’nun İzmir’den yürüttüğü ihracatına ilişkin olarak, altı adet arşiv defterinden (gümrük defteri) hareketle, 1774-1776 yıllarına yönelik bir örneklem oluşturmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın temel sorusu, söz konusu yıllarda Osmanlı’nın İzmir Meyve Gümrüğü’nden yaptığı ihracatın yapısal özellikleri nelerdir şeklinde ifade edilebilir. Bunun için, söz konusu yıllarda İzmir Meyve Gümrüğü’nden ihracat yapan 244 geminin mal götürdüğü limanlar; ihracatı gerekleştiren bu gemilerin bandıraları ve 1.487 adet tüccara ait olan 2.563 parça ihraç malı sayısal olarak ve vergi rakamları bağlamında incelenmiştir. Elde edilen sonuçlar, Osmanlı İmparatorluğu ihracatının ağırlıklı olarak Fransa, İngiltere ve Flemenk limanlarına yöneldiği; bu ihracatta Fransız, Venedikli, İngiliz ve Flemenk bandıralı gemilerin kullanıldığı; ihracata konu olan malların ise ham pamuk, iplik ile hammadde ve kimyasal mallardan oluştuğu şeklindedir. Bu sonuçların, daha önceden benzer kaynaklar kullanılarak yapılan kimi çalışmaların bulgularını kısmen desteklediği açıktır. Ancak elde edilen sonuçların bir tür örneklem olduğu ve genelleme yapabilmek için uzun dönemli serilerin incelenmesi gerekliliği mutlaka göz önünde bulundurulmalıdır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Dış Ticareti, İzmir, İzmir İhracatı, İhracat

Analysis of Exports from Izmir in the Ottoman Period (1774-1776)

Öz

This study aims to create a sample for the years 1774-1776, based on six archive books (customs books) regarding the Ottoman Empire’s exports from Izmir. The main question of the study can be expressed as “what were the structural features of the Ottoman exports from İzmir Fruit Customs in the mentioned years?” For this purpose, the ports to which 244 exporting ships carried goods from İzmir Fruit Customs in the said years; the flags of these exporting ships and 2,563 pieces of export goods belonging to 1,487 merchants were examined numerically and in terms of tax figures. The results of the research show that the Ottoman exports were mainly directed to France, England and Dutch ports; French, Venetian, English and Dutch-flagged ships were used in these exports; the export goods consisted of raw cotton, yarn, raw materials and chemical goods. These results partially verify the findings of some previous studies using similar sources. However, it should be taken into account that the results obtained are a kind of sample and that long-term series should be examined in order to make generalizations.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Foreign Trade, Smyrna, Export of Smyrna, Export

Kaynakça

• BOA. D. BŞM. 4535; 22869; 22871; 22872; 22873; 22874.
• Abesci, Elias, “Etat actuel de l’empire Ottoman”, Chez la Villette, Libraire Paris: 1792, Contribution A L’histoire du Commerce de la Turquie et de la Bulgarie III, Rapport Consulaires Français Documents Officiels et Autres Documents, (ed. Nicolas V. Michoff), Svichtov 1950, s. 58-64.
• Bağış, Ali İhsan, Osmanlı Ticaretinde Gayri Müslimler 1750-1839, 2. Baskı, Turhan Yayınları, Ankara 1998.
• Bostan, İdris, “17. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Gemi Teknolojisinde Değişim: Kadırgadan Kalyona”, Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Devleti, Kitap Yayınevi, İstanbul 2006, s. 183-206.
• Chenier, M. de, “Revolutions de l’Empire Ottoman, Et Observations sur les progres, sur les revers, sur l’etat present de cet Empire”, Paris 1789, Contribution A L’histoire du Commerce de la Turquie et de la Bulgarie III, Rapport Consulaires Français Documents Officiels et Autres Documents, (ed., Nicolas V. Michoff), Svichtov 1950, s. 41-57.
• Ergenç, Özer, “18. Yüzyılda Osmanlı Sanayisi ve Ticaret Hayatına İlişkin Bazı Gözlemler”, Belleten, C LII/S. 203, Ağustos 1988, s. 501-533.
• Faroqhi, Suraiya, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, çev. Neyyir Kalaycıoğlu, 3. baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2000.
• Genç, Mehmet, “18. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi ve Savaş”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, 5. baskı, Ötüken Yayınları, İstanbul 2000, s. 211-222.
• Genç, Mehmet, “Giriş Yerine: İktisat Tarihinin Temel Problematiki”, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi, 5. baskı, Ötüken Yayınları, İstanbul 2009, s. 37-45.
• Genç, Mehmet, “Tarihimize Giydirilen Deli Gömleği: Osmanlı Tarihinde Periyotlaştırma Meselesi”, Osmanlı Geriledi mi?, haz. Mustafa Armağan, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2006, s. 329-346.
• Issawi, Charles (ed.), The Economic History of the Middle East 1800-1914, The Univ. of Chicago Press, London 1966.
• Issawi, Charles, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa Ekonomisindeki Yeri (1600-1814)”, Osmanlı ve Dünya, haz. Kemal Karpat, Ufuk Kitapları, İstanbul 2000, s. 155-171.
• Issawi, Charles, “The Transformation of the Economic Position of the Millets in the Nineteenth Century”, Christians and Jews in the Ottoman Empire, (ed. B. Braude-B. Lewis), New York 1982, s. 261-285.
• Kafadar, Cemal, “Osmanlı Tarihinde Gerileme Meselesi”, çev. C. Şişman, Osmanlı Geriledi mi?, haz. Mustafa Armağan, Etkileşim Yayınları, İstanbul 2006, s. 101-164.
• Kaltenstadtler, Wilhelm, “Der Österreichische Seehandel über Trieste im 18. Jahrhundert”, Vierteljahrschrift für Sozial- und Wirtschafts Geschichte, 55-56. Bd., 1969, Heft: 1-4, s. 481-500.
• Karpat, Kemal, “Osmanlı Tarihinin Dönemleri: Yapısal Bir Karşılaştırma Yaklaşımı”, Osmanlı ve Dünya, haz. Kemal Karpat, Ufuk Kitapları, İstanbul 2000, s. 119-145.
• Karpat, Kemal, “The Transformation of the Ottoman State 1789-1908”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 3/No. 3, 1972, s. 243-281.
• Kasaba, Reşat, “Osmanlı İmparatorluğu’nun Çözülmesi ve Dünya Ekonomisi”, Yapıt Dergisi, S. 10, 1985, s. 37-50.
• Kasaba, Reşat, Osmanlı İmparatorluğu ve Dünya Ekonomisi, Belge Yayınları, İstanbul 1993.
• Kurmuş, Orhan, Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi, Savaş Yayınları, Ankara 1982.
• Küçükkalay, A. Mesud, “A Study of the Ottoman Imports to Smyrna between 1794-1802”, Journal of the Economic and the Social History of the Orient, 2008 (51), s. 487-512.
• Küçükkalay, A. Mesud, “Farklılıkları Bağlamında İstanbul İthalatı ve İzmir ile Karşılaştırılması (1793-1803)”, İSAM Osmanlı Araştırmaları Dergisi, S. 41, 2013, s. 321-359.
• Küçükkalay, A. Mesud, “İzmir Efrenç Gümrüğü Mukataası’na Ait 1802-1805 Tarihli 15 Adet Defterin Analizi”, Türklük Dünyası Dergisi, S. 16, İstanbul 2004, s. 215-223.
• Küçükkalay, A. Mesud, “İzmir Efrenç Gümrüğü’ne Ait Bir İrat Defterinin Analizi ve Ticarete İlişkin Sonuçları (1797-1799)”, Belleten, C LXX/S. 257, 2006, s. 265-288.
• Küçükkalay, A. Mesud, Osmanlı İzmir’inde İthalat -1818-1839 İzmir Gümrüğü Örneği-, Dergâh Yayınları, İstanbul 2013.
• Küçükkalay, A. Mesud-Elibol, Numan, “Osmanlı İmparatorluğu’na Avrupa’dan Karayolu İle Yapılan İhracatın Değerlendirilmesi: 1795-1804”, Anadolu Üniv. Sos. Bilimler Dergisi, 2004/1, s. 29-54.
• Küçükkalay, A. Mesud-Elibol, Numan, “Ottoman Imports in the 18th Century: Smyrna (1771-1772)”, Middle Eastern Studies, Vol. 42/No. 5, September 2006, s. 723-740.
• Kütükoğlu, Mübahat, “18. Yüzyılda İngiliz ve Fransız Korsanlık Hareketlerinin Akdeniz Ticareti Üzerine Etkileri”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, 12, 1968, s. 57-71.
• Mantran, Robert, “16. ve 17. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu ve Asya Ticareti”, çev. Zeki Arıkan, İÜ. Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, S. 3, 1987, s. 1433-1443.
• Mantran, Robert,”18. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Ticaretin Değişmesi”, çev. Zeki Arıkan, İÜ. Edebiyat Fakültesi Tarih İncelemeleri Dergisi, C 3, 1987, s. 159-175.
• McGowan, Bruce, “Ayanlar Çağı 1699-1812”, Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi, ed. Halil İnalcık-D. Quataert, çev. Ayşe Berktay vd., Eren Yayınları, İstanbul 2004, s. 761-867.
• McGowan, Bruce, Economic Life in Ottoman Erope, Taxation, Trade and Struggle for Land 1600-1800, Cambridge Univ. Press, New York 1981.
• Owen, Roger, The Middle East in the World Economy 1800-1914, I. B. Tauris, London 2002.
• Pamuk, Şevket, 100 Soruda Osmanlı Türkiye İktisat Tarihi 1500-1914, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1997.
• Pamuk, Şevket, 19. Yüzyılda Osmanlı Dış Ticareti, C 1, TC. Başbakanlık DİE. Yayınları, Ankara 1995.
• Pamuk, Şevket, Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 3. baskı, İstanbul 2005.
• Panzac, Daniel, “18. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda Deniz Ticareti”, çev. Serap Yılmaz, Tarih İncelemeleri Dergisi, C 4, 1989, s. 179-182.
• Panzac, Daniel, “International and Domestic Maritime Trade in the Ottoman Empire During the 18th Century”, International Journal of Middle East Studies, 24, 1992, s. 189-206.
• Paskaleva, Virginia, “Osmanlı Balkan Eyaletlerinin Avrupalı Devletlerle Ticaretleri Tarihine Katkı 1700-1850”, İÜ. İktisat Fakültesi Dergisi, C 27/S. 1-2, Ekim-1967, s. 36-74.
• Quataert, Donald, The Ottoman Empire 1700-1922, 2nd Edition, Cambridge Univ. Press, UK 2005.
• Sahillioğlu, Halil, “18. Yüzyıl Ortalarında Sanayi Bölgelerimiz ve Ticari İmkânları”; Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 11, Ağustos-1968, s. 61-66.
• Slot, J. B., “Hollanda ile Osmanlı İmparatorluğu Arasındaki Ticari İlişkiler”, Osmanlılar ve Hollandalılar, Cem Ofset Matbaacılık vd., İstanbul 1990, s. 7-17.
• Stoianovich, Trajan, “The Conquiring Balkan Orthodox Merchant”, The Journal of Economic History, Vol. 20/No. 2, 1960, s. 234-313.
• Syrett, E. Frangakis, “Greek Mercantile Activities in the Eastern Meditarrenean 1780-1820”, Balkan Studies, Vol. 28/No. 1, 1987, s. 73-86.
• Syrett, E. Frangakis, “Trade Between Ottoman Empire and Western Europe: The Case of Izmir in the Eighteenth Century”, New Perspective on Turkey, Vol. 2/ No. 1, 1988, s. 1-18.
• Tabakoğlu, Ahmet, Türk İktisat Tarihi, Dergâh Yayınları, 6. baskı, İstanbul 2003.
• Volney, C. F., “Etat du Commerce du Levant en 1784, d’apres les registres de la chambre de Commerce de Marseille”, III, Paris 1825, s. 321-340.
• Wolf, John B., Early Modern Europe 1500–1789, Scott-Foresman and Company, London 1972.
• Wood, Alfred C., A History of the Levant Company, Frank Cass and Co. Ltd., London 1964.